“Leninqraddan Avstriyayadək

döyüş yolu keçmişəm”

9 May Qələbə Gününə sayılı günlər qalıb. Hər il olduğu kimi, bu il də ölkəmizdə Qələbə Günü təntənə ilə qeyd olunacaq. 1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsinin ağrı-acılarını, tarixi qələbənin şirinliyi bir daha xatırlanacaq, veteranların keşməkeşli döyüş yollarını gənc nəsilə çatdıracaq. Böyük Vətən müharibəsində döyüşən kişilər çox az qalıb.

Onlardan biri də Suraxanı rayonu Qaraçuxur qəsəbəsində yaşayan həmyerlimiz Balahəsən Həmid oğlu Əmirovdur...

Onun yaşadığı ünvana getdim. Balahəsən kişi balaca həyət evində köhnə, nimdaş divanın üstündə əyləşib fikrə getmişdi. Onunla görüşüb mətbuatdan gəldiyimi dedim. Veteranın qulaqları ağır eşitsə də, bədənində, uşaq baxışlarında gümrahlıq hiss olunurdu. Balahəsən Həmidov Bakıdan Berlinə, hətta Avstriyayadək şanlı döyüş yolu keçib. Hazırda ömrünün 98-ci baharını arxada qoyan Balahəsən Həmidov 1920-ci ildə Lerik rayonunda doğulub. Cəmi 20 yaşında, 1940-ci ildə ön cəbhədə hərbi xidmətə çağırılıb. Zəngin, həm də olduqca maraqlı döyüş yolu keçən ahıl veteran odlu-alovlu müharibənin ilk dövrlərini belə xatırlayır:

“1940-cı ildə Leninqrad şəhərində hərbi xidmətdə oldum. Həmin il SSRİ Pribaltika respublikalarını zəbt etdi. Bu, həmin dövr idi ki, almanlar Avropa ölkələrini işğal edə-edə gəlirdilər. Faşistlər artıq Polşada mövqe tutub möhkəmlənmişdilər. 1941-ci il iyun ayının 22-də Böyük Vətən müharibəsi başladı və Latviya, Litva, Estoniya işğal olunduqdan sonra bizi müharibəyə apardılar. Artıq almanlar Ukraynanı da işğal etmişdilər. Mən müharibə illərində 4 ayrı diviziyanın tərkibində döyüşmüşəm, odun-alovun içindən çıxmışam. Yadımda yuxusuz qalmaq, qorxuluq, bombaların səsi, qaçaqaç, aclıq qalıb. Döyüşdə hər iki tərəfdən böyük tələfat olurdu.”

Balahəsən kişi deyir ki, 108-ci diviziyada 2 il qulluq edib: “Həmin diviziyada tank-pulemyotçu idim. Diviziyamız yerlə-yeksan oldu, canlı qüvvə məhv edildi və sonra, 264 saylı diviziyanın tərkibində döyüşdük. Daha sonra 989 saylı diviziyanın tərkibində oldum. Diviziyamız Ukrayna cəbhəsi açdı. Sonra Polşanı azad etdik. Almaniyayadək gedib çıxdıq. Yaddaşım itdiyindən, Almaniyaya daxil olduğumuz günü dəqiq xatırlamıram. Amma bilirəm ki, 1944-cü ilin son ayının axırlarında Almaniyanın ərazisinə daxil olduq və Berlini aldıq. 1945-ci ilin mayın 2-də Elba çayını keçib, Çexo-Slovakiyanı azad etdik. Çexo-Slovakiyada, təxminən, bir il qaldıq. Sonra bizi Avstriyaya apardılar...

Artıq müharibə qurtarmışdı. 1946-cı ilin may ayında bizi evə buraxmırdılar. Ona görə ki, Avstriyadan atları Rusiyaya biz gətirməliydik. Nəhayət, 1946-cı ilin mayın 25-də bizi buraxdılar. Atları arabalara qoşub Rumıniyanı, Macarıstanı keçib, Qərbi Ukraynanın Kalamey şəhərinə gətirdik. O vaxt kişilər qalmamışdı, çox az olduğundan, atları qadınlar gəlib aparırdılar”.

“25 min almanı Qubern şəhərində əsr götürdük”

Balahəsən Həmidov Berlini necə tutduqlarını xatırlayaraq deyir ki, “1945-ci ilin aprel ayı idi. Hitler 27 diviziya saxlamışdı. Almanlar möhkəm müdafiə olunurdular. Ona görə də sovet qoşunlarının Berlin istiqamətində irəliyə getməsi mümkün deyildi. Hər dəfə böyük itkilərlə üzləşirdik. Amma həmin vilayəti mühasirəyə aldıq. Ordumuz iki tərəfdən “Katyuşa” ilə oranı parçaladı və mühasirədə qalan almanlar məğlub olub, ağ bayraq qaldırdılar. Təxminən, 25 min almanı Quben şəhərində əsr götürdük. Ondan sonra almanlar məğlub oldular. Həmin döyüşdə bizim diviziyaya general Konyev başçılıq edirdi. Diviziyamız Berlinin sol tərəfi ilə marşal Yakovun rəhbərliyi altında olan diviziya isə Berlinin sağ tərəfi ilə hücuma keçdi. Berlin alman faşistlərindən azad edildi”.

“Bayrağı taxan adamı gördüm”

Müharibə veteranı deyir ki, Berlinə bayrağı taxan adamı aralıdan görüb: “Belarusiya cəbhəsindən gəlmiş əslən lerikli olan soydaşımız Əli Hüseynov idi. O, ilk dəfə olaraq Berlinə SSRİ-nin Qələbə Bayrağını sancdı. Çünki Əli Hüseynov taxdığı bayrağa öz adı və soyadını yazmışdı”.

Balahəsən kişi söyləyir ki, o vaxtlar çox cavan olub. Onun sözlərinə görə, Leninqrad ətrafında qanlı döyüşlər gedirdi: “Onda sağ çiyin nahiyəmdən yaralandım. Amma yaram yüngül olduğundan, hospitala getmədim. Elə çiynim sarğılı-sarğılı döyüş yolumu davam etdirdim. Təəssüflər olsun ki, müharibədən sonra döyüşçü dostlarımla əlaqəm olmadı. Amma Ağcabədi rayonundan Ağamir İsmayılov adlı bir həmyerlimiz mənimlə birlikdə döyüşürdü. Cəbhədə onunla yaxın dost olmuşuq. Ağamir topçu olmaqla yanaşı, həm də top artilleriyasının komandiri idi. Yaşı çox olduğuna görə onu evə tez buraxdılar. Ondan sonra onunla əlaqəmiz kəsildi. O vaxt rus diviziyalarında 2-5 nəfər azərbaycanlı var idi. Döyüşlər zamanı yanımda ölən azərbaycanlı çox olub, amma adları yadımda qalmayıb. Söz düşmüşkən qeyd edim ki, müharibədən sonrakı 73 il ərzində Moskvada, Ukraynada, digər ölkələrdə keçirilən hərbi paradlarda iştirak etməmişəm. Açığını deyim ki, bu günə kimi məni heç bir parada dəvət etməyiblər. Döyüş fəaliyyətimlə bağlı olaraq, Ukrayna, Çexo-Slovakiya, Yuqoslaviya, Pribaltika ölkələri, Polşa, eləcə də Almaniya və Avstriya uğrunda gedən döyüşlərdə göstərdiyim şücaətimə görə çoxlu sayda orden və medal almışam. Birinci və ikinci dərəcəli Böyük Vətən müharibəsi ordenləri və döyüş medalları ilə təltif edilmişəm. Qeyd edim ki, bu orden və medallar indi bazarlarda, yarmarkalarda da rast gəlinir. Amma mən bundan çox təəssüflənirəm”.

“Qızıl əşyaları olan kisəni mənə bağışladı”

Müsahibim deyir ki, 1946-cı ildə 8 aya qədər Avstriyanın Holeşdan şəhərində milliyyətrcə alman olan Roza adlı bir qadının evində qalırdı: “Bir gün qorxulu bir yuxu gördüm. Səhəri gün sədəqə pul çıxarıb həmin qadına verdim ki, ən kasıb adama versin. Roza bunu nə üçün etdiyimi soruşdu. Cavab verdim ki, sədəqədir. O isə almanların nəzir götürmədiyini söylədi. Dedim ki, biz türklərdə belə adətlər var. Ondan sonra qadın aparıb nəziri kasıb bir adama verdi. Bir müddət sonra Roza ilə şəhərə çıxıb, 900 şillinqə (Avstriya pulu – red.) özümə bir kostyum alıb evə qayıtdıq. Əlimə bir qızıl boyunbağı düşmüşdü. Həmin boyunbağını Rozanın Liza adlı tək qızına hədiyyə etdim. Roza da öz qızıl və pul əşyalarını qoyduğu kisəni mənə bağışlayıb dedi ki, bizim ailəmiz adından bacına hədiyyə edərsən. Müharibədən qayıdanda bu kisəni Azərbaycana gətirdim, düz, 73 ildir ki, həmin hədiyyəni evimdə saxlayıram. Bu, müharibədən gətirdiyim ən qiymətli hədiyyədir. Qeyd edim ki, müharibədən sonra 2 il Lerikdə kolxozçu kimi işə başladım. 1949-cu ildə Bakıya gəldim. 1980-ci ilədək neft mədənlərində fəhlə işləmişəm. 1950-ci ildə, subay vaxtlarımda təsadüfən Bülbülə qəsəbəsinə gəlmişdim.O vaxt adamlar çörək növbəsinə dayanıb saatlarla çörək alardilar. İndi həyat yoldaşım olan Güllünü də o vaxt çörək növbəsində gördüm. Çox gözəl qız idi, elə ilk baxışdan ona vuruldum. Arxasınca düşüb elə həmin gün ona eşq elan etdim. Qız razı olmayıb dedi ki, atam bilsə, məni öldürər. Əlqərəz, onun arxasınca çox düşdüm. Axırda ona kiçik bir qızıl hədiyyə etdim və nəhayət, qızın razılığını aldıqdan sonra elçi getdik. Həyat yoldaşım da əslən Lerik rayonundandır.Əvvəlcə atası onu mənə vermək istəmirdi. Bakı şəhərində Yavər adlı çox hörmətli bir kişi elçi düşdükdən sonra, atası Güllünü mənə verdi. 66 ildən çoxdur ki, bir yerdə yaşamışıq. Bu illər ərzində bir-birimizə güldən ağır söz deməmişik. Güllü əmək veteranıydı. Həm də çoxuşaqlı ana olub. Onun da kifayət qədər medalı var...

Baxmayaraq, 98 yaşım var, bugünədək xəstəliyin nə olduğunu bilməmişəm. Həmişə özümü gümrah hiss etmişəm. Amma son vaxtlar bir gözüm görmür. O biri gözüm isə zəif görür. Dizlərim hərəkətsiz kimidir. Görünür qocalıq əlamətidir, ancaq qapıya, həyətə sərbəst çıxa bilirəm. İndi 1962-ci ildən tikdirdiyimiz bir köhnə evim var. Beş övladım, 10 nəvəm və 8 nəticəm var. Sağ olsun Prezidentimizi, onun sərəncamı ilə hər il 9 May Qələbə Günündə birdəfəlik mənə 1 000 manat məbləğində pul mükafatı verilir. İndi isə 400 manat təqaüd alıram. Mənim dövlət malında gözüm olmayıb. İstəsəydim, müharibədən külli miqdarda qızıl-zinət əşyaları gətirərdim. Ölmüş almanların cibindən qızıllar yerə tökülürdü. Mən tamah salıb onların heç birini götürməzdim. Bəlkə də elə məni salamat saxlayan gözütoxluğum olub”.

Biz də ömrünün 98-ci baharını yaşay an müharibə veteranına cansağlığı arzulayıb bir daha vətən uğrunda, Qarabağ uğrunda şəhid olan qəhrəman övladlarımızın xatirəsini hörmətlə yad edirik. Həqiqətən də qəhrəmanlar heç bir zaman unudulmur. Onlar qanları və canları hesabına yazdıqları şanlı tarixlə daima xatirələrdə yaşayırlar.

Qələndər Xaçınçaylı

Həftə içi.- 2018.- 5-7 may.- S.5.