Bir daha Babək Xürrəmdin haqqında

"Həftə içi" qəzetinin 10-12 sentyabr 2011-ci il tarixli sayında dərc olunmuş tanınmış yazar Qələndər Xaçınçaylının "Babək haqqında nə bilirik" yazısında bir məqam ayrıca olaraq diqqətimi çəkdi: yazıda Babəkin İslam dininə qarşı çıxmadığı vurğulanır... Sözügedən mövzu ciddi önəm daşıdığından münasibət bildirməyi mənəvi borcum sayıram və yazımın qəzetinizdə dərc olunmasını xahiş edirəm.

Sayğılarımla:

Mütləqə İnam Ocağının Yükümlüsü

Azərbaycan tarixində özünəməxsus yeri olan, dünya hərb tarixində möhtəşəm döyüşkənliyi və bənzərsizliyi ilə yeni bir səhifə yaradan Babək Xürrəmdinə müxtəlif yanaşmalar var. Makedoniyalı İsgəndər Zərdüştün "Avesta"sının çox hissəsini yandırdı, yox etdi. Sonradan ərəblər də "Avesta"nın başına oyunlar açdılar.

Ancaq bütün bunlar "Avesta"nın türk ruhunun məhsulu olmasını pərdələyə bilmədi. Gerçəkdir ki, çağımızdakı dinlər, dünyabaxışlar mahiyyətcə ilkin qaynağını "Avesta"dan götürürlər. Babəkin dünyagörüşü Zərdüşt ruhu ilə sıx bağlıdır. 22 il azman ərəb xilafəti ilə döyüşən, qətiyyən sarsılmayan, əksinə, xilafəti sarsıdan bir güc kimi Babək türkün əzəmətini, yenilməzliyini sübut edə bildi. Çox düşündürücüdür: türkün başına bu qədər fəlakətlər gəlib, onu zaman-zaman yox etmək istəyiblər. Ancaq türk məhv olmayıb, Zərdüştü, Babəki, Nəsimini, Səttarxanı verib. Həqiqətdir ki, hələ də tarixi dəyərlərimizə yiyə dura bilmirik, bu dəyərlərimizdən istənilən səviyyədə yararlanmırıq. Görəsən, Babək Xürrəmdin ənənəsinin, döyüşkənliyinin, yenilməzliyinin günümüzün indiki gərgin və çox hallarda çıxılmaz görünən dönəmində örnəyə çevrilməsi üçün nə etməliyik?

Bu gün Bakıya ayaq basan əcnəbi görəsən, Babək Xürrəmdin kimi yenilməz bir qəhrəmanın Vətəninə gəldiyini hiss edirmi, daha doğrusu, biz gələnlərə bunu hiss etdirə bilirikmi? Sovet dövründə Babək haqqında çoxlu bədii, musiqi əsərləri yazılıb, bu yöndə elmi-tarixi araşdırmalar aparılıb, iki hissəli film çəkilib. Azərbaycanın sovet ideologiyasının buxovlarından azad olduğu, müstəqillik qazandığı yeni dönəmdə Babək mövzusuna istər-istəməz yeni səviyyədə, daha yaradıcı yöndə yanaşmağımız olduqca önəmlidir. Babək sadəcə, bir üsyançı olmayıb. O, sözün böyük anlamında yenilməz türk sərkərdəsi, fiolosof, habelə Xürrəmdinlik inancının yaradıcısıdır. Bu baxımdan düşünmək olar ki, Babəkin həm də kitabları varmış. Ancaq ərəblər Bəzz qalasını işğal edərkən ondan demək olar, heç bir soraq qoymayıblar, Babəkə aid olan nə varsa, hamısını yox ediblər. Babəkin İslam dünyabaxışına yox, o dövr ərəb hakimiyyətinə qarşı olması düşüncəsi məntiqsizlikdir, çünki ərəblər Azərbaycana konkret "İslam" adlı dini dünyabaxışla gəlirdilər. Babək isə yurdunu azad görmək istəyir, yad, yabançı ideologiyaların, dünyabaxışların xalqın içinə gəlməsinə qarşı çıxırdı. Onu döyüşdən-döyüşə aparan da bu idi. Hər halda Azərbaycan türkü Vətəninin azadlığı uğrunda 22 il gecə-gündüz döyüşən, yenilməyən Babəkə qarşı olan ərəb tarixçilərinin kinini heç zaman unutmamalıdır. Əgər Babəkin təhqiramiz şəkildə edamı ilə hər şey qurtarsaydı, dərd yarı idi. Əslində Babək hərəkatı faktiki olaraq məğlubiyyətə düçar olduqdan sonra əsrlər boyunca ərəb tarixçiləri Xürrəmdinliyin təsirini heç eləmək, Babəki bir tarixi sima kimi aşağılamaq yönündə ardıcıl iş görüblər. Babəklə bağlı nə yazılıbsa, hamısı ərəb qaynaqlarındadır. O çağlarda Babəkin şəxsiyyəti, getdiyi yol, xürrəmilərin fəlsəfəsi, istəkləri, bütövlüklə ulusumuzun özgəçiliyə qarşı ilk böyük dirənişi ilə bağlı özümüzünkülərin yazdığı və bu gün yararlana biləcəyimiz çox az şey var. Yağılarımız iradəmizi sarsıtmaqdan doymayıb, bu böyük dirənişlə bağlı nə varsa, hamısını yandırıb, qarşılığında Babək babamız, onun uca, qudsal yolu, igidliyi ilə ilgili ən alçaq, ləyaqətsiz sözləri yazıb saxlayıblar. Babək gedib ərəbin yurdunu tutsaydı, orada ərəbləri qırsaydı, onda ərəbin yaramaz tarixçilərinin bu qudsal kişi ilə ilgili yazdıqları da doğru olardı. Bəs Babəkimizin başçılığı altında ulusumuz yad, özgə, yağı, qaniçən, soyumuzu kəsən ərəbə qarşı necə davranmalıydı? Özünü bütün varlığıyla ortaya qoymuş, böyük gələnəklər yiyəsi, uca dəyərlər yaratmış türk ulusu üçün başqasının qoltuğunda yaşamaq ölüm sayılmazdımı? Ərəb türkün belini əyməsəydi, indi bir ovuc erməni onun başını kəsməyə, xaincəsinə arxadan zərbə endirməyə girişməzdi. Bu gün də Güney Azərbaycanda yaşayan milyonlarla soydaşımız hər il onun doğum günündə gedilməsi çox zaman mümkün olmayan, hər sayaq əngəllər yaradılan Babək qalasından mənəvi güc alır. Bu gün biz Babək Xürrəmdinimizi ruhumuzun işığında daha yaxşı tanımalıyıq. Onu hər cür böhtanlardan, çirkablardan qorumalıyıq. Babəkin məşhur "Bir gün azad yaşamaq qırx il rəzil qul kimi yaşamaqdan daha şərəflidir" kəlamı çox şey deyir. Babəkə ikili yanaşmadan azad olmağımız gərəkdir, çünki o, türk xalqının hər anlamda azadlığı uğrunda döyüşürdü. Əski dönəmin ən böyük qul üsyanının başçısı Spartak haqqında tarix kitablarında yetərincə təqdiredici fikirlərə rast gəlmək mümkündür. O boyda xilafətlə döyüşən Babək haqqında isə tarix kitablarında ən aşağılayıcı sözlər yazılıb. Demək, öz yurdunu başqasından qorumaq, onun azadlığı, bütövlüyü uğrunda sonacan vuruşmaq kafirlik, lənətə layiq iş imiş. Düşmən güclü idi, türk soyumuzun bir-birini sevməməsindən ustalıqla istifadə edə bildi. Təəssüf ki, türk türkü onda da sevmirdi. Afşinin (Ağşının) Sasanilər imperiyasının tərkibində Azərbaycanın səadətinə Babək aldanmadı: çünki Babək Azərbaycanın heç kimdən asılı olmayan, müstəqil varlığını istəyirdi. Ərəblər Bəzzi əslində yenə bilmədilər: çünki əgər bu gün də Babəkin xatirəsi yaşayırsa, o deməkdir ki, mahiyyətcə düşmənin özü yenilib. İllər öncə İnam Ata (Asif Ata) deyirdi: "Bakının ən uca yerində Babəkin heykəlini qoymaq gərəkdir, gələn bilsin ki, Babəkin Vətəninə gəlir". Bakıda Babəkə heykəl qoyulacağı xəbəri gecikmiş olsa belə, yenə də ciddi, son dərəcə gərəklidir. Çağdaş dünyanın halında, gündən-günə daha da gərginləşən ictimai-siyasi gedişlərdə çox zaman bilərəkdən milli hisslər itirilir. Dünyada qlobalçılıq dalğası gündən-günə artır. Balaca dövlətləri millətçilikdə suçlayan iri ölkələr əslində özləri millətçilik edir, onların millilik üzərində yüksəlişinə hər yolla əngəl törədirlər. İnam Ata 25 il qabaq deyirdi: "Azərbaycana zahiri gözlə baxanda o, kiməsə balaca görünə bilər. Ancaq mənanı xarici gözlə görmək olmaz. Mənanı daxili gözlə - idrakın, ruhun gözüylə görmək olar. Daxili gözlə baxanda Azərbaycan çox böyük görünür - Şərq mahiyyətinin bütöv, parlaq, dərin ifadəsi kimi; ruhani mərkəz səviyyəsində". Babək Xürrəmdin mövzusu türk milləti olaraq yaralı yerimizdir. Çünki bu böyük qəhrəmanımız haqqında uydurulan bütün yalanlara dözmüşük, indi də dözürük. Niyə? Çünki özümüz ola bilməmişik, ola bilmirik. Onilləri, yüzilləri ötürə-ötürə, ulusallığımızı itirə-itirə bu günlərə gəlib çıxdıq. Ancaq artıq bundan o yana bir xalq kimi tərəddüdlü, ikiliklərlə yaşaya bilməyəcəyik. Dövlətçilik belə tələb edir. Ya gərək özünü təsdiq edəsən, ya da yadlıqlara, özgəliklərə boyun əyəsən. Babək - birüzlüyümüzün təsdiqidir. Bir neçə əfsanəni çıxmaq şərtilə Babək Xürrəmdin haqqında folklor örnəklərimiz belə yoxdur. Babək haqqında ən azı "Kitabi-Dədə Qorqud" səviyyəsində dastanımız yarana bilərdi, olmalıydı. Hələ üstəlik, tarixi islamdan çox qabaqlara gedib çıxan bu möhtəşəm dastanımızın da dinə qatılmasını sakitcə qarşılayırıq. Çünki özgələşdik, özgəninki olduq, özgəlikləri təsdiq etdik. Bakıda Babəkin heykəli niyə qoyulmalıdır? Ona görə ki, Babək yenilməzlik ünvanıdır. Babəkin Bakıdakı heykəli möhtəşəm olmalıdır. Heykəlin möhtəşəmliyi deyəndə onun iriliyini yox, ifadəsini nəzərdə tuturam. Doğrudur, Babək kimi qəhrəmanın heykəlinin biçimcə böyüklüyü də gərəkdir. İndi elə bir dahi heykəltəraşımız olmalıdır ki, o heykəli sözün gerçək mənasında xalq ruhunun ifadəsi kimi yarada bilsin. Bilmək gərəkdir ki, Babək hər şeydən öncə ruhaniyyat hadisəsidir, xalqın öz dünyabaxışının ifadəsidir. Babəkin öz inamı olmasaydı, o, 22 il ərəb kimi azman imperiyaçıya qarşı dura bilməzdi. Babək yalnız ruhaniyyat hadisəsi olduğuna görə özündən gerçək baxımdan qat-qat güclü yağıya qarşı öz inamıyla döyüşürdü. Bu səbəbdən onun inamı ərəbin dinindən qat-qat güclü idi. Əgər belə olmasaydı, xəlifə Mötəsim ən yaxın ətrafını belə Babəklə döyüşməyə göndərməzdi. Babəki xəyanət yıxdı. Yaratdığımız möhtəşəmliyi qoruya bilmədik. Nəzərə alaq ki, Babəkin ölümündən sonra Xürrəmilər 70 il ərəblərə qarşı mübarizəni davam etdirdilər. Bütövlükdə isə Xürrəmilər Hərəkatı 130 il davam edib. Bu, əqidə savaşı deyil, bəs nədir?

Azərbaycan aydını, Babəkə münasibətini bildirməyinin zamanıdır. Bununla dövləti və xalqı qorumuş olacaqsan. Ümumiyyətlə, soydaşlarımızda dövlətçiliyə ciddi, ardıcıl, eşqli, təəssübkeş münasibət yaranmalıdır. Babək Xürrəmdinə sadəcə, heykəl qoymaq azdır. Burada başlıca məsələ heykəlin iş görməsidir. Heykəli canlı etmək üçün soydaşlarımız çox çalışmalıdırlar. Azərbaycanın dəyərlərinə yiyəlik duyğusu yaranmalı, hər cür özgəliklərdən imtina olunmalıdır. İnsanlarımız yadlıqlara dirəniş məqamına yüksəlməlidirlər. Bu isə bütöv şəkildə yalnız Asif Atanın Mütləqə İnam Dünyabaxışı ilə baş tuta bilər. Çünki Ocaq hər sayaq özgəliklə döyüşündə ardıcıldır. Babəkin heykəli azadlığın rəmziliyi səviyyəsində qəbul edilməlidir. Heykəl onunla bağlı günlərdə ardıcıl olaraq yad edilməli, soydaşlarımızın qudsal ziyarət ünvanlarından birinə çevrilməlidir. Əgər öz içimizdən yaranmasaq, yadlıqlara ciddi, ardıcıl dirəniş göstərməsək, onda sabahımız daha da təhlükəli olacaq. Türk milləti, Azərbaycan dövləti olaraq itirdiyimiz şanslı məqamları geri qaytarmalıyıq. Bilməliyik ki, gerçək imkandan artıq imkanımız içimizdə həmişə var. Sadəcə onu üzə çıxarmalıyıq. Babək haqqında daha ciddi, ruhlu sənət əsərləri yaranmalıdır. İncəsənətin bütün sahələrində Babək mövzusuna yenidən müraciət olunmalıdır. Yaradıcı insanlarımız bundan ötrü rəsmi göstəriş gözləməməlidirlər. Biz nəinki Babəkdən əl çəkməməliyik, ona bütün varlığımızla yiyə durmalıyıq. Babək özü türk ruhlu bənzərsiz bir inamın yiyəsi idi. Əqidəsi yolunda sonacan döyüşən, qolları, başı kəsilən, bədəni, sonradan xatirəsi də şaqqalanan Babəkin xalqı olmağa layiqliyimizi göstərməliyik! Ancaq özündən, mahiyyətindən ayrılmış xalqımız elə bilir ki, Babək bizə layiq deyil, çünki o, ərəbə, islama qarşı döyüşüb. Tarixə, keşmişə güllə atmaq budur! Babək əslində ruhaniyyat heykəlidir - türk ruhunun yenilməzlik ifadəsi olduğuna görə. O, türkün yetirdiyi ən uca şəxsiyyətlərdəndir. Asif Ata Babəki bu səbəbdən də Azadlıq peyğəmbəri sayırdı. Onun Azadlıq fəlsəfəsinin - Xürrəmdinliyin mahiyyətini İnam Ata belə açır: "İnsan dünyaya fərəh üçün gəlib. Ən böyük fərəh isə azadlıqdır. Azadlıq insanın özünəməxsusluğu, özünəsahibliyi, özündən asılılığıdır". Heykəl Babəkə çox yaraşır - xalqı onu gözləyən hər cür təhlükələrdən qorumaq, hər sayaq yadlıqlara qarşı dirəniş göstərmək üçün! Xalq olaraq Babəkiliyin mahiyyətinə yetəriksə, onda Babəkin heykəli quruca heykəllikdən çıxar, bizi sabahlara aparan, yadlıqla döyüşə səsləyən canlı Babək Xürrəmdin olar.

İşıqlı ATALI

Həftə içi.- 2011.- 17-19 sentyabr.- S. 12.