İnformasiya texnologiyalarının xərcləri artır

Ekspertlər 2020-ci ilədək bu istiqamətdə xərclərin daha da artacağını proqnozlaşdırırlar

2018-ci ildə maliyyə sektorunda informasiya texnologiyaları (İT) xərcləri 100 milyard dollara çatacaq. Bu barədə “Ovum” şirkətinin tədqiqatında deyilir. Şirkətin qiymətləndirməsinə görə, 2013-cü ildə maliyyə sektorunda İT xərclərinin artımı 3,7 faiz təşkil edib. 2014-cü ildə bu göstəricinin 4,8 faizədək yüksələcəyi gözlənilir. Gələcəkdə xərclər artmaqda davam edəcək və 2014–2017-ci illər ərzində illik orta artım tempi (CAGR) 6,4 faiz olacaq.

Şirkətin tədqiqatında deyilir ki, əksər bank və maliyyə şirkətləri hazırda yekdil fikir nümayiş etdirərək yaxın illərdə yeni texnologiyalara xərclərin artacağı ilə razılaşırlar. “Ovum”un maliyyə texnologiyaları şöbəsinin rəhbəri Deniel Meyonun fikrincə, banklar platformalarını yeniləməyi planlaşdırır və buna görə artıq indidən İT sahəsinə böyük məbləğdə investisiyalar yatırırlar.

Hesabat müəllifləri qeyd edirlər ki, xərclərin əsas hissəsi banklara müştərilərlə işi yaxşılaşdırmağa imkan verən texnologiyalara yönəldiləcək. “Ovum” ekspertlərinin fikrincə, xərclərin artmasına səbəb olan amillərdən biri banklar tərəfindən aktivlərin idarə olunması sahəsində yeni texnologiyaların satın alınması olacaq. Bank rəhbərləri kapitalı şaxələndirməyə və artırmağa çalışır və bu məqsədlə İT sahəsinə əlavə investisiyalar yatırmalı olacaqlar.

Dünyada İT xərclərinin artmasından narahat olan Avropa İttifaqının (Aİ) Avropa nəzarət orqanları birgə komitəsi (European Supervisory Authorities Joint Committee) isə aparıcı şirkətləri İT büdcəsinin səviyyəsini qorumağa çağırıb. Komitənin hesabatında göstərilib ki, son 12 ay ərzində özəl şirkətlərin, xüsusilə maliyyə sektorunun saytlarına kiberhücumların sayı xeyli artıb. Kibercinayətkarlar İT sistemlərin boşluqlarından istifadə edərək istifadəçilərin fərdi məlumatlarını oğurlayırlar.

Aİ-nin hesabatı bir neçə tövsiyəni nəzərdə tutur. Şirkətlərə ilk növbədə təhlükəsizlik sistemlərinin vəziyyətini mütəmadi qiymətləndirmək və bu qiymətləndirməni risk modellərinə daxil etmək məsləhət görülür. İkincisi – autsorsinq üçün verilən İT xidmətləri və “bulud” həllərdən istifadəyə - şirkətlərin kibertəhdidlərlə rastlaşa biləcəyi yeni sahələrə diqqət yetirmək tövsiyə edilir. Hesabat müəlliflərinin fikrincə, İT büdcəsi bu sahələri təhlükəsizlik sistemlərinin diqqətindən kənarda saxlamamalıdır. Qeyd edilir ki, Avropanın əksər hökumətləri şirkətlərin kibercinayətkarlıqla mübarizəyə hazırlığı üçün mühüm işlər görür. Məsələn, Böyük Britaniya hökuməti Birləşmiş Krallığın bankları ilə birgə əməliyyat təlimi keçirərək bütün əsas sistemlərə kütləvi kiberhücumları dəf ediblər.

Bəs, görəsən, dünyada İT sahəsi üzrə xərclərin artmasına səbəb nədir? İT sektorunda xərclərin artması tendensiyası Azərbaycanda da müşahidə olunurmu?

Məsələni «Həftə içi»nə şərh edən Azərbaycan İnternet Cəmiyyətinin sədri Qalib Qurbanov deyib ki, dünyada İT xərclərinin artması normal qarşılanmalıdır. Onun sözlərinə görə, hazırda bu sahə sürətlə inkişaf etdiyindən yeniliklər bir-birini izləməkdədir: «İndi texnologiyalar əsridir. Yəni, zaman dəyişdikcə insanların təlabatı da dəyişir. Əgər 10-15 il bundan əvvəl insanlar üçün otura-otura alış-veriş etmək, hansısa məmurun qəbuluna növbəyə yazılmaq, iş yerini tərk etmədən harasa sənəd göndərmək xəyal kimi görsənirdisə, artıq bu reallıqdır. Belə ki, hazırda internet üzərindən müxtəlif texnologiyaların həyata keçirilməsi insanların işini xeyli asanlaşdırıb. Təbii ki, bu texnologiyaları tətbiq etmək böyük maliyyə vəsaiti tələb etdiyindən İT sahəsində xərclər ilbəil artır».

Təhlükəsizliyə yönəldilən

vəsaitlər xərclərin əsasını təşkil edir

Ekspert həmçinin bu sahədə xərclərin artmasına səbəb olan digər faktorlara toxunaraq vurğulayıb ki, sistem təhlükəsizliyə yönəldilən vəsaitlər İT xərclərinin əsas strukturunu təşkil edir. Qalib Qurbanov hazırda bütün dünya kiberhücumlardan əziyyət çəkdiyini deyir. Onun fikrincə, hətta vəziyyət o həddə çatıb ki, bəzi xakerlər çox asanlıqla internet üzərindən istədikləri sənədləri əldə edə bilirlər: “Bu təhlükəni istər dövlət, istərsə də özəl qurumlar açıq şəkildə hiss edirlər. Buna görə də hər il sistem təhlükəsizliyinə yönəldilən vəsaitlərin həcmi artır».

İT sektorunda xərclərin artması tendensiyasının Azərbaycanda müşahidə olunub-olunmadığına aydınlıq gətirən Qalib Qurbanov deyib ki, ölkəmizdə bu sahə inkişaf etdiyindən xərclərin artması tendensiyası müşahidə olunur. Hazırda Azərbaycanda «E-Hökumət» layihəsinin həyata keçirildiyini xatırladaqn ekspert bildirir ki, həmin layihə çərçivəsində ayrı-ayrı dövlət qurumları öz sahələri üzrə vətəndaşlara e-xidmətlər təklif edirlər: “Sözsüz ki, bu sistemin qurulması böyük vəsait tələb edir. Çünki sözügedən layihənin əsas məqsədi ondan ibarətdir ki, dövlət qurumları və vətəndaşlar arasında vahid platforma yaradılsın. Bunun üçünsə aidiyyəti qurumların ilk növbədə İKT sektoruna inteqrasiya etməsi vacibdir. Təbii ki, bu məsələni nəzərə alan müvafiq orqanlar İT üzrə xərclərini artırmaq hesabına müasir sistem qururlar. Hətta mən deyərdim ki, 2020-ci ilə qədər ölkəmizdə bu istiqamətdə xərclər bir qədər də artacaq. Belə ki, həmin ilə qədər Azərbaycanda bütün sahələr üzrə tam şəkildə vətəndaşlara e-xidmətlərin göstərilməsi nəzərdə tutulur və bu da istər-istəməz xərclərin artması ilə nəticələnəcək».

Rəqabət varsa, xərc də olacaq

Avropa İttifaqının İT sahəsi üzrə xərclərin azaldılması barədə tövsiyyəsinə də toxunan ekspert indiki məqamda bunun mümkün olmadığını bildirib. Qalib Qurbanov bildirir ki, aparıcı şirkətlər bu məsələdə biri-biri ilə rəqabətə giriblər. Onlar öz sahələri üzrə ən son texnologiyaları tətbiq etməklə həm də cəmiyyətdə daha yüksək prestij əldə etməyə çalışırlar. Çünki İKT sektoru elə bir sahədir ki, bu sahədə insan beyni işləsə də, ortaya qoyulan hər bir yenilik təəccübə səbəb olur. Onun fikrincə, ayrı-ayrı şirkətlər də İT sahəsində ən son texnologiyanı tətbiq etməklə öz nüfuzunu qoruyur: “Tutaq ki, hazırda dünyanın aparıcı şirkətləri bulud texnologiyasının imkanlarından istifadə edirlər. Sözsüz ki, bu texnologiyaya keçid şirkətlərə heç də asan başa gəlməyib. Amma sabah elə bir texnologiya yaradıla bilər ki, buluddan da səmərəli olar və şirkətlər dərhal həmin texnologiyaya maraq göstərərlər. Yəni, İT sahəsində sabit dayanmaq qeyri-mümkündür və bu sahə həmişə xərc tələb edəcək».

Xatırladaq ki, IDC analitik şirkətinin hesabatında deyilir ki, 2014-cü ildə informasiya texnologiyaları (İT) və servislərin inkişafına xərclərin artımı valyuta məzənnələrinin dəyişməsi nəzərə alınmadan 4,1 faiz təşkil edəcək. Hesabatda həmçinin vurğulanıb ki, ilin əvvəlindən makroiqtisadi vəziyyətin pisləşməsi, o cümlədən Ukrayna böhranı və Çində iqtisadi artım tempinin zəifləməsi biznes və investisiyaların əminliyinə təsir edən ümumi qeyri-müəyyənlik hissini möhkəmlədib: «Amma bununla yanaşı, biznes virtuallaşdırma, avtomatlaşdırma və SaaS kimi İT həlləri həvəslə tətbiq edilir, çünki onlar informasiya texnologiyalarına yatırılan sərmayələrin həcmini azaltmağa imkan verir və bu, cari iqtisadi durumda çox mühümdür. Hazırda istehlakçılar kompüterlərə deyil, adi mobil telefon funksiyaları ilə təchiz edilmiş ağıllı telefon və planşetlərə üstünlük verir. Bundan başqa, bulud həlləri ənənəvi proqram təminatı, xidmət və infrastruktur məhsullarını əvəz edir».

Sevinc

Bu yazı Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyi əsasında hazırlanıb.

Həftə içi.- 2014.- 10 iyun.- S.6.