“Yazıçılıq böyük məsuliyyətdir”

Mustafa Çəmənli: “28 kitabın müəllifiyəm, amma bu məsuliyyəti üstümə götürə bilmirəm”

Həyatda və cəmiyyətdə özünü görə bilən insanlar xoşbəxtdirlər. Belələri istedadına və gücünə arxalanıb özü olmağa çalışır. Həm də erkən yaşlarından, özünü dərk edəndən. Tanınmış yazıçı-publisist Mustafa Çəmənli də özünün yaradıcılıq cığırlarını lap gənc yaşlarından açıb.

Hələ orta məktəbdə oxuyarkən “Mingəçevir işıqları” qəzetinin nəzdindəki “Kür” ədəbi dərnəyinin üzvlərindən biri olub. 1971-ci ildə “Ləpirlər” adlı hekayəsi “Mingəçevir işıqları” qəzetində dərc olunub. Bu kiçik hekayə sovet dövründə hətta Əfqanıstanda puşti dilinə tərcümə edilərək çap olunub.

Beləliklə, “Ədəbi düşüncə” rubrikasının budəfəki qonağı “Təhsil” nəşriyyatının şöbə müdiri, yazıçı-publisist Mustafa Çəmənlidir. O, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Asif Məhərrəmov haqqında “Fred Asif” sənədli romanın, həm də Milli Qəhrəman Mübariz İbrahimov barəsində “Mübariz” adlı ilk sənədli povestin, Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə Azərbaycanın görkəmli muğam ifaçılarının yubileyləri münasibətilə hazırlanmış “Albom” kitablarının mətn müəllifidir. Müsahibimiz özünü oxuculara belə tanıdır:

– 2010-cu ildə AYB tərəfindən prezident təqaüdünə layiq görüldüm. 2013-cü ildə “Ölüm mələyi” tarixi romanıma görə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin “Qızıl Kəlmə” mükafatını aldım. Milli musiqi ifaçılığı sənətinin təbliğinə görə 1993-cü ildə Mətbuat Fondunun “Dan ulduzu” mükafatını, “Xallı gürzə” tarixi romanıma görə “Yaddaş”, Milli Mədəniyyəti Təbliği Mərkəzinin “Uğur-2008” mükafatlarını almışam. “Mənim dünyamın adamları” adlı ilk kitabım 1982-ci ildə 10 min tirajla nəşr olunub. “İtirilmiş səs” adlı povest və hekayələr toplum, eləcə də “Oxu, gözəl” əsərim o dövrdə böyük maraqla qarşılanıb. Məlum Qarabağ hadisələri başlayan ərəfədə 15 çap vərəqi həcmində bir əsərim “Yazıçı” nəşriyyatının planında idi. Mən həmin əsərin çapından imtina edib Qarabağ xanlığın, Şuşa qalasının banisi Pənah xanın həyatı barədə tarixi bir roman yazdım. Bu roman o dövrdə hissə-hissə “Karvan” jurnalında çap olundu. Hazırda 28 kitabın müəllifiyəm, mətbuatda çoxlu sayda publisist yazılarının çıxıb, 100-dən artıq televiziya və radio verilişlərinin müəllifi olsam da, anlayıram ki, yazıçılıq böyük məsuliyyətdir. Bu məsuliyyəti bu gün də üstümə götürə bilmirəm, bəzən ehtiyatlanıram. Ona görə ki, mən yazıçılığı inşa yazısı kimi başa düşmürəm. Yazıçı gərək həyatın bütün mürəkkəbliyini, görünməyən tərəflərini, ziddiyyətlərini görə bilsin.

– Sovet dövründə sizə qarşı təzyiqlər olubmu?

– Həmişə xeyirxah insanlara rast gəlmişəm. “İtirilmiş səs” povest və hekayələr kitabım çap olunanda mənə dedilər ki, “Qlavrit”dən Kinyaz adlı bir şəxs səni görmək istəyir. O günə kimi onunla tanışlığım yox idi. Kinyaz müəllim mənə dedi ki, 1985-ci ildə oxuduğum kitablar içində xoşuma gələn iki kitabdan biri sizin bu əsərdir. Əgər mən olmasaydım, senzura tərəfindən kitabdakı “Qatırçı Muradın nağılı” və “Tütək” adlı hekayənin çapına icazə verilməzdi. Çünki yazdığım bu hekayələr o dövrün ideologiyasına zidd idi. O dövrdə, bəzən hətta kitabın adı ilə bağlı da mübahisələr olurdu. 2008-ci ildə “Leyli və Məcnun-100 il səhnədə” kitabını ərsəyə gətirdim. Bu, həm də respublikada ilk bədii sənədli ensiklopedik kitabdır. Burada səhnəyə qoyulduğu ilk gündən başlayaraq, dövrümüzə qədər “Leyli və Məcnun” tamaşasında iştirak etmiş müğənnilər, bu möhtəşəm əsəri müxtəlif quruluşlarda səhnəyə qoyan quruluşçu rejissorlar, dirijorlar, xormeysterlər, rəssamlar, baletmeysterlər, konsertmeysterlər haqqında ensiklopedik məlumatlar toplanmışdır.

– Sizcə, ötən əsrin 70-ci illərinin ədəbi mühiti bu gün niyə görünmür?

– Əslində bu gün sovet dönəmindən daha çox əsərlər yazılır. Baxmayaraq ki, sərbəstlik və azadlıq var, lakin bu gün oxucu ilə yazıçı arasında mənəvi tellər qırılıb, indi kitablar məhdud sayda – 500 nüsxə tirajla çap olunur, bu nəşrlər də regionlara gedib çatmır. Bu səbəbdən də paytaxt oxucusu ilə regiondakı oxucular arasında böyük uçurum yaranıb. Eyni vəziyyət mətbuatda da müşahidə olunur. Bu gün mətbuatın janr növləri olan oçerk, reportaj, analitik yazılar elə bil qəzet səhifələrindən qeybə çəkilib.

– Müasir dövrdə bir yazıçı kimi ədəbi tənqidə tuş gəlmisiniz?

– Hələ ki, tənqidə tuş gəlməmişəm. Çünki bu gün ədəbi tənqiddən çox dostluq münasibətləri öndədir. Bəla ondadır ki, sovet dövründə mənfi rəy verilmiş əsərlər bu gün müəllifin vəsaiti hesabına çap olunmaqdadır. Ona görə də ədəbi dəyərlər itmək təhlükəsindədir. Tək-tək nəşr olunan dəyərli əsərlər isə indiki kitab bolluğunda görünməz olub. Qəribə burasıdır ki, istedadsız adamlar mətbuatda daha çox təriflənilir. Halbuki ana dilinin zənginliyindən istifadə edə bilməyən, xalqının məişətini, adət-ənənələrini bilməyən adam gərək yazıçılıq iddiasında olmasın.

Qələndər Xaçınçaylı

Həftə içi.- 2014.- 5-7 aprel.- S.8.