Ad və soyadlarda məhdudiyyətlər

Hökumət yeni qaydaların təsdiq edilməsi barədə qərar verib

Nazirlər Kabinetindən aldığımız məlumata görə, milli azlıq, azsaylı xalq və etnik qrupların nümayəndələri olan Azərbaycan vətəndaşlarının, doğumu Azərbaycan ərazisində qeydə alınmış və daimi yaşayan vətəndaşlığı olmayan şəxslərin müraciətləri əsasında onlara adların, ata adlarının və soyadların verilməsi və dəyişdirilməsi bu qaydalara uyğun olaraq həyata keçirilir. Qaydalara görə, uşağın mənafeyinə xələl gətirə biləcək, habelə şəxsin cinsinə uyğun gəlməyən və ya gülünc adın verilməsinə yol verilmir.

Adın verilməsindən və ya dəyişdirilməsindən imtina edilməsi barədə qeydiyyat orqanının qərarından inzibati qaydada və məhkəməyə şikayət verilə bilər. Qaydalarda qeyd olunur ki, valideynlər arasında uşağın adına münasibətdə razılıq olmadıqda, yaranan fikir ayrılığı yerli icra hakimiyyətlərinin qəyyumluq və himayə orqanları tərəfindən həll olunur. Həmçinin qeyd olunur ki, 18 yaşına çatmış hər bir vətəndaşın ərizəsinə əsasən, onun mövcud soyadının sonluğuna dəyişiklik edilir. 18 yaşına çatmayanların soyadlarının sonluğuna dəyişiklik onların valideynlərinin və digər qanuni nümayəndələrinin (övladlığa götürənlərin, qəyyumun və ya himayəçinin) ərizəsi əsasında həyata keçirilir.

Hər iki valideynin soyadının sonluğu dəyişdirildikdə, 18 yaşına çatmayanların soyadlarının sonluğu da dəyişdirilir. 10 yaşına çatmış uşağın soyadının sonluğu yalnız onun razılığı ilə dəyişdirilir. Soyadın sonluğuna dəyişiklik edilməsi ilə əlaqədar müvafiq akt qeydlərində bu barədə qeyd edilir və yeni şəhadətnamələr verilir. Qeydiyyat şöbəsi və ya konsulluq tərəfindən soyadın sonluğuna dəyişiklik edilməsinə şəxs həm yetkinlik yaşına çatanadək, həm də yetkinlik yaşına çatdıqdan sonra yol verilir. Soyadın sonluğuna yetkinlik yaşına çatdıqdan sonra növbəti dəfə dəyişiklik edilməsinə yol verilmir. Qaydalara görə, Azərbaycan vətəndaşlarının öz adını, ata adını və soyadını dəyişdirməsinə 18 yaşına çatdıqdan sonra yol verilir. Adın, ata adının və soyadın dəyişdirilməsi qeydiyyat şöbəsi və ya konsulluq tərəfindən həyata keçirilir.

Ərizə verən şəxs cinayət mühakimə icraatına şübhəli və ya təqsirləndirilən şəxs qismində cəlb edildiyi dövrdə, onun götürülməmiş və ya ödənilməmiş məhkumluğu olduqda, habelə barəsində tibbi xarakterli məcburi tədbirlər tətbiq edilmiş şəxs olduqda adın, ata adının, soyadın dəyişdirilməsinə yol verilmir.

Atanın öz adını dəyişdirməsi qeydə alınarkən, onun yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlarının ata adı dəyişdirilir. Yetkinlik yaşına çatanların ata adı yalnız o hallarda dəyişdirilir ki, onların özləri bu barədə müraciət etmiş olsunlar.

Hər iki valideynin soyadı dəyişdirildikdə, yetkinlik yaşına çatmayanların soyadı dəyişdirilir. Soyadı valideynlərdən biri dəyişdirərsə, onun yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlarının soyadının dəyişdirilməsi məsələsi valideynlər arasında razılığa görə, razılıq olmadıqda isə yerli icra hakimiyyətinin qəyyumluq və himayə orqanı tərəfindən həll edilir.

Adın, ata adının, soyadın dəyişdirilməsinə dair sənədlər, o cümlədən qeydiyyat orqanının rəyi qeydiyyat şöbəsində və ya konsulluqda 75 il müddətində saxlanılır.

Adlar dövrün tələbinə görə verilir

Araşdırmalar göstərir ki, Azərbaycanda yeni doğulan uşaqlara adların verilməsinə dövrün həm ictimai, həm də siyasi vəziyyəti təsir göstərib. Məsələn, ərəb və ya fars dövlətlərinin Azərbaycana güclü təsiri olduğu dövrlərdə uşaqlara daha çox ərəb və fars adları qoyulurmuş. Sovet hökuməti qurulmazdan öncə Azərbaycanda körpələrə həm də dini adlar verilməsinə çox rast gəlinib. Belə adlara misal olaraq Məhəmməd, Əli, Osman, İbrahim, Yusif, Fatimə, Zeynəbi göstərmək olar. Bundan başqa, o vaxtlar bəzi valideynlər arasında uşaqlara nağıl və dastanlardakı Babək, Cavanşir və digər məşhur qəhrəmanların və ya tarixi şəxslərin adlarını vermək də dəbdə idi. Keçmiş SSRİ-nin mövcüd olduğu illərdə isə bəzi valideynlər öz körpələrinə rus və ya sovet ideologiyasına uyğun adlar veriblər. Həmin dövrdə bəzi azərbaycanlılara Kolxoz, Kombayn, Sovet, Traktor, Marks, Komsomol, Yanvar, Fevral, Oktyabr, Bolşevik, Knyaz, Prikaz, Narkom kimi adlar qoyulması buna misal ola bilər.

"Qorqud", yoxsa "bin Laden"

Bəs görəsən, müasir dövrümüzdə hansı səbəblər üzündən aidiyyəti qurumlar ad məsələsinə belə həssaslıqla yanaşır və adların təsnifatlaşdırılması ideyası ilə çıxış edir. Həqiqətənmi Azərbaycanda səslənməsi gülüş doğuran adlar getdikcə çoxalır? Suala cavab tapmaq üçün Dövlət Statistika Komitəsi ilə əlaqə saxlayıb əhalinin daha çox marağı olan adların hansı olmasını öyrəndik. Qurumdan bildirdilər ki, hazırda yeni doğulan uşaqlara 8 mindən çox ad verilir. Bunun 3600-dən çoxu qız, təxminən 4500-ü oğlan adıdır ki, onların içərisində Fatimə, Nərmin, Fidan, Aytac, Zəhra, Nuray, Nəzrin, Selcan və Əli, Murad, Məhəmməd, Hüseyn, Nihat, Fərid, Nicat kimi qız və oğlan adları var.

Amma bu hamısı deyil. Sən demə, bəzi valideynlərin övladlarına müasir dövrlə ayaqlaşan maşınların, internet ünvanlarının, mafiya başçılarının və ya terroristlərin adlarını qoyması da ənənəyə çevrilibmiş. Bu sahədə aparılan araşdırmalar göstərib ki, son vaxtlar uşaqlara internetdəki niklərin adlarını qoymaq istəyənlərdən tutmuş mafiya başçılarının şərti adlarına qədər olanlar kifayət qədərdir. Odur ki Polad, Ələmdar, Memati, İsgəndər kimi film qəhrəmanlarının adları indi çox populyar olub. Çoxlarına təəccüblü görünsə də, övladına hətta bir müddət öncə dünyasını dəyişən terrorçu bin Ladenin adını verən də var. Amma yeni doğulanlara ad qoymaq üçün soy-kökümüzə bağlılığı nümayiş etdirərək "Kitabi-Dədə Qorqud"a müraciət edənlər də az deyil və Banuçiçək, Burla Xatun, Beyrək, Qorqud son illər tez-tez müraciət olunan adlar siyahısındadır.

Qanunda bildirilir ki

Adların insan həyatında özünəməxsus rolu var. Müəyyən olunub ki, körpələrə qoyulan adlar mənasına uyğun olaraq sonradan böyüməkdə olan uşaqların xarakterinin formalaşmasına, psixikasına, hətta karyerasına da təsir edir. Psixoloqların gəldiyi qənaətə görə, xoşagəlməz adlarına görə uşaqlar böyüdükcə ciddi psixoloji sarsıntılara məruz qalır və ətrafdakılardan aldarını gizlətməyə çalışırlar. Xoşagələn adların isə insana stimul verərək onun uğurlar qazanmasında böyük rol oynadığı bildirilir.

Milli Məclisin mədəniyyət komitəsinin sədri Nizami Cəfərov deyir ki, Azərbaycanda uşaqlara eyni adların qoyulması tendensiyaya çevrilib və bu, xalqın adqoyma fantaziyasının zəifliyindən irəli gəlir: "Hazırda Azərbaycanda ən populyar kişi adı Əlidir. Ölkədə 49 min nəfər bu adın daşıyıcısıdır. Sonrakı yerlərdə Elçin, Vüqar, Anar, Elnur, Samir, Vüsal, Rəşad gəlir. Qadınlar arasında isə Sevinc adı daha çox yayılıb. Günel, Leyla, Aygün, Sevda, Vüsalə, Könül, Samirə, Təranə adları da çoxdur. Bu cür problemləri aradan qaldırmaq üçün ad və soyad bankı yaratmışıq və toplanan adlar Vətəndaşların Vəziyyətinin Aktları Qeydiyyatı orqanlarına təqdim edilib. Komissiya hansı adların qoyulmasının məqsədəuyğun olmadığını müəyyənləşdirib. Bu üsul təhqiramiz adların uşaqlara qoyulması hallarının qarşısını alacaq. Məsələn, kimsə övladına Yelizaveta adı vermək istəsə, bu ad lüğətdə olmadığı üçün onun istifadəsinə icazə verilməyəcək. Çünki bu cür adları azərbaycanlıların daşıması məqsədəuyğun deyil".

Hüquqşünas Səfa Məmmədova bizimlə söhbətində adqoyma məsələsinin hüquqi tərəflərinə aydınlıq gətirdi: "Azərbaycanda Ailə Məcəlləsinin 53.2-ci maddəsinə görə uşağa ad valideynlərin razılığı ilə verilir. Valideynlər arasında uşağın adına münasibətdə razılıq olmadıqda yaranan fikir ayrılığı müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən həll olunur".

Hüquqşünas hesab edir ki, adqoyma məsələsinə qarışmaq yolverilməz haldır: "Bu məsələ hər bir insanın öz şəxsi işidir və buna müdaxilə yolverilməzdir. Gülməli və lazım olmayan adların uşağa verilməsi cəmiyyətin mədəniyyət göstəricisidir və bu məsələ başqa yollarla həll olunmalıdır. Məsələn, bu məsələylə bağlı maarifləndirmə işlərinin aparılması daha məqsədəuyğun addım olar. Dünyanın heç bir ölkəsində belə bir qadağa yoxdur. Mən hesab edirəm ki, hər hansı qadağa tərəflər arasında narazılıq yarada bilər".

Xatırladaq ki, ad məsələsinə İslam dinində də böyük önəm verilir. Peyğəmbərin hədisində buyurulur ki, ad qoymaqda valideynlərin üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Hədisdə həmçinin vurğulanır ki, valideynlər övladlarına elə adlar verməlidirlər ki, uşaqlar böyüdükdən sonra xəcalət çəkməsinlər, utanmasınlar.

Yeni qaydalarda soyadı dəyişmək məsələsi də əksini tapıb. Qanunvericiliyə görə, soyad sonluğundan "-ov", "-yev" şəkilçilərinin tamamilə götürülməsi, onların "-lı", "-zadə", "-oğlu", "-qızı" sonluqları, yaxud sonluqsuz ifadə formaları ilə əvəz edilməsi çox hallarda qeydiyyat idarəsinə müraciət əsasında həllini tapır. Yalnız soyad tamamilə yenilənirsə, yaxud əvvəllər qeyri-rəsmi istifadə olunan təxəllüs, ləqəb rəsmiləşdirilirsə, bu zaman vətəndaş məhkəmə yoluyla soyadının dəyişdirilməsinə nail olur. Təzə dünyaya gələn uşaqların adları kimi, soyadlarının da rəsmiləşdirilməsi asandır. Bunun üçün valideynlər qeydiyyatda olduqları ərazi üzrə qeydiyyat idarəsinə müraciət edir, babasının, yaxud atasının adından istifadə etməklə uşağa soyad seçə və onu rəsmiləşdirə bilir.

Naibə Qurbanova

Həftə içi.- 2011.- 21 may.- S. 5.