Səhiyyə sahəsində hüquqi maarifləndirməyə ehtiyac var

Aytən Mustafayeva: "Bu sahənin inkişafı həm də huquqi bazanın mövcudluğundan keçir"

Azərbaycanda insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi sahəsində fəaliyyət göstərən qurumlardan biri də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının İnsan Hüquqları İnstitutudur. 13 il bundan öncə ulu öndər Heydər Əliyevin sərəncamı ilə yaradılan və mərhum professor Rövşən Mustafayevin rəhbərliyi ilə fəaliyyətə başlayan institutda adınauyğun olaraq insan haqlarının qorunması məsələsi hər zaman prioritet olub.

Bu sahədə beynəlxalq təşkilatlarla sıx əlaqələrin qurulması, Azərbaycan həqiqətlərinin, erməni terrorizminin dünyada tanıdılması qurumun diqqətçəkən fəaliyyətinin əsas istiqamətini təşkil edib. İnstitutun direktoru, millət vəkili Aytən Mustafayeva ilə də elə bu sahədə görülən işlər, perspektivdəki layihələr barədə söhbətləşdik.

- Son zamanlar daha çox sosialyönümlü və tibbi hüquqla bağlı layihələri, tədbirləri gündəmə gətirməklə diqqət çəkirsiniz...

- Bu bizim ölkənin məntiqi inkişafının növbəti mərhələsidir. Ölkə başçısı İlham Əliyev də çıxışlarında dəfələrlə vurğulayır ki, biz artıq sosial problemlərin həllində gördüyümüz işlərin miqyasını genişləndirməyə çalışmalıyıq. Azərbaycan bir çox sahələrdə kifayət qədər nailiyyətlər əldə edib və dövlətin bu istiqamətdə gördüyü işlər əhalinin rifahının yaxşılaşdırılmasına xidmət edir. Odur ki biz də öz növbəmizdə çalışırıq ki, daha çox əhalinin sosial durumunun yaxşılaşdırılmasına istiqamətlənən layihələri reallaşdıraq.

- Azərbaycanda daha çox hansı sahədə insan hüquqlarının qorunması istiqamətində maarifləndirmənin aparılmasına ehtiyac görürsünüz?

- Bizim elə son zamanlardakı fəaliyyətimizdən də bu hiss olunur ki, səhiyyə sahəsində hüquqi maarifləndirmənin aparılmasına daha çox ehtiyac var. Səhiyyənin inkişafı təkcə yeni avadanlıqların, aparatların alınması, yeni binaların tikilməsi ilə yekunlaşmamalıdır. Bu sahənin inkişafı həm də huquqi bazanın mövcudluğu, insanların öz hüquqlarından doğru-düzgun istifadə etməsindən keçir. Əhali bilməlidir ki, pasiyent olaraq onların hüquqları və ondan istifadə etmək haqqları var. Buna xaricdə tibbi hüquq deyilir və bu sahədə mütəxəssislər əhaliyə yardım göstərir. Ancaq bizdə belə mütəxəssislər yoxdur. Odur ki hazırda xaricdən tədris proqramları gətirmək üçün işlər aparırıq və həmin proqramlara uyğun elmi-tədqiqat mərkəzlərində, aidiyyəti yerlərdə tədris üçün danışıqlar aparılır.

Bu həm də YUNESKO-nun bioetika və tibbi hüququn bütün ölkələrdə tədris olunmsı üçün prioritet sahələrdən biridir. Düşünürəm ki, pasiyentlərin hüquqları mükəmməl olmalıdır və biz də, xarici ölkələrdə olduğu kimi, qanunvericilikdə bu məsələyə diqqət yetirməliyik. Eləcə də tibb işçiləri özlərinə aid olan hüquq və vəzifələr barədə məlumatlı olmalıdırlar ki, onlara aid olmayan hər hansı əməllərinə görə məsuliyyət daşımasınlar. İnanıram ki, biz bu istiqamətdə qanunların qəbuluna nail ola biləcəyik və bundan sonra vətəndaşların maarifləndirilməsinə çalışacağıq. Məqsədimiz vətəndaş olaraq hər birimizin səhiyyəmizin inkişaf konsepsiyasının araya-ərsəyə gətirilməsinə yardımçı olmaq və bunu öz həyatımızda görməkdir. Bəzən deyirlər ki, siz insan hüquqları ilə məşğul olan bir qurumsunuz, amma tibblə də maraqlanırsınız. Mən demək istəyirəm ki, biz əsla tibblə məşğul olmuruq, sadəcə, səhiyyənin hüquqi bazasının mükəmməl olmasına çalışırıq. Hesab edirəm ki, maddi tərəfdən bazası olan bütün sahələrdə hüquqi baza da qaydasında olmalıdır. İnsanların hüquqi maarifləndirilməsi, hüquqi cəhətdən biliklərinin çoxluğu cəmiyyətin inkişafı deməkdir.

- İnsan Hüquqları İnstitutunun ərzaq təhlükəsizliyi, xüsusilə geni dəyişdirilmiş məhsullarla bağlı geniş araşdırmaları var. Hazırda bu istiqamətdə vəziyyət necədir?

- Təkcə Azərbaycan üçün deyil, eləcə də dünyanın bir çox ölkələri üçün hazırda genetik modifikasiya olunmuş məhsulların satışının və istehsalının artması problemi var. Amma əksər ölkədə belə məhsulların üzərinə onun geninin dəyişdirilməsi barədə məlumat yazılır və əhali bu barədə məlumatlı olur. Bizdə isə bu sahəni tənzimləyəcək hər hansı qərar yoxdur. Ölkə qanunvericiliyində qida məhsullarının təhlükəsizliyi ilə bağlı qanun mövcud olsa da, sənəddə genetik modifikasiya olunmuş məhsullarla bağlı maddə yoxdur. Biz istəyirik ki, həmin qanuna əlavə və dəyişikliklər olunması ilə bağlı təkliflərimizi verək. Çünki qanunvericilikdə olan boşluqdan irəli gələrək hazırda bu cür məhsulların ölkəyə gətirilməsində və aparılmasında heç bir məhdudiyyət yoxdur. Bizi əhalinin sağlamlığı, genefondumuzu qorumaq daha çox düşündürməlidir. Bu işlə isə təkcə aqrar, iqtisadi qurumlar deyil, insan haqları ilə məşğul olanlar da düşünməlidir. İlk dəfə mən xaricdə elmi konfransda iştirak edəndə gördüm ki, genetikası dəyişdirilmiş məhsullardan istifadə edən iqtisadi cəhətdən zəif ölkələr sırasında Azərbaycanın da adı hallanır. Bu məni çox mütəəssir etdi və belə qərara gəldim ki, məsələni aktual problem kimi fəaliyyətimizin əsas istiqamətinə çevirək. Çünki biz istər iqtisadi cəhətdən, istər iqlim şəraiti baxımından belə məhsullara ehtiyacı olan ölkələrdən deyilik. Genetikanın inkişafı o demək deyil ki, insan süni şəkildə yaradılan bütün nemətlərdən istifadə etməlidir.

- Fəaliyyətinizin əsas istiqamətinin xarici təcrübədən əldə olunan biliklər üzərində qurulduğu görünür. Ümumiyyətlə, xarici təcrübə deyəndə nəyi nəzərdə tutursunuz və daha çox hansı sahə üzrə öyrəndiklərinizi işinizdə tətbiq edirsiniz?

- Mən son 1 il ərzində 10-a yaxın beynəlxalq konfranslarda iştirak etmişəm. Xaricdə toxunulan mövzulara fərqli baxış mövcuddur. Məsələn, Xorvatiyada keçirilən tədbirlərdən birində iştirak edən bu ölkənin prezidenti bildirdi ki, ölkədə tibbi hüququn inkişaf səviyyəsi ölkənin demokratiya səviyyəsinin göstəricisidir. Həqiqətən, dövlət vətəndaşının sağlamlığını nə dərəcədə düşünürsə, deməli, o qədər də onun hüququnu düşünür. Beynəlxalq təcrübədə alimlərin məsələlərə fərqli münasibəti, istifadə etdikləri tədris proqramları bizim işimizə də öz təsirini göstərir və Azərbaycana qayıtdıqdan sonra inkişaf etmiş ölkələr üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən məsələlərin öz ölkəmizdə tətbiqinə çalışırıq. Buna misal olaraq deyim ki, bioetikanın ali məktəblərdə tədrisi ilə bağlı bir neçə proqramı artıq çap olunub və yaxın günlərdə təqdimatını edəcəyik. Yaxın gələcəkdə isə ali məktəblərdən birində bioetika kafedrasının açılması və 36 saatlıq proqramın orada tədrisini nəzərdə tuturuq. Artıq Ali Attestasiya Komissiyasında bioetika və tibbi hüquq elmini yeni istiqamət kimi qeydiyyatdan keçirmişik və bu istiqamətdə yeni elmi işlər yetişəcək ki, sonradan tədris prosesində peşəkar kadr kimi bu insanların əməyindən faydalana biləcəyik.

- Qaçqın və məcburi köçkünlərin problemləri həm də Azərbaycan vətəndaşının hüququnun pozulması deməkdir və 20 ilə yaxındır bu davam edir. Fəaliyyətinizin əsas istiqamətini də məhz bu problem təşkil edir. Bəs nəticə?

- Bu məsələ erməni terrorizmi kontekstində tərəfimizdən araşdırılıb və daim gündəlikdədir. Bundan əlavə, elə məsələlər var ki, onlar bizim institut üçün daim aktualdır. Bunlar qaçqın və məcburi köçkünlər, erməni terrorizmi və Xocalı soyqırımı ilə bağlı olan məsələlərdir. Düşünürəm ki, Azərbaycan üçün hər zaman aktual olan bu mövzulara beynəlxalq sənədlərə uyğun olaraq lazımi qiymət verilməyincə daim müzakirə mövzusu olaraq qalacaq. Həqiqətən də, Qarabağ mövzusu bizim yaralı yerimizdir və dəfələrlə bu məsələni xarici ölkələrdə qaldırmışıq. Amma nədənsə, bir milyon insanın tapdanan hüquqları demokratiya, insan haqları mövzusunu başının üstündə bayraq edənlər üçün maraqlı görünmür. Onlar bu məsələyə formal yanaşırlar. Dövlətimiz bu insanların problemlərini həll edir, onlar üçün evlər tikilir, sosial vəziyyətlərinin yaxşılaşdırılması yönündə davamlı işlər görülür. Amma fakt odur ki, bu insanlar öz evlərində deyillər və fikirləşirlər ki, biz nə vaxtsa evimizə qayıtmalıyıq. Bu barədə xarici təşkilatları məlumatlandırırıq, onlar özləri də etiraf edirlər ki, biz bu qədər insanın hüququnun tapdanmaması üçün, həqiqətən də, mövqeyimizi dəyişməliyik. Onlar indi-indi hələ bu barədə məlumatlandırılıblar. Çünki artıq dövlət səviyyəsində böyük işlər görülür.

- Konkret olaraq nəyə nail olunub?

- Təəssüflər olsun ki, hələ Qarabağ münaqişəsinin həlli, qaçqın və məcburi köçkünlərin hüquqlarının bərpası istiqamətində nəyəsə nail olmaqdan danışmaq bir az yersiz görünə bilər. Problemin həllində göstərdiyimiz mövqe bizə heç nə gətirmədi və mən inanmıram da hansısa nəticə ola. Çünki ermənilər artıq neçənci dəfədir hər hansı nəticəyə yaxınlaşdıqda müxtəlif bəhanələrlə kənara çəkilirlər. Artıq bizə məlumdur ki, bu məsələdə təkcə Ermənistan qərar vermir. Qazandığımız beynəlxalq arenada Azərbaycana artan hörmətdir. Artıq bir çox beynəlxalq təşkilatlar Azərbaycanla hesablaşmamağın fərqindədir. Biz dünya dövlətlərinə iqtisadi, hərbi, siyasi cəhətdən, xüsusilə enerji təhlükəsizliyi məsələsində aparıcı dövlət olduğumuzu sübut edə bilmişik. Dünya bizi bu cür tanıyır. Beynəlxalq sənədlərdə Azərbaycanın düzgün mövqedə olduğunu qəbul edirlər. Amma təəssüflər olsun ki, beynəlxalq hüququn işləmə mexanizmlərini görmürük. Qarabağ münaqişəsinə münasibətdə ikili standartlar mövcuddur.

- İnsan Hüquqları İnstitutunun fəaliyyəti cəmiyyət üçün əhəmiyyət kəsb edən bir məsələni araşdırmaq və onun hüquqi aspektlərini ictimaiyyətə çatdırmaqdan ibarətdir. Növbəti layihədə hansı sahənin problemlərini qaldıracaqsınız?

- Azərbaycanda vəkilliyin inkişafı ilə bağlı geniş bir dövrü əhatə edən layihə üzərində işləyirik və yaxın gələcəkdə bu sahənin problemlərindən bəhs edən məsələləri gündəliyə çıxarmaq niyyətindəyik. Hazırda bu sahədə müəyyən problemlər var. Vəkillərin maaşından tutmuş, onların nüfuz məsələsinə qədər bir çox məqamlara aydınlıq gətirəcəyik. İnsan hüquqlarının müdafiəsi ilə məşğul olan peşə sahiblərinin fəaliyyəti bizim üçün çox önəmlidir. Elə bu səbəbdən vəkilliyin inkişafı ilə bağlı müəyyən təkliflərimiz var və bu sahə bizim üçün prioritetdir.

Naibə Qurbanova

Həftə içi.- 2011.- 29 yanvar.- S. 4.