Leyla Bədirbəylini intihar həddinə

gətirən səbəb – İradə İsaq yazır

Bu gün Azərbaycan teatrının görkəmli nümayəndələrindən, milli kino sənətinin incilərindən birinin Leyla Bədirbəylinin doğum günüdür. 8 yanvar 1920-ci ildə dünyaya göz açan Leyla xanım yaşadığı 80 ilin 40 ilini “Azərbaycan gözəli” adını saxladı, bu illər ərzində o, nə gözəlliyindən, nə şəxsiyyətindən, nə xanım-xatınlığından heç nə itirmədi, xatirələrdə beləcə qənirsiz gözəl kimi qaldı. Halbuki, ömrünün sonuncu ilində tanınmayacaq qədər dəyişmişdi, insanlardan qaçırdı, özünə qapanmışdı.

Atası Ağalar bəy Bədirbəyovlar nəslindən idi. Hələ ötən əsrin əvvəllərində Şəmkirdən Bakıya köçmüşdülər. Anası Bikəxanım isə Bakılı idi, Leyla xanım özü Bakıda doğulmuşdu. İxtisasca həkim olan Bikəxanım ana incəsənətə həvəsliydi, buna görə də hələ uşaqlıqdan qızını rəqsə qoymuşdu. Leylanın gözəlliyi erkən yaşından ailə qurmasına səbəb oldu. Filarmoniyanın tərkibindəki rəqs ansamblında onunla birlikdə işləyən Fərəc adlı oğlana vurulur, onlar ailə qurur. Hələ 17 yaşında ikən, 1937-ci ildə oğlu Elxan dünyaya gəlir. Bu illərdə o, nə filmə çəkilmişdi, nə də məşhur deyildi, adi rəqqasə idi. 1938-ci ildə Moskvada Azərbaycan mədəniyyət dekadası keçirilərkən Azərbaycanın şanlı oğulları, mədəniyyət daşıyıcıları məhv edilmişdi. Amma Azərbaycan bu dekada da öz qələbəsini sübut etdi. Stalinin rəqslərini bəyənərək onu “Azərbaycan gözəli” adlandırması Leyla xanımın yoluna həm işıq saçır, həm də kölgə salır. Deyilənə görə, Leyla xanımla Stalin şaiyəsini xalq artsiti Hökümə Qurbanova yaymışdı. Hökümə xanım nə qədər istedadlı olsa da, ürəyində Leyla xanımın gözəlliyinə laqeyd qala bilmirdi. Hətta teatra jurnalistlər gələndə müsahibə verməzdi. “Gedin gözəlinizi çəkin, o da gözəl-gözəl danışsın” deyərdi. Amma Leyla xanım əsla bu aktrisanın böyüklüyünü yerə vurub onun haqqında bir kəlmə belə, deməzdi.

Anlaşıqlı boşanma

1941-ci ildə çəkilən “Arşın mal alan filmi” sevəilə-sevilə izlənsə də, ilk illər o qədər də bəyənilmirdi. Eyzenşteyn kimi tənqidçilərin kəskin iradlarına görə film ikinci dəfə çəkilir. Bu dəfə Leyla xanım və Rəşid Behbudovun filmi qəbul olunur, qalır və sevilir. Filmin çəkilməsi isə xüsusi zərurətdən yaranmışdı. Rejissor, xalq artisti Ağakişi Kazımov bu əhvalatı belə nəql edir ki, İrana rus qoşunları keçəndə Mir Cəfər Bağırov Mirzə İbrahimovu qoşunların içərisinə siyasi rəhbər kimi göndərir. Onlar İranda afişa görürlər. “Arşın mal alan” filmini erməni rejissoru və ssenaristli Amerikada çəkib İranda nümayiş etdirirlər. Amma musiqi Üzeyir bəyin idi, sözlər ingilis və ermənicə oxunurdu. Mirzə İbrahimov yuxarılara şikayət edir, əhvalatı Mir Cəfər Bağırova çatdırır. O isə deyir ki, artıq gecdir, səsimizi eşidən olmayacaq. Operettanı özümüz film kimi çəkməliyik. Və beləcə, film çəkilir. Leyla xanımı Gülçöhrə roluna Üzeyir bəy seçib götürür.

Leyla xanım əvvəlcə olanları anasına danışır. Anası isə “yaxşı fürsətdir, get yoldaşınla danış, icazə versə çəkil” deyir. Leyla xanım özündən 4 yaş böyük olan həyat yoldaşı ilə də məsləhətləşir. O isə “belə çox çəkilmək isətyirsənsə çəkil, amma gəl onda davasız-şavasız ayrılaq” deyir. Oğlu Elxan valideynlərinin beləcə ayrıldıqlarını söyləyir: “Anam heç vaxt atamdan pis danışmayıb. Anam cavan idi, məndən 17 yaş böyük idi. Buna görə ona Leyla xanım, atama Fərəc Cavanşiroviç deyirdim. Ölən gününə qədər atama baş çəkmişəm. Siqaretini də alırdım. Atamı ilk dəfə əsgərliyə gedərkən görmüşəm. Mirzə Babayev görüşdürdü bizi, atam ona içi bazarlıqla dolu zənbil vermişdi ki, mənə çatdırsın. Mənə maşın da almaq istəyrdi o vaxt, qoymadım ki, lazım deyil, onsuz da bir neçə günə əsgər gedəcəyəm.”

Leyla xanım tezliklə ikinci dəfə ailə qurur. Onun sevib-seçdiyi Kamil Bakının ən tanınmış diş həkimi idi. Bu nikahdan onun 1947-ci ildə qızı Lalə və sonra anasının adını daşıyan Bikəxanım adlı qızları dünyaya gəlir. Oğlu Elxanı da o böyüdür. Kamil müəllim Leyla xanıma şahzadə kimi baxardı, onu dükan-bazara qoymazdı. Fəxr edərdi belə gözəl qadının həyat yoldaşıdır və bu gözəlliyi fəxrlə səhnədə və həyatda izləməkdən doymurdu.

Leyla xanım Azərbaycan Dövlət Dram Teatrına dəvət alsa da, buradakı intriqalara tab gətirmir və 70-ci illərin əvvəllərində kinostudiyaya gedir. Filmlərə baxdıqca anlaşılır ki, onun gedişi ilə kinomuz qazansa da, səhnəmiz çox şey itirib. Rejissor, xalq artisti Ağakişi Kazımov deyir ki, Leyla xanımı ömrünün son illərində sənət dostları haqqında verilişlərə xatirələr danışmağa dəvət edirdilər: “Onda anladım ki, bu qadın nə qədər ağıllıymış. O öz həmkarlarının obyektiv qiymətini necə verə bilirdi?!”

Leyla xanımın səhnədə ciddi obrazlar yaradıb, onun “Almaz” rolu uzun illər danışılıb. Amma sonralar rejissorlar ona gözəlliyinə uyğun sadə rollar verirdilər, xarakterik rollar vermirdilər. Gözəlliyi ona çəpər olmuşdu. Yaşlı vaxtlarında isə “Dəli Kür” və “Dərviş Parisi partladır” filmlərindəki obrazlar onun necə güclü aktrisa olduğunu sübut edir. Rejissor kimi Ağakişi Kazımov Leyla xanımın ən uğursuz rolunun “Görüş” filmindəki obrazı hesab edir. “Bu rol onluq deyildi, heç vaxt roldan imtina etmək xüsusiyyəti olmadığı üçün Leyla xanım “yox” deməmişdi, amma obrazı da yaxşı yarada bilməmişdi.”

İllər keçir, amansız zaman öz işini görürdü. Leyla xanım gözəlliyini itirməsə də, artıq yaşı 70-i ötmüşdü. Həsənağa Turabov onu yenidən teatra dəvət etmişdi. Ölkədə Qarabağ savaşı gedirdi, Vidadi Babanlının “Ana intiqamı” tamaşasını gənc rejissor Bəhram Osmanov səhnələşdirirdi. Rejissor o illəri xatrılayaraq belə deyir: “Leyla xanımdan incimişdim ki, bu qadın niyə bu tamaşanı istəyir? İndi anlayıram ki, o, nə uzaqgörən insan imiş?!”

Gözlənilməz itki

...Vaxt sürətlə və insafsızcasına ötürdü. Leyla xanımı qarşıda amansız ölümlər karvanı gözləyirdi. Qismətinə həmişə çiynində bu dünyadan köçəcəyini arzulayan həyat yoldaşı Kamilin cənazəsini qarşılamaq düşür. Oğlu Elxan deyir ki, Kamil həkim Almaniyaya özü üçün avtomaşın gətiməyə getmişdi: “Qayıdanda avtomaşını dostu sürürdü, sürət yuxarı olub və yağış yağırmış, piyadanı vurmamaq üçün kəskin dönüşlə yolun kənarına çəkildiyinə görə maşın aşmışdı. Meyit 7 gün Almaniyada qaldı. Heydər Əliyev hadisədən xəbər tutan kimi cəsədi bir günə gətizdirdi. Onu güllü-çiçəkli soyuducuda gətirdilər, pulu-qızılı da üstündə idi. Leyla xanım camaat arasında xanımlığını saxlayırdı, amma gizlicə dərman atmışdı ki, özünü öldürsün. Bu faciədən özünə gəlməmiş Leyla xanımın qızı Laləni Kukla Teatrının qarşısında maşın vurdu. Bu hadisələrdən sonra Leyla xanım özünə qapandı. Zəng vuranlarla da könülsüz danışardı”.

Ağakişi müəllim işdən çıxmaq üçün ərizə verməyə gələn Leyla xanımın çox dəyişdiyini xatırlayır: “Elə qocalmışdı, elə arıqlamışdı ki, onu görəndə gec tanıdım. Gedib əlini öpdüm. Həmin görüşdən sonra bir daha biz onu teatrda görmədik”.

Leyla Bədirbəyli ömrünün son 2 ilini kimsəyə, hətta qohumlarına da görünmədən gizli yaşadı. Qızı Bikəxanım nə gətirdi onu yeyirdi, yemək bişirmirdi. Nə gəlinini, nə bacısı Gülcamalı yaxına qoymadı. Məryəm xanım adlı bir qadın ona qulluq edirdi...

Sonuncu telefon zəngini ad günü təbriki üçün oğlu Elxana etmişdi. Elxan müəllim həmin günlər belə xatırlayır: “Zəngdən sonra evinə getdim, saçı təmiz ağarmışdı, özünə baxmırdı, şkafları, soyuducusu bomboş idi. Bir az bazarlıq etdim, dedi lazım deyil. Hədiyyə kimi zorla bir az pul da verdi ki, ad gününü dostlarınla qeyd elə”.

Bu hadisədən bir ay sonra Leyla xanım xəstəxanaya düşdü. Kürəkənigil yanına kimsəni qoymurdu. Onu ölkənin o zaman ən kasıb xəstəxanalarından olan 4 nömrəli xəstəxanaya aparırlar. Hətta oğlu Elxanı da yanına buraxmırlar: “Anamın xəstəxanaya aparıldığını mənə rəhmətlik Sara Qədimova demişdi. Bacım Bikə onu gizlədirdi. Evə də belə gətirdilər. Harada olduğunu soruşanda yemək yeyib yatdğını deyirdi. Yataq otağının qapısını açıb gördüm ki, Leyla xanım xırıldayır, ağladım. Məni yaxına buraxmadılar deyə, getdim. Həmin gecə saat 1 radələrində kürəkən zəng vurdu ki, anan öldü. 1999-cu il noyabrın 23-ü idi. Qonşular deyir, qışqırırmış ki, çağırın, çağırın gəlin! Kimi deyirdi? Hamısı ordaydı da, getməyən bircə mən idim. Anamın var-dövlətinə, qızıllarına görə belə oldu, onda bir üzüklər, qızıllar vardı ki, İran şahının hədiyyələri idi. Amma doğrusunu Allah bilir, oğlu kimi heç nəyində gözüm olmayıb, heç bir əşyasını götürməmişəm”.

Stalin Mükafatı Laureatı, Azərbaycan SSRİ Dövlət Mükafatı Laureatı, 39 yaşından xalq artisti Leyla Bədirbəyli vəfat etdi. O, Leyla xanım vəsiyyətinin əksinə olaraq anasının yanında yox, Fəxri Xiyabanda dəfn olundu. Onun mədəniyyətimizə bəxş etdiyi uğurlar arzularından güclü çıxdı...

İradə İsaq

Həftə içi.- 2015.- 8 yanvar.- S.6.