Tibbi sığorta: səhiyyəmizin immun

çatışmazlığı

İşləyə bilən hər kəsə iş yeri tələbi 15 il əvvəl qəbul olunmuş qanunun icrasını yubadan əsas səbəblərdəndir

Bakı şəhər sakini Tofiq Əliyevin hələ iki il əvvəl dövlət xəstəxanalarından birinə qarşı qaldırdığı məhkəmə iddiası şikayətçinin uduzması ilə nəticələnib.

Daha doğrusu, uzun fasilələrlə hüquqi müstəvidə davam edən bu çəkişmənin sonunda məhkəmə iddiaçı Tofiq Əliyevin şikayətinin əsaslı olmadığına dair qərar çıxarıb. Çünki o, 2012-ci ildə böyrək xəstəliyindən vəfat edən atasının iddia etdiyi kimi, həkimlərin səhlənkarlığı üzündən dünyasını dəyişdiyinə dair kifayət qədər sübutlar təqdim edə bilməyib. Halbuki Tofiqin dediyinə görə, 2012-ci ildə mərhum atası Bəhram Əliyevin öd kisəsindəki daş əməliyyat yolu ilə çıxarılıb. Əməliyyatdan az sonra xəstənin vəziyyəti yenidən ağırlaşıb və o, təkrar xəstəxanaya gətirilib. Lakin həkimlər xəstənin sağlıq durumunda təhlükəli bir şey olmadığını əsas gətirərək onu xəstəxanaya qəbul etməyib. Ertəsi gün isə xəstə dünyasını dəyişib. Bundan bir neçə ay sonra Tofiq Əliyev mərhum atasını əməliyyat edən və onun ölümündə günahkar bildiyi həkimi məhkəməyə versə də, şikayəti təmin edilməyib.

Həkimin xəstəyə düzgün diaqnoz qoymaması, müalicə və ya əməliyyatı düzgün aparmaması, həkim məsuliyyətsizliyi kimi amillər bütövlükdə ölkədə tibb sahəsinə ictimai inamın azalmasına səbəb olur. Bu isə icbari tibbi sığorta sisteminin Azərbaycanda tətbiqi məsələsini yenidən aktuallaşdırır. Son bir ayda əhalinin kütləvi şəkildə tibbi müayinəyə cəlb edilməsi bağlı başlanmış kampaniyaları hökumətin tibbi sığorta sisteminin tətbiqinə hazırlığı kimi qiymətləndirənlər də var. Tofiq Əliyev isə hesab edir ki, icbari tibbi sığorta sistemi Azərbaycanda işləsəydi atası kimi minlərlə insanı həkim məsuliyyətsizliyinin qurbanına çevrilməkdən xilas etmək olardı.

“Tibbi sığorta sistemi tətbiq olunsaydı, xəstəxanalarda belə hallar nə yaşanardı, nə həkimlər hansısa maddi maraq naminə xəstələri lüzumsuz cərrahi əməliyyatlara məruz qoyub özlərini və çalışdığı müəssisəni təhlükə altına atar, nə də xəstələr və onların yaxınları tibb işçiləri haqqında belə bədgüman olmazdı”.

Dövlətin də öhdəliyi var

Tibb elmləri doktoru, professor Adil Qeybulla isə hesab edir ki, xəstənin ölümü ilə nəticələnən əməliyyat və müalicələrin məsuliyyətini təkcə həkim daşımamalıdır. Onun fikrincə, belə hallarda cəzalanan tərəf təkcə həkimlər olmamalı, dövlət özü də vətəndaşın tibbi xidmət hüququnun pozulmasına görə məsuliyyət daşımalıdır:

“Çünki dövlətin hər kəsin keyfiyyətli tibbi xidmətlərə əlçatanlığı üçün öhdəlikləri var. Ona görə də əvvəlcə xüsusi müddəalar qəbul edilməlidir ki, hansı hallarda həkim, hansı hallarda dövlət orqanı özü məsuliyyət daşıyır. Əgər konkret olaraq belə bir müddəa yoxdursa, günahı həkimdə axtarmaq olmaz. Ölümlə nəticələnən hər hansısa əməliyyatı müəyyən edilmiş həmin komissiyalar araşdırmalıdır. Amma Azərbaycanda bunu çox vaxt hüquq-mühafizə orqanları araşdırır. Onların çıxardıqları qərarda isə bir çox məqamlar nəzərə alınmır və çıxarılan qərarlar obyektiv olmur”.

Professor bildirir ki, ölkədə keyfiyyətli tibbi xidmətin təşkili üçün hər şeydən əvvəl səhiyyə sistemində ciddi islahatlar aparılmalı, mövcud maliyyələşdirmə mexanizmi dəyişməlidir. Bu isə icbari tibbi sığorta sisteminin tətbiqini şərtləndirən vacib amillərdəndir. Onun sözlərinə görə, bu məsələdə vacib olan elementlərdən biri tibbi müalicə protokolların hazırlanmasıdır ki, bunsuz tibbi sığortanın tətbiqi mümkün deyil. Həmçinin müalicə olunan ayrı-ayrı xəstəliklərin növlərinin dəyəri müəyyən olunmalıdır: “Növbəti mühüm məsələ baza xidmətlər paketin müəyyən olunması, müxtəlif sosial təbəqələrin sığortaya cəlbi ilə bağlıdır. Yəni müəssisələrin və təşkilatların, işçilərin və vətəndaşların bu prosesdə iştirakı konkret müəyyən olunmalıdır”.

Bəs, uzun illərdir beynəlxalq təcrübədə, hətta dost və qardaş Türkiyədə uğurla tətbiq olunan tibbi sığorta sisteminin Azərbaycanda da gerçəkləşməsinə nə mane olur?

Bəri başdan deyək ki, ölkəmizdə icbari tibbi sığorta sisteminin tətbiqi üçün lazım olan bütün hüquqi əsaslar var. Belə ki, 1999-cu ildə “Tibbi sığorta haqqında” qanun qəbul edilib. Üstəlik “Tibbi sığorta haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası prezidentinin fərmanı (30 dekabr 1999-cu il) da var. “2008-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında səhiyyənin maliyyələşdirilməsi sisteminin islahatı və icbari tibbi sığortanın tətbiqi Konsepsiyasının həyata keçirilməsi üzrə Tədbirlər Planı” da isə Nazirlər Kabinetinin 11 avqust 2008-ci il tarixli 179 saylı qərarı ilə təsdiq olunub. Tədbirlər Planında həmin icbari tibbi sığortanın tətbiqi Konsepsiyasının həyata keçirilməsi üçün görülməli olan işlərin bölgüsü və icraçı qurumların adları konkret şəkildə göstərilir. Bu Tədbirlər Planı adı çəkilən dövlət orqanları qarşısında 6 əsas vəzifə qoyur: Səhiyyənin maliyyələşdirilməsi sisteminin mövcud vəziyyətinin qiymətləndirilməsi; maliyyələşdirilməsinin islahatı prosesinin normativ hüquqi tənzimlənməsi; qabaqcıl beynəlxalq təcrübənin tətbiqi və İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyinin potensialının inkişafı; səhiyyənin maliyyələşdirilməsi sisteminin təkmilləşdirilməsi; tədris və maarifləndirmə; monitorinq və qiymətləndirmə.

Klinik protokollar hazırdır

Nazirlər Kabinetinin bu sənədində səhiyyənin maliyyələşdirilməsi sisteminin mövcud vəziyyətinin monitorinqindən tutmuş hazırkı əməkhaqqı sisteminin qiymətləndirilməsi, səhiyyənin maliyyələşdirilməsini tənzimləyən qanunvericilik aktlarının monitorinqinin aparılması, onların təkmilləşdirilməsi üzrə təkliflərin hazırlanmasınadək ən müxtəlif tədbirlər əksini tapıb. Hətta Tədbirlər Planına uyğun olaraq 2009-2011-ci illərdə yeni maliyyələşdirmə sistemi pilot rayonlarda sınaqdan keçirilməli, tibbi xidmətlərin dəyərinin qiymətləndirilməsi üzrə tədqiqatların və baza zərfinin pilot rayonlarda sınaqdan keçirilməsinin nəticələri əsasında baza zərfinin dəqiqləşdirilmiş strukturu müəyyən edilməli idi. Buna paralel olaraq Nazirlər Kabineti yanında İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyi və Səhiyyə Nazirliyinə pilot rayonlarda əldə edilmiş təcrübə əsasında yeni maliyyələşdirmə üsullarının və baza zərfinə daxil olan xidmətlərin alınması proseduralarını təkmilləşdirmək və tədricən genişləndirilməsi üzrə tədbirlər görmək həvalə olunub. Nəzərdə tutulan tədbirlərin icraçısı rolunda Səhiyyə Nazirliyi, Maliyyə Nazirliyi, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi, Nazirlər Kabineti yanında İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyi çıxış edir.

Bununla belə, “Həftə içi”nin mövzu ilə bağlı apardığı arşdırmalar zamanı məlum olub ki, hökumətin hələ 10-12 il əvvəl müəyyən etdiyi bu tədbirlərin də böyük əksəriyyəti indiyədək icra edilməyib. Səhiyyə Nazirliyinin mətbuat xidmətində bildirirlər ki, bu qurum öz səlahiyyəti çərçivəsində ilkin hazırlıq işlərinə başlayıb: “Ancaq bir çox məsələlər Nazirlər Kabineti səviyyəsində həll edilməlidir ki, tibb müəssisələri öz fəaliyyətini “Tibbi sığorta haqqında” qanunun tələblərinə uyğunlaşdıra bilsin. Bunun üçün isə hər şeydən əvvəl tibbi sığorta sisteminin maliyyə təminatı həll edilməlidir”.

Nazirlikdə onu da bildirirlər ki, İctimai Səhiyyə İslahatları Mərkəzində (İSİM) beynəlxalq layihə çərçivəsində hazırlanmış kliniki tibbi sığorta protokollarının hamısı müvafiq qaydada təsdiq olunub. Burada konkret xəstəliklər üzrə tibbi xidmətlərin şərtləri, onun icbari tibbi sığorta əsasında işlənmə mexanizmləri də müəyyənləşib. Hazırda isə ayrı-ayrı xəstəliklərin növlərinin dəyərinin müəyyən edilməsi məqsədilə İSİM-də Dünya Bankı ilə birgə layihə həyata keçirir. Həmin layihə çərçivəsində işçi qrup ayrı-ayrı xəstəliklər üzrə müalicəsinin dəyərinin müəyyən olunması istiqamətində müvafiq iş aparır.

Nazirlər Kabinetinin mətbuat xidmətindən isə bildiriblər ki, aidiyyəti qurumlar öz səlahiyyəti çərçivəsində “2008-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında səhiyyənin maliyyələşdirilməsi sisteminin islahatı və icbari tibbi sığortanın tətbiqi Konsepsiyasının həyata keçirilməsi üzrə Tədbirlər Planı”nda nəzərdə tutulan hazırlıqları görür. Belə ki, Səhiyyə Nazirliyi tibb müəssisələrinin fəaliyyətinin tibbi sığortanın tələblərinə uyğunlaşdırılması, eləcə də müvafiq sənədlərin hazırlanması məqsədilə bir neçə layihə həyata keçirir. Bu layihələr çərçivəsində görülən işlərin nəticəsi isə ilin sonlarında açıqlanacaq.

İslahat qurban tələb edir?

Göründüyü kimi, tətbiqi üçün lazım olan bütün hüquqi əsasların olmasına baxmayaraq, müvafiq dövlət orqanlarında icbari tibbi sığorta məsələsinə soyuq və bir qədər də ehtiyatlı yanaşıldığı diqqət çəkir. Hətta Nazirlər Kabinetinin 2008-ci ildə özünün təsdiq etdiyi Tədbirlər Planının belə, icrasında sanki maraqlı görünmür. Müstəqil ekspertlər isə 15 il əvvəl hüquqi bazası yaradılan tibbi sığorta sisteminin indiyədək tətbiq olunmamasını hökumətin səhiyyə islahatlarına hazır olmamasının göstəricisi kimi dəyərləndirirlər. İqtisadi Təşəbbüslərə Yardım İctimai Birliyinin rəhbəri Azər Mehtiyev deyir ki, icbari tibbi sığorta sistemi ilə bağlı beynəlxalq təcrübədə kifayət qədər uğurlu nümunələr var və Azərbaycan bu nümunələrdən bəhrələnməklə səhiyyə sistemindəki problemləri birdəfəlik həll edə bilər. Onun sözlərinə görə, qabaqcıl təcrübəyə əsasən, sığortalanmada həm dövlət, həm də özəl şirkətlər iştirak edir. Üstəlik, sosial sığortaya əsaslanan pensiya təminatı sistemində olduğu kimi, işləyənlərin özləri də bu prosesə qoşula bilər: “Sadəcə hökumət icbari tibbi sığortanın dərəcələrini, ödəniş şərtləri və sığorta şirkətlərin prosesdə iştirakı qaydalarını müəyyən etməlidir. Burada həmçinin işləyən vətəndaşların tibbi sığortaya cəlbi, işləməyən əhalinin - pensiyaçılar, uşaqlar, əlillər, işsizlərin tibbi sığorta təminatında dövlətin iştirakının nədən ibarət olacağı aydınlaşmalıdır.

Ekspert hesab edir ki, Azərbaycanda icbari tibbi sığorta sisteminin tətbiqinə mane olan ən vacib məsələ mövcud səhiyyə sisteminin qalmasında maraqlı olan qüvvələrdir. Onun fikrincə, müəyyən dairələr səhiyyə sistemində islahatların aparılmasını istəmir: “Təbii ki, başqa səbəblər də var. Məsələn, bu islahatlar ilkin dövrdə müəyyən qədər narazılıqlar doğura bilər. Ortada olan ən mühüm arqumentlərdən biri də odur ki, iqtisadi imkanlar getdikcə artır. Belə bir şəraitdə bəzi maraqlı tərəflər düşünür ki, icbari tibbi sığorta sisteminin tətbiqdənsə, səhiyyənin dövlət maliyyələşdirilməsinin qalması daha məqsədəuyğundur. Ancaq hətta mövcud maliyyələşmə sistemini alqışlayanlar özləri də etiraf etməlidirlər ki, əhali dövlət büdcəsindən səhiyyəyə ayrılan vəsaitlərdən faydalana bilmir. Bu gün bir sıra səhiyyə müəssisələri və təşkilatları yalnız mövcud olduqlarına görə büdcədən maliyyələşir. Halbuki bu, keçmiş SSRİ-dən qalma sistemdir. İndi isə dövr dəyişib, müasir texnologiyalar daha çevik və səmərəli idarəetmə tələb edir. Təəssüf ki, tibb müəssisələri işinin nəticəsinə görə maliyyələşmədiyindən dövlət büdcəsindən səhiyyəyə ayrılan vəsaitlər səmərəsiz xərclənir, əhali bu vəsaitlərdən faydalana bilmir”.

“Görüləsi işlər hələ çoxdur”

Milli Məclisin iqtisadi siyasət komitəsinin üzvü Vahid Əhmədov isə deyir ki, “Tibbi sığorta haqqında” qanunun tətbiqi üçün hələ çox işlər görülməlidir. Onun fikrincə, səhiyyə sahəsində islahatlar aparılmayınca, tibbi sığortanın maddi bazasını təmin etməyincə, insanların iş yeri və əməkhaqqı sistemindəki problemləri, xüsusilə də ayrı-ayrı idarə və müəssisələrdə, səhiyyə sektorunun özündə şəffaflıq və açıqlıq məsələləri həll edilməyincə icbari tibbi sığorta sisteminin tətbiqinə başlamaq mümkün deyil: “Bunların hamısı çox ciddi məsələlərdir və qanunin işləməsi üçün ən kiçik detallaradək hər bir məsələ tam aydınlaşmalıdır. Təəssüf ki, qanunun qəbulundan keçən 15 il ərzində aidiyyəti qurumlarda bu istiqamətdə real addımlar atılmayıb”.

Vahid Əhmədov deyir ki, tibbi sığorta sisteminin tətbiqinin yubanmasında əsas məsuliyyət Nazirlər Kabineti və Maliyyə Nazirliyinin üzərinə düşür. Onun fikrincə, bu istiqamətdə real işlərə başlamaq üçün hər şeydən əvvəl icbari tibbi sığortanın maliyyə təminatı həll olunmalıdır: “Maliyyə təminatı isə həm dövlətin imkanlarına, həm də insanların normal iş yerləri ilə təminatına bağlıdır. Yəni təkcə səhiyyə sistemi deyil, iqtisadi şərait də bu sistemə uyğunlaşmalı, ölkədə geniş spektrli iqtisadi və sosial islahatlar aparılmalıdır. Amma görünür, bunun mexanizmini tapa bilmirlər.

Elxan Salahov

Həftə içi.- 2014.- 23 aprel.- S.5.