Köçlə bağlı ən sıxıntılı ölkə Özbəkistandır

Ertan Topçu: "Soydaşlarımızı "Axıska türküyəm" deməyə qoymurlar"

Axıska türklərinin qayıdış prosesi sürətlənib. Artıq onlara maliyyə dəstəyi ilə bağlı kampaniyalara başlanılıb. Amma bununla yanaşı, onların bir çox ölkələrdə ciddi problemləri var. Bu məsələlərə mərkəzi Ankarada yerləşən Axıska Türkləri Federasiyasının baş katibi, Dünya Azərbaycanlıları Əlaqələndirmə Şurasının üzvü Ertan Topçu "Həftə içi"nə müsahibəsində aydınlıq gətirdi.

- Federasiya bundan sonra çox gərgin fəaliyyətə başlayıb. Sadəcə, Türkiyə daxilində deyil, bütün dünyada Axıska türkləri ilə bağlı işlərə başlamışıq. Hədəflərimiz bütün dünyada yaşayan Axıska türklərinin problemlərinin həll edilməsinə çalışmaqdır. Soydaşlarımızın vətənə dönüşü ilə bağlı "Vətən" cəmiyyətləri ilə birlikdə işləyirik. Bu fəaliyyət də son zamanlar səmərəsini verməkdədir.

- Müxtəlif ölkələrdə Axıska türklərinin "Vətən" cəmiyyətləri fəaliyyət göstərir. Federasiyanın onlarla fəaliyyət mexanizmi necədir?

- Ukrayna, Rusiya, Qazaxıstan və digər ölkələrdə fəaliyyət göstərən "Vətən" cəmiyyətləri ilə mütəmadi əlaqələr saxlayırıq. Həmin təşkilatların rəhbərlərini tədbirlərimizə çağırırıq. Problemlər yarandıqda Türkiyənin həmin ölkələrdəki diplomatik korpuslarının köməyi ilə çatışmazlıqların həllinə çalışırıq.

Qayıdış məsələsində Türkiyə və bu ölkənin qeyri-hökumət təşkilatları da dəstəklərini əsirgəmirlər. Beynəlxalq Vətən Cəmiyyəti isə ayrı bir qurumdur. Amma prinsipcə birlikdə işləyirik. Hədəflərimiz eyni olduğu üçün fəaliyyət istiqamətlərimiz də uyğundur, əksər tədbirlərimiz birlikdə keçirilir.

- Axıska türkləri qayıdışla bağlı ən çox hansı ölkələrdə problemlərlə üzləşirlər?

- Köçlə bağlı ən sıxıntılı ölkələrdən biri Özbəkistandır. Ondan sonra Qazaxıstanla Qırğızıstan gəlir. Rusiyada isə daha əvvəllərdən problemlər var idi. Amma onlar öz həllini tapdı. Hazırda orada Axıska türklərinə davamlı olaraq dəstək veririk. Problemləri dövlət orqanları qarşısında qaldırdıq, Dumaya müraciət etdik. Rusiya dövlət qurumları və rəsmiləri nəhayət söz verdilər ki, bu işdə bizə yardımçı olacaqlar.

- Özbəkistan və digər ölkələrdə problem nədədir? 

- Bu ölkələrdə çoxsaylı çətinliklərimiz var və bunlar hələ ki öz həllini tapmayıb. Bu məsələlərlə bağlı proqram qəbul etmişik. Qarşıda duran əsas vəzifələrdən biri də həmin proqramın həyata keçirilməsidir.  –

Yəni orada bilərəkdən qayıdışa əngəllər törədirlər? 

- Ən azı qayıdışla bağlı qeyri-qanuni sıxıntı yaradırlar. Onlar bürokratik əngəllərlə üzləşirlər. İş o yerə çatıb ki, soydaşlarımızı "Axıska türküyəm" deməyə qoymurlar.

- Bunun kökündə nə durur? 

- Özbəkistan bildirir ki, orada yalnız özbəklər yaşayır - hamı Özbəkistan vətəndaşıdır. Heç kim bu ölkəni tərk etməməlidir, bu addımı atanlar isə geri dönməməlidirlər. Yəni orada demokratik davranmırlar, əksinə, qanunlardan tərsinə istifadə edirlər.

- Bəs Rusiyada problem nə ilə bağlı idi?

- Rusiyada ora 1990-cı illərdə köçmüş həmvətənlərimizə pasport vermirdilər. Daha sonra bu pasportlar verilməyə başladı. Oradakı Axıska türklərinin bir qismi Amerikaya köçməyə başladı. Qalanlar da həmin pasportu alacaqlar. Yəni artıq Rusiyada yaşayan Axıska türklərinin öz vətənlərindən sürgün olunduqları bəyanlanıb. İndi Rusiyada elə də problemimiz yoxdur. Keçən il ruslarla birlikdə Rostovda toplantı keçirdik və tədbirin sonunda qərar qəbul edildi. Rusiya rəsmiləri bildirdilər ki, öz vətənlərinə qayıtmaq istəyən Axıska türklərinə lazımi qədər maddi dəstək verəcəklər. Həmçinin diqqətə çatdırıldı ki, Rusiyada yaşamağa üstünlük verənlərə də kömək əli uzadılacaq.

- Gürcüstan hökuməti ilə narazılıqlar varmı?

- Hazırda Gürcüstan hökuməti ilə bağlı ciddi problemimiz yoxdur. Onlar köçlə bağlı qoyulan müddəti artırdılar. Bilirsiniz ki, bu müddət artıq ötən il başa çatıb. Amma Beynəlxalq Vətən Cəmiyyətinin sədri Süleyman Barbakadze Avropa Şurasının baş katibi Terri Devislə görüşdü. Həmin görüş nəticəsində vaxt 6 ay da uzadıldı. Bu müddət başa çatandan sonra bizə daha 6 ay vaxt veriləcək. Ümumilikdə proses 2 ilə başa çatacaq.

- Maliyyə məsələləri necə həll olunur? Donor ölkələr və beynəlxalq təşkilatlar bununla bağlı addım atırlarmı?   

- Bu günlərdə maliyyə vəsaitlərinin əldə olunması üçün marafonlar başlandı. Müəyyən kampaniyalara start verildi. Azərbaycan türk dövləti olduğu üçün ilk olaraq kampaniyanın buradan başlamasına qərar verdik. Bundan sonra Türkiyə və başqa ölkələrdə də kampaniya davam etdiriləcək. Beynəlxalq təşkilatlar və donor ölkələr isə hələ bu günə qədər bizə maliyyə yardımı etməyiblər. Təbii ki, onların maliyyə dəstəyi vermələri də gözlənilir. Onlar qayıdış prosesini izləyirlər. Köç prosesi başlayanda bir plan hazırlanacaq. Həmin plana uyğun olaraq layihələr reallaşdırılacaq. Avropa ölkələri, beynəlxalq təşkilatlar və digər donor dövlətlər bundan sonra yardım edəcəklər.

- Axıska türkləri daha çox hansı ölkələrdə rahat yaşayırlar. Bu baxımdan Azərbaycanın digər ölkələrdən fərqi nə qədərdir?

- Azərbaycan Axıska türklərinin ən rahat yaşadığı ölkədir. Bu da eyni millət olmağımızdan irəli gəlir. 

- Qayıdış məsələsində Azərbaycan və türk diasporunun rolu nə qədərdir? 

- Diaspor bu günə qədər qayıdış prosesinə mənəvi dəstək verdi. Bundan sonra da həm maddi, həm də mənəvi olaraq hər kəs öz borcunu yerinə yetirəcək.

- Gürcüstan azərbaycanlıları Axıskaya yaxın ərazidə yaşayırlar. Bir millət olduğu üçün Axıska türkləri ilə azərbaycanlıların əlaqələri daha vacibdir. Bu münasibətlər qurulubmu?

- Azərbaycan Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin təşkilatçılığı ilə ildə bir dəfə Gürcüstanda toplantılar keçiririk. Orada bizim tədbirlərimizə Borçalıdan da qatılırdılar. Onlarla işbirliyi yaratmaq üçün qərar qəbul etmişik. Bundan sonra aksiyalarımızı Gürcüstanda da müştərək həyata keçirəcəyik. Bir-birimizə mənəvi dəstək də verəcəyik. Lazım olacağı təqdirdə hüquqlarımızı birgə tələb edəcəyik. Çünki eyni millətik. 

- Qurultayın vaxtı və yeri dəqiqləşib? 

- Bununla bağlı müəyyən müzakirələr aparmışıq. Amma qurultayın konkret hansı tarixdə keçiriləcəyi dəqiqləşməyib. Çox güman ki, Amerikada təşkil olunacaq. Fikirləşirik tədbir orada keçirilsə, daha böyük səs sala bilər. Bir də orada 12 min nəfərə yaxın soydaşımız var. 

- Amerikada yaşayan Axıska türkləri də qayıdacaqlar? 

- Kim qayıtmaq istəsə, ona yardımçı olacağıq. Amma onların Axıskaya qaytarılması hədəfimiz deyil. Amerika lazımlı dövlətdir. Orada diasporumuzun olması bizim fəaliyyətimiz üçün önəmlidir.

Zülfüqaroğlu Əli.

Həftə içi.- 2009.- 13 fevral.- S. 3.