Biometrik texnologiyalar

Artıq inkişaf etmiş ölkələrdə təhlükəsizlik biometrik texnologiyalara əsaslanan sistemlərlə təmin olunur

Bu gün dünyada İKT sektorunun sürətlə inkişaf etməsi təhlükəsizlik sahəsində yeni texnologiyaların meydana çıxmasına səbəb olub. Məsələn, artıq inkişaf etmiş ölkələrdə təhlükəsizliyin yüksək səviyyədə təmin olunması üçün biometrik texnologiyalara əsaslanan sistemlər tətbiq edilir. Hətta əvvəllər biometrik sistemlərlə ilk növbədə aeroportlar, böyük ticarət mərkəzləri təchiz edilirdisə, sonradan bu sahəyə artan tələbat tədqiqatların genişləndirilməsi və daha müasir texnologiyaların yaranmasına gətirib çıxardı. Biometrik qurğular bazarının artımı onlarla məşğul olan şirkətlərin sayının yüksəlməsinə, bu yüksəliş onlar arasında rəqabətin formalaşmasına, rəqabət isə informasiya təhlükəsizliyi təminatının biometrik sistemləri üzrə qiymətlərin olduqca əhəmiyyətli şəkildə azaldılmasına səbəb oldu.

Yeri gəlmişkən, bu il Madrid Politexnik Universitetinin İT mütəxəssisləri tərəfindən yeni biometrik identifikasiya texnologiyası hazırlanıb. Bu texnologiya bədənin qoxusuna görə insanları tanımağa icazə verir. Alimlərin sözlərinə görə, hər bir insan yalnız ona məxsus qoxuya malikdir ki, bu da kütlə içərisində insanı 85 faizdən çox dəqiqliklə tanımağa icazə verir. Ekspertlərin qənaətinə görə, yeni hazırlanan texnologiya biometrik identifikasiyanın imkanlarını daha da yaxşılaşdıracaq.

Bəs, görəsən, Azərbaycanda biometrik texnologiyaların tətbiqi sahəsində hansı işlər görülüb? Ümumiyyətlə, bu texnologiyalar dahp çox hansı qurğular əsasında işləyir?

Bəri başdan deyək ki, dünyada biometrik texnologiyalar inkişaf etdikcə bu texnologiyalar əsasında işləyən müxtəlif qurğular yaradılır. Bu tip müasir qurğulardan biri də biometrik köşkdür. Biometrik köşk şəxs haqqında biometrik və şəxsi məlumatların alınması və eyniləşdirilməsi üçün yaradılmış universal bir qurğudur. Bu qurğu sensorlu monitordan, 3D skanerdən, barmaq izi skanerindən, rəqəmsal kameradan, RFID kartların, şəxsiyyət vəsiqəsi və ya pasportların oxuma qurğusundan və xüsusi proqram təminatı ilə təchiz edilmiş kompüterdən ibarətdir.

Biometrik köşk hansı üstünlüklərə malikdir?

Biometrik köşkün imkanlarına gəlincə, sensorlu monitorun toxunmaqla idarə edilməsi, 3D skaner vasitəsi ilə şəxsin üzünün biometrik 3D modelinin yaradılması, barmaq izi skaneri vasitəsi ilə biometrik standartlara cavab verən barmaq izinin oxunması, rəqəmsal kamera vasitəsi ilə şəxsin biometrik standartlara cavab verən şəklinin çəkilməsi, RFID oxuyucusu vasitəsi ilə RFID kartların və biometrik pasportların oxunması mümkündür. Belə ki, qeydiyyat rejimində biometrik və şəxsi məlumatlar götürülür və biometrik məlumatlar bazasına yazılır. Barmaq izi skaneri vasitəsi ilə barmaq izi götürülür və onun biometrik standartlara uyğunluğu yoxlanılır. Götürülmüş barmaq izi biometrik standartlara uyğundursa, həmin məlumat biometrik bazaya yazılır. Əks halda barmaq izi yenidən götürülür. Bu qaydada şəxsin bütün barmaqlarının izləri qeydiyyatdan keçirilə bilər. Şəxs rəqəmsal kameraya baxarkən isə avtomatik olaraq onun üz şəkilləri çəkilir və bu şəkillərin içərisindən biometrik keyfiyyətinə görə ən keyfiyyətlisi seçilir və biometrik bazaya yazılır. Daha sonra 3D skaneri şəxsin üzünün üç ölçülü modelini yaradır və üzün şəklini model üzərində əks etdirir. Yaradılmış üç ölçülü model biometrik standartlara uyğundursa, o biometrik məlumatlar bazasına yazılır. Əks halda, 3D skaner vasitəsi ilə şəxsin üç ölçülü biometrik modelinin yaradılması proseduru təkrarlanır. Şəxsin RFID kartının qeydiyyatdan keçirilməsi üçün RFID kart oxuma qurğusuna yaxınlaşdırıldıqda, oxuma qurğusu həmin kartı oxuyur və oxunan biometrik və şəxsi məlumatlar məlumatlar bazasına daxil edilir. Şəxs haqqında şəxsi məlumatlar şəxsiyyət vəsiqəsi və pasportların oxuma qurğusu vasitəsi ilə oxunaraq məlumatlar bazasına daxil edilir.

Eyniləşdirmə rejimində isə şəxsin biometrik və şəxsi məlumatları götürülərək məlumatlar bazasında olan mövcud məlumatlarla müqayisə edilir. Barmaq izi üzrə eyniləşdirmə zamanı, şəxs barmağını skanerə qoyduqda, barmaq izi götürülür və müvafiq məlumatlar bazasında axtarılır. Əgər bazada bu məlumatlar tapılarsa, şəxsin kimliyi haqqında məlumat monitorda əks etdirilir. Üz şəkli üzrə eyniləşdirmə zamanı, şəxs rəqəmsal kameraya baxdıqda, şəxsin biometrik üz şəkli götürülür və müvafiq məlumatlar bazasında axtarılır. Əgər bazada tapılarsa, şəxsin kimliyi haqında məlumat monitorda göstərilir. Sifət üzrə üç ölçülü eyniləşdirmə zamanı, şəxs 3D skanerə baxdıqda, şəxsin üç ölçülü biometrik sifət modeli yaradılır və müvafiq məlumatlar bazasında axtarılır, əgər bazada bu məlumatlar tapılarsa, şəxsin kimliyi haqqında məlumat monitorda əks etdirilir. Şəxsi məlumatlar üzrə eyniləşdirmə zamanı isə şəxs şəxsiyyət vəsiqəsini və ya pasportunu oxuma qurğusuna daxil etdikdə, bu sənədlərdən şəxsi məlumatlar oxunur və müvafiq məlumatlar bazasında axtarılır. Əgər bazada bu məlumatlar tapılarsa, şəxsin kimliyi haqqında məlumat monitorda əks etdirilir.

Azərbaycanda biometrik sistemə keçid

Adətən, biometrik köşkdən mühüm dövlət tədbirlərində qeydiyyat məsələləri və girişə məhdudiyyət, strateji əhəmiyyətli obyektlərin girişinə nəzarət, bankların, binaların və qəbul imtahanlarında girişə nəzarət, biometrik viza və pasportlar almaq istəyənlər haqqında məlumatların alınması, sərnişin nəqliyyatında və VİP sərhədkeçmədə, eləcə də polis məntəqələrində saxlanılmış şəxslərdən biometrik məlumatların alınmasında istifadə edilir.

Hazırda Azərbaycan da biometrik texnologiyaların tətbiq olunduğu əsas ölkələrdən sayılır. Respublikamızda bu sahəyə keçidin əsası isə təxminən 2007-ci illərdən başlayır. Belə ki, ölkə prezidentinin 2007-ci il 13 fevral tarixli sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasında biometrik eyniləşdirmə sisteminin yaradılması üzrə 2007-2012-ci illər üçün Dövlət Proqramı” təsdiqlənib. Proqram milli təhlükəsizlik sisteminin təkmilləşdirilməsi, terrorçuluğa, qanunsuz miqrasiya və insan alverinə qarşı mübarizənin gücləndirilməsində, eyni zamanda informasiya cəmiyyətinin qurulmasında xüsusi əhəmiyyət kəsb edib. İki mərhələ üzrə aparılan işlərə uyğun olaraq, ilk mərhələdə (2007-2009-cu illər) bu sahənin qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi və biometrik eyniləşdirmə sistemi ilə bağlı yeni normativ hüquqi aktların hazırlanması və qəbul edilməsi məsələləri, miqrasiya proseslərinə dövlət tərəfindən nəzarətin gücləndirilməsinə dair tədbirlər, o cümlədən sərhədkeçmə sənədlərinin fərdiləşdirilməsi üzrə informasiya resurslarının formalaşdırılması və təkmilləşdirilməsi həyata keçirilib. İkinci mərhələdə (2010-2012-ci illər) biometrik texnologiyaların tətbiqi sahələrinin genişləndirilməsi və onların təkmilləşdirilməsi nəzərdə tutulmuşdu. Proqramın vəzifələrindən biri də biometrik texnologiyalar əsasında biometrik pasport-viza və şəxsiyyəti təsdiq edən digər sənədlərin istehsalı və tətbiqinin təşkili olub ki, bu prosesə də ötən ilin sentyabrından start verilib.

Azərbaycan İnternet Forumunun prezidenti Osman Gündüz “Həftə içi”nə bildirib ki, biometrik pasportlar müasir texnologiyalara əsaslandığından saxta sənədlərlə sərhədi keçmək qeyri-mümkündür. Onun sözlərinə görə, biometrik pasportlar şəxsiyyətin avtomatik identifikasiyası, miqrasiyaya sürətli nəzarət, sərhədlərin daha yaxşı mühafizəsi və təhlükəsizlik kimi üstünlüklərə malikdir. Eyni zamanda, bu pasportların əsas üstünlüklərindən biri fərdlə bağlı bütün məlumatların sənədə yerləşdirilən xüsusi cipə daxil edilməsidir: “Adətən, yaxın adamları əsasən, məhz bu texnologiyaların köməyi ilə sifət quruluşuna, səs tempinə, yerimək tərzinə görə tanıyırıq. Hazırda informasiya texnologiyalarının mühüm hissəsinə çevrilən biometrik texnologiyalar bioloji və davranış xarakteristikaları əsasında fərdin avtomatik eyniləşdirilməsi üçün müxtəlif üsullar təklif edir. Elmi tədqiqat və praktik tətbiqlərdə sınaqdan çıxarılmış biometrik xarakteristikalara barmaq izi, gözün torlu qişası, gözün qüzehli qişası, sifət şəkli, əlin həndəsəsi, ovucun şəkli, bədənin qoxusu, qulaqların forması, termoqramlar, DNT, səs, əl imzası, dodaqların hərəkəti, klaviatura xətti, yeriş və s. aiddir ki, yeni nəsil pasportlarda bunlar nəzərə alınıb».

Sevinc

Bu yazı Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyi əsasında hazırlanıb.

Həftə içi.- 2014.- 3 iyun.- S.6.