Şəkillərlə tarix yazanlar

"Elə fotolar var ki, onlar yalnız bizim gözlərimizdə qalıb"

Bu gün respublikamızın hər yerində şəhidlərin anım mərasimləri təntənəli şəkildə qeyd olunur. İllər öz sürətli axını ilə bizi o qanlı gecədən ayırsa da, hər il yanvarın 20-də xalqımız həmin günün sarsıntısını, ağrılarını bir daha yaşayır.

Belələrinin arasında bu hadisənin şahidi olanlar da az deyil. Hansı ki onlar daha çox acı çəkib, daha çox iztirab yaşayır. Məhz Oqtay Məmmədov kimi. Ötən ilin "20 Yanvar" günündə ürək dayanmasından dünyasını dəyişən Oqtay artıq 1 ildir yoldaşlarının arasında yoxdur. O, fotoqraf idi. 20 yanvar 1990-cı ildə şəhid olanların şəkillərini çəkmişdi.

Oqtayı dostları ilə yad etdik". 20 Yanvar" hadisələrini fotoqraflar belə xatırladı.

Rəssam-fotoqraf Tahir Cəfərov həmin günün şahidlərindəndir: "Hərdən deyirlər ki, "20 Yanvar" Xocalı soyqırımından fərqlidir. Lakin mən belə deməzdim. Orada rus əsgərlərinin xanımlarımıza qarşı etdiklərinin şahidi olmuşam. O dövr indikindən çox fərqli idi. Olimpiya mərkəzinin yanında, xəstəxanalarda və hadisə olan yerlərin bir çoxunda mən şəkillər çəkmişəm. Hətta xəstəxanada cərrahiyyə zamanı bir şəkil də çəkmişəm ki, onu indi də saxlayıram. Xəstəxana güllələrə qərq olmuşdu. Bayırdan leysan kimi yağan güllələr tavanı deşik-deşik edirdi. Yenicə cərrahiyyə olunmuş cavan bir oğlan da vardı. Tibb bacılarından biri gördü ki, atılan güllələrdən sınan kafel qırıntıları onun üstünə tökülür. O dərhal yaralının sinəsinə uzanıb, onu xilas etdi. Mən o dəhşətli kafel qırıntılarının davamlılığından qarşıya bir addım da ata bilmədim. Lakin çəkməyi bacardım. 20 ildən çoxdur çəkdiyim kadrları qoruyub-saxlayıram. O vaxt çox dəyərli bir materialımı "KQB" əməkdaşları məndən aldı, sonra verəcəklərini dedi. Amma şəkilləri qaytarmadılar. Sonradan bildirdilər ki, ruslar aparıb. "20 Yanvar"dan sonra ürək ağrısı tapdım. Həmin gecə atılan güllələr sanki ürəyimə dəydi. O vaxt məndən başqa digər fotoqraflar da bu işlə məşğul olurdu. Lakin çəkilişdə elələri oldu ki, onlara deyirdim dayanın, daha çəkməyin. Çünki onlar təcrübəsiz idi, vurula bilərdilər. Professional bilir ki, nə vaxt güllə atıla bilər. Çəkib-qaçırdıq ki, gülləyə tuş gəlməyək".

Asim Oqtayla bağlı xatirələrindən də söz açdı: "Ötən ilin "20 Yanvar" günündə dünyasını dəyişdi. Həmin gün o, şəkillər çəkib gətirib ki, kompüterdə çıxartdırsın. Şəkilləri verib, və deyib ki, elə bil havam çatmır. Havaya çıxanda elə ürəyi orada da dayandı.

Onu da qeyd edim ki, ən böyük haqsızlıq elə çörəyimizi yeyən rusların bizə qarşı olan qəddarlığı idi. O vaxt "Salyanski kazarma"da şəkillər çəkmişdim. Bir qadın beşikdə uşaqla gedirdi. Plyonkanı çıxarıb, beşikdə uşağın döşəkçəsinin altına qoyduq. Sonradan həmin plyonkanı da tapa bilmədik. Həmin vaxt o qədər əsəbi idim ki, nə çəkdiyimi belə bilmirdim. Çox çəkmişəm. Lakin... (Göz yaşlarını saxlaya bilmədi. P.İ.) Gecələr yata bilmirdim. Yuxularım onlarla başlayıb, onlarla da qurtarırdı. Şəhidləri hər gün yuxumda görürdüm".

"Bakı fəhləsi" qəzetində şöbə müdiri işləyən Mehdi Abbasov isə yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecəni belə xatırlayır: "Bəzən fotoqraflar yada düşmürlər. Bir şeyi diqqətdə saxlamaq lazımdır ki, axı bu tarixi şəkilləri çəkənlər var! İlk qəzetdir bizdən bununla bağlı müsahibə alır. 19-20 yanvarda mən də orada idim. Biz eyni zamanda Qarabağ hadisələrində cəbhədə olmuşuq. Hər zaman o ağrı-acıları yaşamışıq. Deyirlər: göz ən yaxşı fotoaparatdır. Elə fotoşəkillər var ki, onlar yalnız bizim gözlərimizdə qalıb. Onları çəkməyə macal tapmamışıq. Ancaq şahidi olmuşuq. O vaxt Nemət Pənahlı bizə dedi ki, dağılmayın, dayanın burada. Hava çox soyuq idi. "Salyanski kazarma"nın qarşısını kəsmişdilər. Saat 10:00 radələrində evə getdim. Təxminən saat 12-də göyə 1 güllə atıldı. Camaat çox sadəlövh idi. Ona görə də başa düşmədilər nə baş verir. Qəfildən rus əsgərləri töküldülər şəhərin canına. Dayanacaqda tanklar maşınların üstündən keçdi. Hamıya göstəriş verdilər ki, yerə uzansınlar. Əgər kim başını qaldırsa, güllələyəcəkdilər. Səhər saat 6-ya qədər camaatı elə saxladılar. Onların ayaq səsləri hələ də qulaqlarımdadır. Səhər uşaqlarımızdan bəzilərini evlərinə apardım. Soyuqdan donmuşdular. Sonra "Semaşko"da morqa getdim. Şəkillər çəkdim. 20 nəfər olardı. Qollarında nömrələri vardı. Mən onların şəkillərini də çəkmişdim. O vaxt Moskvada sərgi keçirildi. Şəkilləri şokolad qutularında apardım. Yoxlamada icazə vermirdilər. O vaxt bir hadisənin də şahidi oldum. "Moskva" mehmanxanasında Azərbaycan qızları boyunlarına qərənfildən düzəldilmiş çələngə bənzər plakat asmışdılar. Yas saxlayırdılar ki, xalqımızın başına açılan bu müsibətləri başqa xalqlar da görsün. Sonradan həmin şəkillər it-bata düşdü".

Pərvin İsmayılova

Həftə içi.- 2011.- 20-21 yanvar.- S. 5.