İnsan hüquqlarının və
əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında Avropa
Konvensiyası
Avropa Şurasının
üzvü olub, bu Konvensiyanı imzalayan hökumətlər
10 dekabr 1948-ci ildə BMT Baş Məclisi tərəfindən
bəyan edilmiş İnsan hüquqları haqqında Ümumi
Bəyannaməni nəzərə alaraq;
bu Bəyannamənin məqsədinin,
bəyan etdiyi hüquqların hamılıqla və səmərəli
tanınmasının və həyata keçirilməsinin təmin
edilməsi olduğunu nəzərə alaraq;
Avropa
Şurasının məqsədinin onun üzvləri
arasında böyük birliyə nail olmaqdan ibarət olduğunu
və bu məqsədlərə nail olmanın əsas vasitələrindən
birinin insan hüquqları və əsas
azadlıqlarının dəstəklənməsi və gələcək
reallaşdırılması olduğunu hesab edərək;
Dünyada ədalətin
və sülhün əsası olan və riayət olunması
daha yaxşı qaydada, bir tərəfdən həqiqi
demokratik siyasi rejim, digər tərəfdən ümumi
anlaşma və onların sadiq qaldığı insan
hüquqlarına riayət etməklə təmin olunan əsas
azadlıqlara öz dərin sadiqliklərini təsdiq edərək;
Vahid səylərlə
hərəkət edən və siyasi ənənələrin,
idealların, azadlığın və hüququn aliliyinin
ümumi irsinə malik olan Avropa ölkələrinin hökumətləri
kimi Ümumi Bəyannamədə təsbit olunmuş bəzi
hüquqların kollektiv həyata keçirilməsinin təmin
edilməsi yolunda ilk addımlar atmaq üçün qətiyyət
göstərərək aşağıdakılar barədə
razılığa gəldilər:
Maddə 1. İnsan hüquqlarına hörmət
olunması öhdəliyi
Razılığa gələn
Yüksək Tərəflər onların yurisdiksiyası
altında olan hər kəs üçün bu Konvensiyanın
2 bölməsində müəyyən olunmuş hüquq və
azadlıqları təmin edirlər.
I
BÖLMƏ. HÜQUQLAR VƏ AZADLIQLAR
Maddə 2. Yaşamaq hüququ
1. Hər kəsin yaşamaq
hüququ qanunla qorunur. Heç kəs qanunla ölüm cəzası
nəzərdə tutulmuş cinayət törətməyə
görə, məhkəmə tərəfindən
çıxarılmış belə hökmün
icrasından başqa həyatından məhrum edilə bilməz.
2. Həyatdan məhrum etmə,
güc tətbiqində mütləq zərurətin nəticəsi
olduqda bu maddənin pozulması kimi nəzərdən
keçirilmir:
a) istənilən şəxsin
hüquqa zidd zorakılıqdan qorunması üçün;
b) qanuni həbsi həyata
keçirmək və ya qanuni əsaslarla həbsdə olan
şəxsin qaçmasının qarşısını
almaq üçün;
c) qanuna müvafiq olaraq
çevriliş və ya qiyamın yatırılması
üçün.
Maddə 3. İşgəncələrin qadağan
olunması
Heç kəs işgəncəyə,
qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftara və
ya cəzaya məruz qalmamalıdır.
Maddə 4. Köləliyin və məcburi əməyin
qadağan olunması
1. Heç kəs köləlikdə
və ya asılılıqda saxlanmamalıdır.
2. Heç kəs məcburi
və ya icbari əməyə cəlb olunmamalıdır.
3. Bu maddənin məqsədləri
üçün "məcburi və ya icbari əmək"
termini aşağıdakıları özünə daxil
etmir:
a) bu Konvensiyanın 5-ci maddəsinin
müddəalarına müvafiq olaraq həbsdə olan və
ya belə həbsdən şərti azad edilmiş şəxsin
adətən yerinə yetirməli olduğu hər hansı
iş;
b) hərbi xarakterli hər
hansı xidmət və ya hərbi xidmətdən əqidəyə
görə imtina etmənin qanuni hesab edildiyi ölkələrdə
məcburi hərbi xidmətin əvəzinə müəyyən
edilmiş xidmət;
c) fövqəladə vəziyyət
və ya əhalinin həyatı və rifahı
üçün təhlükə yaradan fəlakət
hallarında hər hansı məcburi xidmət;
d) adi vətəndaşlıq
vəzifələrinin bir hissəsi olan iş və ya xidmət.
Maddə 5. Azadlıq və toxunulmazlıq hüququ
1. Hər kəsin azadlıq
və şəxsi toxunulmazlıq hüququ var. Heç kəs
qanunla müəyyən olunmuş aşağıdakı
hallardan və qaydadan başqa azadlığından məhrum
edilə bilməz:
a) səlahiyyətli məhkəmə
tərəfindən məhkum olunduqdan sonra, şəxsi qanuni
həbsə almaq;
b) məhkəmənin qanuni
çıxardığı qərarı icra etməməyə
görə və ya qanunla nəzərdə tutulmuş hər
hansı öhdəliyin icra olunmasını təmin etmək
məqsədilə şəxsin qanuni tutulması və ya həbsə
alınması;
c) hüquq pozuntusunun törədilməsində
əsaslı şübhə ilə bağlı şəxsin
səlahiyyətli məhkəmə orqanı
qarşısında durmasından irəli gələn və
ya onun tərəfindən törədilən hüquq
pozuntusunun, yaxud törətdikdən sonra onun gizlənməsinin
qarşısını almaq üçün kifayət qədər
zəruri əsasların olduğunun hesab edildiyi hallarda şəxsin
qanuni tutulması və ya həbsə alınması;
d) yetkinlik yaşına
çatmamış şəxsin tərbiyə nəzarəti
üçün qanuni qərar əsasında həbsə
alınması və ya onun səlahiyyətli məhkəmə
orqanı qarşısında durmasından irəli gələn
qanuni həbsə alınması;
e) yoluxucu xəstəliklərin
yayılmasının qarşısını almaq
üçün şəxslərin, ruhi xəstələrin,
alkoqolizmə və narkomaniyaya mübtəla olanların, səfillərin
qanuni həbsə alınması;
f) şəxsin ölkəyə
qanunsuz gəlməsinin qarşısını almaq məqsədilə
və ya barəsində deportasiya, yaxud ekstradisiya tədbirləri
tətbiq olunan şəxsin qanuni tutulması və ya həbsə
alınması.
2. Tutulmuş hər bir kəsə
ona aydın olan dildə onun tutulmasının səbəbləri
və ona qarşı irəli sürülən istənilən
ittiham barədə dərhal məlumat verilir.
3. Bu maddənin I bəndinin
"s" alt bəndinə müvafiq olaraq tutulmuş və
ya həbsə alınmış hər kəs, dərhal
hakimin və ya qanunla məhkəmə hakimiyyətini həyata
keçirmək səlahiyyəti verilmiş vəzifəli
şəxsin yanına gətirilir və ağlabatan müddət
ərzində məhkəmə araşdırması və ya
məhkəməyə qədər azad edilmək hüququna
malikdir. Azad edilmək məhkəmədə iştirak etmə
təminatlarının təqdim edilməsilə şərtləndirilə
bilər.
4. Tutulma və ya həbsə
5. Bu maddənin müddəalarının
pozulması ilə tutulmadan və ya həbsə almadan zərər
çəkmiş hər kəsin iddia ilə təmin olunan
kompensasiya hüququ var.
Maddə 6. Ədalətli məhkəmə hüququ
1. Hər kəs, onun
mülki hüquq və vəzifələri müəyyən
edilərkən və ya ona qarşı hər hansı cinayət
ittihamı irəli sürülərkən, qanun əsasında
yaradılmış müstəqil və qərəzsiz məhkəmə
vasitəsilə, ağlabatan müddətdə işinin ədalətli
və açıq araşdırılması hüququna
malikdir. Məhkəmə qərarı açıq elan edilir,
lakin demokratik cəmiyyətdə əxlaq, ictimai qayda və ya
milli təhlükəsizlik maraqları naminə, həmçinin
yetkinlik yaşına çatmayanların maraqları və ya
tərəflərin şəxsi həyatının müdafiəsi
bunu tələb etdikdə, yaxud məhkəmənin fikrincə,
aşkarlığın ədalət mühakiməsinin
maraqlarını poza biləcəyi xüsusi hallar zamanı
ciddi zərurət olduqda mətbuat və ictimaiyyət
bütün proses boyu və ya onun bir hissəsində məhkəmə
iclasına buraxılmaya bilər.
2. Cinayət törətməkdə
ittiham olunan hər kəs onun təqsiri qanun əsasında
sübut edilənədək təqsirsiz hesab edilir.
3. Cinayət törətməkdə
ittiham olunan hər kəs, ən azı aşağıdakı
hüquqlara malikdir:
a) ona qarşı irəli
sürülmüş ittihamın xarakteri və əsasları
haqqında onun başa düşdüyü dildə dərhal
və ətraflı məlumatlandırılmaq;
b) öz müdafiəsini
hazırlamaq üçün kifayət qədər vaxta və
imkana malik olmaq;
c) şəxsən və ya
özünün seçdiyi müdafiəçi vasitəsilə
özünü müdafiə etmək və ya müdafiəçinin
xidmətini ödəmək üçün vəsaiti kifayət
etmədiyi zaman, ədalət mühakiməsinin maraqları tələb
etdikdə belə müdafiədən pulsuz istifadə etmək;
d) onun əleyhinə ifadə
vermiş şahidləri dindirmək və ya bu şahidlərin
dindirilməsinə nail olmaq və onun əleyhinə ifadə
vermiş şahidlər üçün eyni olan şərtlərlə
onun lehinə olan şahidlər çağırmaq və
dindirməyə nail olmaq;
e) məhkəmədə
istifadə olunan dili başa düşmürsə və ya bu
dildə danışa bilmirsə tərcüməçinin
pulsuz köməyindən istifadə etmək.
Maddə 7. Qanunsuz cəzalandırılmamaq
1. Heç kəs törədildiyi
zaman milli və ya beynəlxalq hüquqa görə cinayət
sayılmayan hər hansı hərəkət və ya hərəkətsizliyə
görə cinayət törətməkdə təqsirli hesab
edilə bilməz. Habelə, cinayət əməlinin törədildiyi
zaman tətbiq olunandan daha ağır cəza verilə bilməz.
2. Bu maddə törədildiyi
zaman sivil ölkələrin tanıdığı əsas
hüquq prinsiplərinə müvafiq olaraq cinayət hesab edilən
hər hansı hərəkət və ya hərəkətsizlik
törətməyə görə istənilən şəxsin
mühakimə edilməsinə və ya cəzalandırılmasına
mane olmur.
Maddə 8. Şəxsi və ailə həyatına
hörmət hüququ
1. Hər kəs öz şəxsi
və ailə həyatına, mənzilinə və
yazışma sirrinə hörmət hüququna malikdir.
2. Milli təhlükəsizlik
və ictimai asayiş, ölkənin iqtisadi rifah maraqları
naminə, iğtişaşın və ya cinayətin
qarşısını almaq üçün
sağlamlığı, yaxud mənəviyyatı mühafizə
etmək üçün və ya digər şəxslərin
hüquq və azadlıqlarını müdafiə etmək
üçün qanunla nəzərdə tutulmuş və
demokratik cəmiyyətdə zəruri olan hallar istisna olmaqla,
dövlət hakimiyyəti orqanları tərəfindən bu
hüququn həyata keçirilməsinə mane olmağa yol
verilmir.
Maddə 9. Fikir, vicdan və din azadlığı
1. Hər kəsin fikir, vicdan
və din azadlığı hüququ var; bu hüquqa öz dinini
və ya əqidəsini dəyişmək azadlığı,
öz dininə və ya əqidəsinə həm təkbaşına,
həm də başqaları ilə birlikdə etiqad etmək və
açıq, yaxud şəxsi qaydada ibadəti, təlimləri,
dini və mərasim ayinlərini yerinə yetirmək
azadlığı daxildir.
2. Öz dininə və baxışlarına
etiqad etmək azadlığı yalnız ictimai asayiş
maraqları naminə, ictimai qaydanı,
sağlamlığı, yaxud mənəviyyatı qorumaq
üçün və ya digər şəxslərin hüquq
və azadlıqlarını müdafiə etmək
üçün qanunla nəzərdə tutulmuş və
demokratik cəmiyyətdə zəruri olan məhdudiyyətlərə
məruz qala bilər.
Maddə 10. İfadə etmək (ekspression)
azadlığı
1. Hər kəs (öz
fikrini - tərc.) ifadə etmək azadlığı
hüququna malikdir. Bu hüquqa öz rəyində qalmaq
azadlığı, dövlət hakimiyyəti orqanları tərəfindən
hər hansı maneçilik olmadan və dövlət sərhədlərindən
asılı olmayaraq, məlumat və ideyaları almaq və
yaymaq azadlığı daxildir. Bu maddə dövlətlərin
radioyayım, televiziya və kinematoqrafiya müəssisələrinə
lisenziya tələbi qoymasına mane olmur.
2. Bu azadlıqların həyata
keçirilməsi milli təhlükəsizlik, ərazi
bütövlüyü və ya ictimai asayiş maraqları
naminə, iğtişaşın və ya cinayətin
qarşısını almaq üçün,
sağlamlığın, yaxud mənəviyyatın mühafizəsi
üçün, digər şəxslərin nüfuzu və
hüquqlarının müdafiəsi üçün gizli əldə
edilmiş məlumatların açıqlanmasının
qarşısını almaq üçün və ya ədalət
mühakiməsinin nüfuz və qərəzsizliyini təmin
etmək üçün qanunla nəzərdə tutulmuş və
demokratik cəmiyyətdə zəruri olan müəyyən
formallıqlara, şərtlərə, məhdudiyyətlərə
və ya sanksiyalara məruz qala bilər.
Maddə 11. Yığıncaqlar və birləşmək
azadlığı
1. Hər kəsin dinc
toplaşmaq azadlığı və öz maraqlarını
müdafiə etmək üçün həmkarlar
ittifaqları yaratmaq və onlara qoşulmaq hüququ da daxil
olmaqla başqaları ilə birləşmək
azadlığı hüququ var.
2. Bu hüquqların həyata
keçirilməsinə milli təhlükəsizlik və
ictimai asayiş maraqları naminə, iğtişaşın və
cinayətin qarşısını almaq üçün,
sağlamlığın və mənəviyyatın
mühafizəsi üçün və ya digər şəxslərin
hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi
üçün qanunla nəzərdə tutulmuş və
demokratik cəmiyyətdə zəruri olanlardan başqa
heç bir məhdudiyyətlər qoyula bilməz. Bu maddə
silahlı qüvvələr, polis və ya inzibati dövlət
orqanları üzvlərinin belə hüquqlarının həyata
keçirilməsinə qanuni məhdudiyyətlər
qoyulmasına mane olmur.
Maddə 12. Nikah hüququ
Nikah yaşına
çatmış kişilər və qadınlar bu hüququn
həyata keçirilməsini tənzimləyən milli
qanunvericiliyə müvafiq olaraq, nikaha daxil olmaq və ailə
qurmaq hüququna malikdirlər.
Maddə 13. Səmərəli hüquqi müdafiə
vasitələri hüququ
Bu Konvensiyada təsbit
olunmuş hüquq və azadlıqları pozulan hər kəs,
hətta bu pozulma rəsmi fəaliyyət göstərən
şəxslər tərəfindən törədildikdə
belə, dövlət orqanları qarşısında səmərəli
hüquqi müdafiə vasitələrinə malikdir.
Maddə14. Ayrı-seçkiliyin qadağan olunması
Bu Konvensiyada təsbit
olunmuş hüquq və azadlıqlardan istifadə cins, irq, rəng,
dil, din, siyasi və digər baxışlar, milli və ya sosial
mənşə, milli azlıqlara mənsubiyyət, əmlak vəziyyəti,
doğum və ya digər status kimi hər hansı əlamətlərinə
görə ayrı-seçkilik olmadan təmin
olunmalıdır.
(ardı növbəti xüsusi buraxılışda)
Həftə içi.- 2011.- 29 yanvar.- S. 8.