"Beynəlxalq ictimaiyyət Xocalıdakı hadisələri holokost adlandırmır"

Mixal Lebenda: "Lakin bu həmin faktın ifadəsini dəyişdirmir"

Polşanın Azərbaycandakı səfiri Mixal Lebendanın "Həftə içi"nə eksklüziv müsahibəsi

Polşa-Azərbaycan münasibətləri həmişə müsbət xarakterizə olunub. Polşa prezidentinin bu yaxınlarda Azərbaycana səfəri əlaqələrin daha da inkişaf edəcəyini deməyə əsas verir.

Polşanın Azərbaycandakı səfiri Mixal Lebenda ölkələrinin dövlət başçısının Azərbaycana səfəröncəsi olduğu kimi, səfərdən sonra da ilk müsahibəsini "Həftə içi"nə verdi və iki ölkə arasındakı münasibətlərin daha da inkişaf edəcəyinə əminliyini ifadə etdi.

- Polşa və Azərbaycan arasındakı əlaqələri necə dəyərləndirirsiniz?

- Polşa və Azərbaycanı həmişə yaxın və dost əlaqələri birləşdirib. Oxşar talelər, əsasən də iyirminci yüzillikdə, bizə bir-birimizi daha yaxşı anlamağa imkan verib. Emosional səviyyədə bizim xalqlarımız bir-birinə çox yaxındılar.

İkitərəfli münasibətlərimizə pis təsir edə biləcək tarixi hadisələr olmayıb. Eləcə də bizim ölkələrimiz siyasi və iqtisadi arenada tamamlayıcı maraqlara malikdirlər - Polşa yaxın qonşu ölkələrini Avropa orbitasına cəlb edən Şərq Tərəfdaşlığı Proqramının tərəqqisində maraqlıdır, Azərbaycan isə öz növbəsində Avropa Birliyi ilə əlaqələrin inkişafını prioritet məqsəd kimi qəbul edir. Polşa Avropanın energetik xammalı ilə təchiz edilmə mənbələrinin difersifikasiyasında maraqlıdır, Azərbaycan da öz ixracat istiqamətlərinin difersifikasiyası naminə aktiv fəaliyyət aparır. Buna görə də həmçinin praqmatik nöqteyi-nəzərindən bizim əlaqələrimiz yaxşıdır və yaxşı da olacaq. İctimai rəy üçün bunun ən gözəl görümlü işarəsi yüksək səviyyəli səfərlərdi - məsələn, son dəfə Polşa prezidentinin Bakı səfərini göstərmək olar.

- Azərbaycanın əraziləri Ermənistan tərəfindən işğal edilib. BMT bununla bağlı qətnamələr qəbul edib. Lakin Ermənistan beynəlxalq hüquq prinsiplərinə əməl etmirg

- Bildiyiniz kimi, Polşa və yaxud Avropa Birliyinin digər ölkələri Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir və bu da Bakıda səfər etmiş Avropa Komissiyasının sədri, Barosso tərəfindən Bakı Dövlət Universitetində dəqiq ifadə edilib. Bizim fikrimizcə, Ermənistan tərəfindən Azərbaycan torpaqlarının işğalı məsələsini beynəlxalq hüquq normalarına əsaslanaraq həll etmək lazımdır və buna görə də Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli imkanı Azərbaycan və Ermənistan tərəfindən qəbul edilmiş formatda və ATƏT-in Minsk Qrupunun iştirakı və mühüm rolu ilə davam edən sülh prosesini qoruyub saxlamaqdadır. Polşa konsensusun tapılması və mübahisənin həllinin ancaq danışıqlar yolu ilə mümkün olması qənaətindədir.

- Xocalı soyqırımı zamanı yüzlərlə azərbaycanlı ermənilər tərəfindən qətlə yetirilib. Lakin beynəlxalq cəmiyyət bu məsələyə qarşı çox laqeyddir. Ermənilər isə türklər tərəfindən törədilmiş uydurma erməni soyqırımı haqqında məlumat yayırlar. Bu haqda nə deyə bilərsiniz?

- Xocalının sivil əhalisinin dramı və 1915-ci ilin kədərli hadisələrinin bir-biri ilə bilavasitə bağlılığı yoxdur. Lakin onları günahsız insanların payına düşmüş ümidsizlik və faciə birləşdirir. Bu cür hər faciə soyqırımı olub-olmamağından asılı olmayaraq, əzablı və sarsıdıcı olur. Beynəlxalq ictimaiyyət Xocalıdakı hadisələri holokost adlandırmır, lakin bu həmin faktın ifadəsini dəyişdirmir.

- Varşavada Şərq Tərəfdaşlığının Zirvə toplantısı keçiriləcək. Polşa bu tədbirə necə hazırlaşır? Bunun əsas mahiyyəti nədədir?

- Şərq Tərəfdaşlığının Zirvə toplantısı Varşavada cari ilin 29-30 sentyabr tarixlərində keçiriləcək və bu sədrliyimizin planlaşdırdığı ən böyük tədbiri olacaq. Əlavə edim ki, bu tədbiri biz sona çatan Macarıstanın sədrliyi ilə ortaq realizə edəcəyik. Polşa üçün bu tədbir yalnız nüfuzlu məna daşımır, hərçənd ki, İsveçlə birgə tərəfdaşlığın konsepsiyasının müəllifiyik. 2009-cu ildə Praqada keçirilmiş ŞT-nin I-ci sammitindən bəyannamənin əsaslarının yerinə yetirilməsi bizim üçün vacibdir, eləcə də Varşavadakı görüşünün siyasi bir mənalı müraciətnamənin yaradılması, misal üçün qonşu şərq ölkələrinin Avropadaki yeri, yəni üzvlük perspektivləri haqqında olan AB müqaviləsinin 49-cu maddəsi bizim ambisiyamızdır. Bizim fikrimizcə, regionun ölkələri üçün aydın siyasi perspektivin istiqamətinin təyin edilməsi islahatlar üçün faydalı stimul olardı. Əlbəttə üzv ölkələrinin yanaşmasında olan fərqləri biz görürük və bilirik ki, hamısı belə uzağa gedən ambisiyaları irəli sürmür. Buna görə də tərəfdaşlıq elastik məhsul olmalıdır ki, hər bir ölkə burada özü üçün nə isə tapa bilsin. Eləcə də biz Şərq Tərəfdaşlığında Avropa dəyərləri ruhunda ağır iş, ölkənin islahatı, həmçinin AB ilə daha dərin əməkdaşlıq, AB-nin öz təklifinin genişləndirilməsinə avtomatik öhdəçiliyi yaradan mexanizmi tətbiq etmək istəyirik. Yəni Şərq Tərəfdaşlığının təklif edilən yeni proqramını daha yaxşı ifadə edən "daha çoxa görə daha çox, daha aza görə daha az" şüarında deyildiyi kimi. Əlavə edim ki, ilk dəfə olaraq sammiti müşahidə edən tədbir kimi Biznes Forum və həmçinin vətəndaş cəmiyyətinə həsr edilmiş konfrans keçiriləcək. İkinci yarımillikdə Şərq Tərəfdaşlığının bir sıra nazir görüşlərinin və sektor konfransları təşkil etməyi planlaşdırırıq. Görüşlər Şərq Tərəfdaşlığının əməkdaşlığının əsas sahələrinə aid olacaq və Avropanın dəyərlərini təbliğ edəcək. Əlbəttə ki, sammitin uğurunun ölçüləri Şərq Tərəfdaşlığında iştirak edən və dəvət edilmiş dövlətlərin başçılarının və hakimiyyətlərinin geniş mövcudluğundan asılı olacaq. Bu bizim üçün çox vacibdir və biz bunun üçün çalışacağıq. Bu sammitin özü ilə maraqlanmanın səviyyəsinin ən yaxşı təyinedicisidir və onun tərəfindən qəbul edilmiş təyinidir.

- Avropa Birliyi və Azərbaycan arasında viza rejiminin sadələşdirilməsi müzakirə olunur. Bu addımın müsbət tərəfləri hansılardır?

- Viza rejiminin sadələşdirilməsi haqqında müqavilələr AB tərəfindən öz xarici tərəfdaşlarına, eləcə də Şərq Tərəfdaşlığında qruplaşmış dövlətlərə yönəlmiş geniş təkliflərdən biridir. Dəqiq olmaq üçün əlavə etməliyəm ki, viza rejiminin sadələşdirilməsi Şengen zonasına daxil olan dövlətlərə girişi sadələşdirir, bu zona isə Avropa Birliyi ilə üst-üstə gəlmir. Bu cür müqavilənin əhəmiyyəti həmçinin tərəflərin güzəştli viza ödənişlərinin tətbiqi öhdəliyindən də ibarətdir. Şəxsi vizalar hal-hazırda 35 avrodur. Müqavilə həmçinin ödənişsiz vizaları ala biləcək şəxslərin qrupunu artırır. Bu cür vizalar rəsmi səfərlər zamanı (misal üçün idmançıların idman yarışlarına, tələbələrin rəsmi mübadilə proqramlarına, konfranslar, mədəniyyət mübadiləsi və yaxud humanitar yardımı sahəsində) verilir. Bundan əlavə, səfərin məqsədindən asılı olmayaraq, ödənişsiz vizaları 12 yaşınadək uşaqlar və təqaüdçülər alır. Bu müqavilələr bir-birindən fərqli ola bilərlər, bəzi qərarlar isə qarşılıqlılıq xüsusiyyətinə malik olmaya bilərlər. Belə qərarlar Ukrayna və Gürcüstanla imzalanmış müqavilələr ehtiva edirlər. Bunların əsasında şengen ölkələrinin vətəndaşları bu dövlətlərə vizasız səfər edə bilir, lakin o dövlətlərin vətəndaşları üçün şengen vizası tələb edilir. Belə müqavilələrin məqsəd və əhəmiyyətini təyin etmək çətin deyil. Daha ucuz, yaxud tamamilə ödənişsiz viza və daha asan əlçatan viza avtomatik olaraq insan, mədəniyyət, idman və yaxud təhsil mübadiləsində öz təsirini göstərir. Burada biznes üçün daha çox şans, turizmin inkişafı üçün impuls yaranır. Son nəticədə qarşılıqlı tanışlıq və neqativ stereotiplərdən azad olmaq üçün daha çox fürsətlər deməkdir. AB-nin şərq qonşuları arasında bu cür müqavilələrə Ukrayna, Gürcüstan, Rusiya və Moldova malikdirlər. Hesab edirik ki, AB-nin şurasında sədrliyimiz, eləcə də Azərbaycanla viza rejiminin sadələşdirilməsinə dair müzakirələr aparmaq üçün mandat qəbul edəcək. Viza rejiminin sadələşdirilməsinə dair müqavilələr haqqında danışarkən iki əlavə və çox vacib elementi xatırlamaq lazımdır. Bu cür müqaviləyə həmişə readmissiya haqqında müqavilə müşahidə edir. Müqavilə bağlayan tərəflər üçün o başqa tərəfdaşın ərazisindən onların ərazisinə gəlib çıxmış istənilməyən və qanunlara tabe olmayan insanları öz ərazilərindən göndərməyə imkan verir. Və məhz bu element hansısa bir tərəfin readmissiya haqqında müqavilənin qəbul etməməsi viza rejiminin sadələşdirilməsində səbəb olur. Başqa tərəfdən, viza rejiminin sadələşdirilməsi haqqında müqavilə, bir sıra əlavə şərtlərin yerinə yetirilməsi zamanı, bunlardan - sərhədlərin qorunması, gömrük və sərhəd xidmətləri arasında məlumat mübadiləsinin müvafiq səviyyəsi - bir neçə müddət sonra viza rejiminin tam ləğvi müqaviləsi ilə əvəz edilə bilər. Bu statusa başqaları ilə birlikdə balkan ölkələri malikdir, AB-nin şərq qonşuları arasında isə Rusiya və Ukrayna daha irəliləşdirilmiş müzakirələr aparır.

- "Odessa-Brodı" boru kəmərinin Qdansk şəhərinə kimi uzadılması məsələsində irəliləyiş varmı?

- Avrasiya Neft Nəqletmə Dəhlizinin Layihəsinin (ANND) vacib elementi olan "Odessa-Brodı-Plotsk" boru kəməri davamlı olaraq Sarmatiya konsorsiumu formatında həyata keçirilir. Onun payçıları Polşa, Ukrayna, Litva, Azərbaycan və Gürcüstanın energetik şirkətləridir. 2010-cu il noyabrın 24-də Bakıda keçirilmiş, İqtisadi Əməkdaşlığı üzrə Polyak-Azərbaycan Komissiyasının IV iclası ərzində, Polşa Respublikasının baş naziri və iqtisadiyyat naziri Valdemar Pavlak effektivliyinin artmasına, həmçinin Sarmatiyanın fəaliyyətinin yeni şəraitə uyğunlaşdırılmasına nəzər yetirib. Nazir Pavlak Şərq Tərəfdaşlığı təşəbbüsünün "Energetik təhlükəsizliyi" III tematik platforması çərçivəsində təklif etdiyi imkanları da qeyd edib. Azərbaycandan Ukraynaya neftinin nəqli, həmçinin xammalın Belarusiyaya tranzitinə dair bu yaxınlardakı razılaşmalar, "Odessa-Brodı" boru kəmərinin zahiri tərəfinin istifadəsinin kommersiya əsaslığının və həmçinin ANND layihəsinin gələcəkdə inkişafı üçün ilkin şəraitin təsdiqidir. Əlavə etmək lazımdır ki, prezident B.Komorovskinin Bakıya səfəri zamanı bu məsələ Polşanın və Azərbaycan prezidentlərinin danışıqlarının mövzularından biri olub.

- Mərhum Lex Kaçınskinin hakimiyyəti zamanı gündəlikdə Polşanın GUAM-a daxil olması məsələsi müzakirə olunurdu. Hazırda bu məsələ hansı mərhələdədir?

- Polşa GUAM təşkilatının çərçivəsində bütün növ aktivliyin tərəfdarıdır, lakin heç zaman bu təşkilatda öz üzvlüyü məsələsini müzakirə etməyib. GUAM -ın üzv ölkələri arasında olan dialoqu da dəstəkləyirik, həmçinin ölkəmizin sistem transformasiyasının bir hissəsi olan və bizim əməkdaşlar üçün yararlı ola biləcək siyasi və iqtisadi təcrübənin mübadiləsinə xidmət edən Polşa-GUAM platforması çərçivəsində münasibətlərin intensivləşdirilməsi üçün çalışırıq.

- Polşada Məhəmməd Əmin Rəsulzadə haqqında bir çox material çap olunur. Azərbaycan tədqiqatçıları üçün arxiv açıqdırmı?

- Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin şəxsiyyəti Polşada yalnız Azərbaycan Demokratik Respublikasını yaratması üçün deyil, həmçinin onun II Polşa Respublikası ilə olan əlaqələrinə görə də tanınır və qiymətləndirilir. Yada salmaq lazımdır ki, sovetlərdən qaçan Rəsulzadə məhz Polşada sığınacaq tapıb. Burada o Promitey cərəyanının çərçivəsində aktiv fəaliyyət göstərib. Polşa Respublikasının Bakıdakı səfirliyi öz tədqiqat layihələrindən birini Rəsulzadənin şəxsiyyətinə həsr edib və nəticədə arxiv sorğusu əsasında "Məmməd Əmin Rəsulzadənin Azərbaycan-Polşa əlaqələrinin inkişafında rolu" nəşr edilib. Polyak arxivi öz materiallarından yararlanmaq imkanını verir, həmçinin Varşava və Bakı arasında imzalanmış ikitərəfli razılaşmaya əsasən, tədqiqat fəaliyyətinə dəstək etməyə hazırdır.

- Polyak və Azərbaycan jurnalistlərinin qarşılıqlı səfərləri olurmu? Səfirlik belə səfərlərin təşkilini planlaşdırırmı?

- Polşaya jurnalistlərin təhsil səfərləri mətbuat ilə əməkdaşlıq, Azərbaycanda Polşanın həqiqi və pozitiv imicinin yaranması üçün əsas elementdir. Hər il Azərbaycan mətbuatının bir neçə nümayəndəsi Polşaya səfər edir. Onların səfər haqqında raportları mətbuatda nəşr edilir və bizim ölkələrimizi birləşdirən hərtərəfli çox gözəl əlaqələri sübut edir...

- Siz Azərbaycan dilini bilirsiniz. Bu dili səfir olduqdan sonra, yoxsa ondan əvvəl öyrənmisiniz? Azərbaycan haqqında fikirləriniz maraqlıdır, necə ölkədir? Bura gəlməmişdən əvvəl bizim ölkə haqqında məlumatınız var idimi? Bura gəldikdən sonra ölkəmiz barəsində rəyiniz dəyişdimi?

- Azərbaycan dilini hələ Polşada olanda öyrənməyə başlamışam. Bakıya gəlməmişdən əvvəl Şərqi Departamentin Cənubi Qafqaz və Orta Asiya üzrə direktor müavini vəzifəsində çalışırdım. Bakı nümayəndəliyi bilavasitə mənim səlahiyyətimə daxil idi, buna görə də Azərbaycanda səfir vəzifəsinə təyin edilməmişdən öncə Azərbaycan məsələləri ilə çox yaxşı tanış idim. Xarici xidmət işçisi vəzifəsində daimi təhsil bacarığı tələb olunur, buna görə də təhsilimi davam etdirirəm, öz biliklərimi təkmilləşdirirəm. Burada mənim üçün çox maraqlı olan yalnız dillər deyil, həmçinin mədəniyyət və regionun ənənələri ilə də tanışlığı nəzərdə tuturam. Azərbaycan çox maraqlı ölkədir. Onun haqqında biliyə yalnız kitablar və kütləvi informasiya vasitələrindən deyil, insanlarla söhbətlərdən və səfərlərimdən (Gəncəyə, Lənkərana, Şəkiyə) öyrənirəm. Çünki məhz bunlar daha yaxşı təhsil verir və uzun müddət xatirədə qalır.

Əli Zülfüqaroğlu

Həftə içi.- 2011.- 30 iyul-1 avqust.- S. 1; 6.