“Duman, salamat qal,
dağ, salamat qal”
Bakıdan Astaraya gedən sərnişin
qatarı Lənkərana sübh tezdən
çatır. Elə bu dəmir yolu vağzalında da taksi
sürücüləri gümrah səslə, ucadan
müştəri çağırırlar: “Lerikə gedən
var, çıxırıq haa”. Sürücülərin
əksəriyyəti tanışdı. Çünki
onlar demək olar ki, eyni səslə, eyni həvəslə hər
gün burada, beləcə müştəri səsləyirlər.
Lənkərandan Lerikə uzanan avtomobil yolunun
uzunluğu düz 56 kilometrdir. 2005-ci ildə
əsaslı təmir edilib asfalt döşənən bu rahat
yolun indi 20 kilometri əvvəlki keyfiyyətini bir qədər
itirib. Səbəb isə Lerik rayonunun ilk kəndi olan
Piranda, bu kənddən keçən Vazaru çayında fəaliyyət
göstərən kombinatdan iri tonnajlı yük
maşınlarının qum-çınqıl
daşımalarıdır. Dağlar qoynunda, Talış
dağlarının əhatəsində yerləşən
Lerikin sosial-iqtisadi həyatı da bu kənddən
başlayır.
Çay boyu sıralanan kəndlərdə son vaxtlar
bir-birindən gözəl, yaraşıqlı, müasir evlər,
məktəblər, poçt şöbələri inşa
edilib. Elə 108 nəfərin
çalışdığı Piran kəndindəki broyler
fabriki öz məhsulunu “Lebro” yarlığı ilə
çoxdan bazara çıxarır. “Xan
Nad” Elmi İstehsalat Şirkəti tərəfindən Peştətük
kəndində tikintisi davam etdirilən “spirtsiz içkilər”zavodunda
75 nəfər işçi çalışacaq. 52 saylı Yol İstismar MMC-yə məxsus
asfalt-beton zavodu bu ərazidə yerləşir. Çay
boyu Lerik şəhərinə qədər sıralanan
bir-birindən baxımlı “Meşəbəyi”, “Çənlibel”,
“Təbəssüm”, “Relax”, “Həyat”, “Qala” kimi istirahət və
turizm mərkəzləri rayonun iqtisadi-sosial həyatında
mühüm rol oynayır. Soyuqlar
başladığından qonaq-qarası xeyli azalan bu istirahət
mərkəzləri indi bir qədər də qərib, məzhun
görünürlər.
Aşağıda
qalan, hələ dumana, çənə bürünməmiş
dağlar, dərələr nə qədər gözəldir,
İlahi! Yollar, yamaclar göy örtüyə
bürünüb. “Yalançı son
bahar”ın, payızın min ilmə, min naxış
vurduğu dağlara xalça döşənib sanki. Palıdın, fındığın, vələsin,
qırmızıgözün sarıya çalan yarpaqları
arasından dəmirağacının qıpqırmızı
yarpaqları aydınca görünür. Payıza
təslim olmaq istəməyən cavan ağaclar
yaşıllıqlarını qorumağa
çalışır hələ də. On
illər yola salan hündür, yaşlı ağacların
budaqlarında isə son yarpaqlar son günlərini
yaşayır.
Rayon
iqtisadiyyatının əsasını təşkil edən əkinçilik
və maldarlıq üçün burada münbit şərait
var. Bu il leriklilər əkin sahələrindən
4080 ton taxıl məhsulu götürmüşlər. On minlərlə xırda və iribuynuzlu mal-qara da
lerikli maldarlara məxsusdur. Təkcə bu
ilin doqquz ayında rayon sakinləri 3816 ton ət istehsal edə
bilmişlər. Elə bu müddət ərzində
Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun vasitəsilə 22
lerikli sahibkara 200 min manat güzəştli kredit
verilmişdir.
Bu da Lerik şəhəri. 81 mindən çox əhalisi
olan Lerik rayonunun 10 min nəfərə yaxın əhalisi
burada yaşayır. Kənd Təsərrüfatı
Nazirliyi Lerik rayon şöbəsinin, rayon İcra Hakimiyyətinin,
Mərkəzi Rayon Xəstəxanasının, Heydər
Əliyev Mərkəzinin, İdman və Gənclər idarəsinin,
müasir görkəmli bir sıra ictimai obyektlərin əhatəsində,
yaşıllıqlar qoynunda qərarlaşan Heydər
parkında Ulu Öndərin əzəmətli heykəli
ucalır. Burdakı dekorativ ağaclar, müxtəlif
gül kolları, rahat oturacaqlar, yeni işıqlandırma
qurğuları parka ayrı bir hüsn verir.
Ümumiyyətlə, son vaxtlar Lerikdə aparılan
abadlıq-quruculuq işləri öz miqyasını bir qədər
də genişləndirib. Boykəndil, Əvilə
kəndlərindəki məktəb tikintisi davam etdirilmiş,
100 yerlik uşaq bağçasının inşası isə
başa çatdırılmışdır. Lerik şəhər əhalisinin içməli su təchizatını
yaxşılaşdırmaq üçün Qosmalyan-Lerik
magistral su xəttinin böyük bir hissəsində
quraşdırma işləri yekunlaşmışdır.
Şəhərin Nəriman Nərimanov, Şıxəli
Qurbanov, Həmzə Şıxəliyev, Elmar Qarayev adına
küçələrində istinad divarlarının
tikintisi, küçələrin genişləndirilməsi,
işıqlandırma sistemlərinin yenidən qurulması, səkilərə
tamet döşənməsi işləri böyük zövqlə
aparılmışdır.
Qışı xeyli sərt keçən Lerikdə əhalinin
sosial şəraitlərini daha da yaxşılaşdırmaq
istiqamətində uğurlu işlər davam etməkdədir. Lerik şəhərində
17 meqavatlıq modul tipli elektrik stansiyasının tikintisi ilə
əlaqədar Lerik-Telavar-Yardımlı, 35 kilovotluq yüksək
gərginlikli elektrik hava xətti yenidən inşa olunmuş,
eyni təyinatlı Lənkəran-Hamarat-Lerik hava xətti əsaslı
təmir edilmişdir. 10 və 04 kilovotluq elektrik
hava xəttində 640-dan çox dayaq yenisi ilə əvəzlənmişdir.
Bu gün rayonun ən ucqar kəndləri belə
elektrik enerjisi ilə təmin edilib.
Zaman-zaman istilik, od-ocaq sarıdan korluq çəkən,
bu qayğını, əziyyəti aradan qaldırmaq
üçün meşələrə üz tutan leriklilərin
böyük əksəriyyəti son vaxtlar bu problemdən azad
olmuşlar. 162 yaşayış məntəqəsində
yaşayan 14122 ailəyə mavi qaz verilmişdir.
Mastayıl, Murya, Əvilə, Durğan kəndlərində
isə bu işlər yekunlaşmaq üzrədir.
Torpaqlarımızın yağı düşməndən
qorunması uğrunda Qarabağ döyüşlərində
şəhid və əlil olmuş
döyüşçülərin ailələri
üçün inşa edilən 10 mənzildə tikinti
işləri aparılır. Daha 4 belə mənzilin tikintisinə
də yaxın vaxtlarda start veriləcək.
Lerikdə fəaliyyət göstərən bütün
telefon qurğuları
elektronlaşdırılmışdır. Almu və
Mistan kəndlərinin hər birində də 64 nömrəlik
yeni elektron ATS inşa edilmişdir. Brakandul,
Bibyanı kəndlərində bu işlərin davam etdirilməsi
üçün hazırlıq aparılır.
İlan kimi dağlara sarılan kənd yollarına,
onların inşasına Lerikdə xüsusi fikir verilir. Bu rayonda yol tikintisi ilə məşğul
olan Vəfadar Mustafayevlə Şingədulan kəndində,
iş başında görüşümüz lap yerinə
düşdü. Bu sahədə xeyli təcrübə
qazanmış Vəfadar kişi maraqlı
həmsöhbətdir. İşinin çox olmasına
baxmayaraq, bizə vaxt ayıra bilir:
- Yol,
körpü tikintisi ta qədimdən həm çox əziyyətli,
həm də çox məsuliyyətli iş olub. Dağlarda isə bu işə xüsusi fikir verilməlidir.
Yolu ən əvvəl sudan qorumaq
lazımdır. Yeni inşa edilmiş yol ən
yüksək keyfiyyətlə aparılsa belə əgər
onun aşağı qatı su gördüsə, o mütləq
sıradan çıxacaq. Ağır
tonnajlı yük maşınları da asfalt yol
üçün arzu olunan deyil. Lənkəran-Lerik
yolunun bir hissəsini məhz belə yük
maşınları keyfiyyətdən salıb. Buna
baxmayaraq, Lerikdə yol çəkilişində son vaxtlar
xeyli iş görülüb. 26 kilometr
uzunluğu olan Lerik-Qosmalyan-Kəlvəz avtomobil yolu yüksək
keyfiyyətlə inşa edilib. Gördüyünüz
36 kilometrlik Noda-Şingədulan-Xanagah yolunun çəkilişinə
2013-cü ildə başlanmış, 18 kilometri də
asfaltlaşdırılmışdır. Bu ilin
noyabrında ölkə prezidenti cənab İlham Əliyev bu
yol tikintisinin başa çatdırılması
üçün daha 6,6 milyon manat vəsait
ayırdı və işlər yenidən sürətləndi.
İnşaAllah, bu yoldan Livədirgə, Şivlə,
Əliabad, Küləsər, Züvüc kimi böyük kəndlərlə
bərabər Bilnə, Zövnə, Haftoni, Zenoni kimi
kiçik kəndlər də istifadə edə biləcəklər.
10 mindən çox əhalinin
yaşadığı Veri, Tikəband ərazi nümayəndəliyinə
aid olan Piran-Veri avtomobil yolu rayonun daxili imkanları və əhalinin
təşəbbüsü ilə təmir edilir, buradakı
uçqunlar, torpaq çökmələri aradan
qaldırılır, yola çınqıl döşənir.
Piran-Hamarat avtomobil yolunda eyni işlər
aparılır. Şübhəsiz ki, bu
işləri başqaları görür, ancaq bir yol
işçisi olaraq bunlardan yaxşı xəbərim var.
Dağlarda işimiz hələ çoxdur. Əvvəldə dediyim kimi, yerli şəraiti,
qarı-yağışı nəzərə alıb tikintini
daha diqqət və keyfiyyətlə aparmaq, sonra da bu
yolları qorumaq lazımdır. Sel
daşqınlarını ötürmək üçün
inşa edilən körpülərin tikintisi elə də asan
deyil. Hə, havalar da soyuyur yavaş-yavaş, axşama da
az qalır.
Arifə bir işarə kifayətdir, Vəfadar Mustafayevlə
sağollaşmalı oluruq.
Yer planetində hələlik yeganə olan
“Uzunömürlülər” muzeyi də ərazisində 200-dən
çox təbiət və tarixi abidəsi olan Lerik
rayonundadır.
Planetin ən qocaman sakini Şirəli Müslümov da düz
168 il bu dağlarda ömür
sürüb. 1084 kvadrat kilometr ərazisi olan
Lerikdə, Bakıdan 323 kilometrlik məsafədə yerləşən
bu rayonda “Uzunömürlülər” muzeyi sıradan yaradılan
tarixi müəssisə deyil. 1991-ci ildə
Mədəniyyət şöbəsinin nəzdində
yaradılan bu muzeydə yaşı 100-dən yuxarı olan 200
nəfər lerikli qeydə alınıb. Elə həmin
ildən də bu muzeyə rəhbərlik edən Dilarə
xanım Fətullayeva yenə eyni həvəs, eyni istəklə
danışır:
-
Rayonumuzun uzunömürlülər diyarı kimi şöhrət
tapması gördüyünüz kimi təsadüfi deyil. Sakinlərimizin belə çox yaşamasına əsas
səbəb Lerikin çox təmiz və yüngül
ab-havaya malik olmasıdır. Baxın, bu
dağlar, bu dərələr, yaşıl ormanlar özü
boyda oksigendir. İstifadə edilən
qidalar da ekoloji cəhətdən təmiz və keyfiyyətli
olmuşdur. Daim at belində gəzən, təsərrüfatda
çalışan bu insanların elə bir problemləri də
olmayıb, buna görə də insanlarımız daha
sağlam və daha çox yaşayıblar. 2 salon, 2
otaqdan ibarət olan bu muzeydə indi 1200-dən çox eksponat
var. 25 iyun 2010-cu ildə ayrıca binada fəaliyyətə
başlayan “Uzunömürlülər” muzeyinin
açılışında iştirak edən Prezidentimiz
İlham Əliyev bizə şərəf verdi,
çiynimizə böyük məsuliyyət qoydu. Həmişə heyranlıqla baxdığınız
bu fotoları da fransız fotoqrafı Frederik Loşap əbədiləşdirib.
O bizim rayonda aylarla kəndləri gəzib və 40 nəfər
ən yaşlı Lerik sakininin şəklini çəkib. Şəkillər o qədər canlı, o qədər
təbii, həyatidir ki, indi onlar şəkil yox, hər biri
bir əsərdir. Bu şəkillərin
surətini çıxarmaq istəyənlərin sayı bilsəz
nə qədər çoxdur? Bunları
bizə 2006-cı ildə Fransa səfiri xanımı ilə
birlikdə bu muzeydə olarkən bağışlayıb.
Fransadan, Yaponiyadan, Rusiyadan, Almaniyadan və digər xarici
ölkələrdən müsafirlərimiz çox olur. Son vaxtlar ziyarətimizə gələn ailələrin
sayı çoxalıb. Belçikanın,
İsrailin, İsveçin, İordaniyanın, Kolumbiyanın,
Koreyanın, Yaponiyanın səfirləri də bu muzeydə
olub, Frederik Loşapın çəkdiyi şəkillər
qarşısında xeyli ayaq saxlayıblar.
“Dilarə
xanım, indi muzeyin 100 yaşlı neçə sakini var?”
sualımıza muzeyin direktoru xeyli gec və könülsüz
cavab verdi: “İndi belə sakinlərimizin
sayı cəmi 8 nəfərdir və hamısı da
qadındır. Neyləmək olar, bu da
zamanın reallığıdır”.
Axşama
doğru duman ağ kəlağayısını
dağların boynuna dolamağa tələsdi. Hündür
qayalıqlar isə bir andaca görünməz oldu. Dərələrdən üzü yuxarı
sürünən çən özü ilə bir soyuqluq, nəmişlik
də gətirdi. Və... çiskin
yağış başladı. Böyük M.Arazın kövrək
və əbədi misraları yada düşdü: “Bəlkə
bu yerlərə bir də gəlmədim, Duman, salamat qal,
dağ, salamat qal”.
Yol boyu düzülmüş ağaclardan tökülən
sapsarı yarpaqlar Lənkərana şütüyən
maşının qaldırdığı küləkdən ətrafa
səpələnir. Bir çoxu havada çırpınaraq əl edir sanki,
yenidən görüşmək üçün...
Səxavət Məmmədli
“Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti yanında
Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin
İnkişafına Dövlət Dəstəyi
Fondunun keçirdiyi müsabiqəyə
təqdim etmək üçün”
Həftə içi.- 2016.- 24
noyabr.- S.3.