Azərbaycanda hərbi ənənələrin bərpası onun gəlişi ilə başladı – Heydər Əliyev və hərb tarixi məsələləri

 

Hərb işi insan fəaliyyətinin elə sahələrindəndir ki, onun təşkili və inkişafı tarixi ənənə və təcrübədən təcrid edilə bilməz. Bu məsələ o vaxt daha əhatəli həll edilə bilər ki, o, xalqın neçə min illik hərb tarixinin praktiki nəticə və dəyərlərinə əsaslansın və bu dəyərlər hərb elminin müasir nailiyyətləri ilə vəhdət təşkil etsin. Əslində, hərb işinin düzgün təşkili xalqın hərbi sahəsindəki təcrübəsi ilə hərb elminin bugünkü inkişaf səviyyəsinin qarşılıqlı vəhdətinin praktiki ifadəsidir və hərb işini tarixi təcrübəni nəzərə almadan qurmağa çalışmaq onu möhkəm özüldən qoparmaq deməkdir. Belə olmasaydı, insanlar hər şeyi yenidən başlamalı olardı.

Hərb işində elə elmi və praktiki qənaətlər vardır ki, onlar hər zaman öz aktuallığını qoruyub saxlayır. Çünki həmin qənaətlər hərb işinin əsasını təşkil edir və mahiyyət etibarilə dəyişməzdir. Dəyişən yalnız onları hərəkətə gətirən qüvvələrdir. Məsələn, xalq və ordu arasındakı əlaqə, müharibənin aparılmasına xalqın münasibəti və onun müharibəyə necə səfərbər edilməsi, ölkənin müdafiəsinin təşkilində xarici siyasətin nəzərə alınması, müdafiənin təşkilinin maddi və mənəvi amillərdən asılılığı, təmin edilməsi üçün dövlətin apardığı siyasətin xarakteri və s. Bu məqamların (əsasların) sayı çoxdur və Azərbaycan xalqının qəhrəmanlıq tarixi bu məqamların yüksək məharətlə icrasının ifadəsidir. Heydər Əliyev də Azərbaycan xalqının məhz bu qəhrəmanlıq tarixini bugünkü mübarizə üçün örnək sayırdı. Qeyd edilməlidir ki, Silahlı Qüvvələrin şəxsi heyətinin və bütünlükdə gənclərin Vətənə məhəbbət və sədaqət ruhunda tərbiyələndirilməsi üçün Heydər Əliyevin bu sahədəki irsinin öyrənilməsinin elmipraktiki əhəmiyyəti vardır. Məqalə də Azərbaycan xalqının Ümummilli liderinin Azərbaycanın hərb tarixi ilə bağlı irsinin araşdırılmasına həsr edilib.

Azərbaycan xalqının ölkənin müstəqilliyi və ərazi bütövlüyünün müdafiəsi kimi vahid məqsəd ətrafında birləşdirilməsi, onun mübariz ruhunun təşkilatlandırılması və istiqamətləndirilməsi, mənəvi potensialının üzə çıxarılması üçün Heydər Əliyevin istinad etdiyi ən qiymətli meyar və mənbələrdən biri xalqın hərbi qəhrəmanlıq tarixi idi. O, bu tarixi Azərbaycan xalqından miras qalmış zəngin və ibrətamiz bir sərvət kimi qiymətləndirir, ölkənin müdafiəsinin təşkilinin müxtəlif məsələləri ətrafında etdiyi çıxışlarında hər bir vətəndaşı bu tarixə tapınmağa çağırırdı. Ölkə rəhbərinin fikrincə, bu tarix Azərbaycan xalqının Vətənə sevgi, torpağa bağlılığın təcəssümü idi və bu tarixə sədaqət əldə edilmiş müstəqilliyin həmişəyaşarlığına real zəmin yarada bilərdi.

Heydər Əliyev Azərbaycan xalqının qəhrəmanlıq ənənələrinin qədim və zəngin tarixə malik olduğunu bildirirdi. Yəni Azərbaycan xalqının ən qədim dövrlərindən bu cür ənənələrin başlanğıcının qoyduğunu qeyd edir və bu qədim qəhrəmanlıq ənənələri içərisində Dədə Qorqud dastanının qəhrəmanlarının mübarizliyini xüsusi vurğulayırdı. Bu dastandan danışarkən Heydər Əliyev Qazan xanın adını çəkir, onun öz övladlarını cəngavərliyə necə hazırladığına toxunurdu. Bu dastanın əsas qəhrəmanları olan Dədə Qorqudla Qazan xanın Azərbaycan xalqının qəhrəmanlıq tarixində xüsusi yeri vardır. Dədə Qorqud xalqın müdrikliyini, xalqı öz ətrafında birləşdirib ağır günlərdə onların gücünü istiqamətləndirən el ağsaqqalını təmsil edirsə, Qazan xan xalqın düşmənə qarşı vuran əlini, onun mübarizliyini, el maraqları üçün qətiyyət göstərən qəhrəman övladını təmsil edirdi

Heydər Əliyevin fikrincə, Azərbaycan xalqının Babək və Koroğlu kimi el qəhrəmanları bu gün də öyrənilməli və qəhrəmanlıq ənənələri davam etdirilməli olan tarixi örnəklərdir. Çünki onlar da elin ağır günlərində xalqını yadelli qüvvələrə qarşı səfərbər edib cəsurluq nümunələri göstərmiş qəhrəmanlar idi və onların sərkərdəliyi altında xalq düşmən təcavüzünün qarşısını almış, yadelli basqınlara cavab verərək torpaqlarını qoruya bilmişdi.

Çıxışlarının birində Heydər Əliyev Uzun Həsənin də tarixi xidmətlərindən danışırdı. Ümummilli liderin çıxışında təcrübəli siyasətçi və diplomat kimi xatırlanan Uzun Həsən həm də böyük bir sərkərdə idi. O, öz istedadı və təşkilatçılığı ilə böyük bir dövlət qura bilmiş və bu dövlətə təcavüz niyyətində olan qüvvələrə qarşı uğurlu döyüşlər aparmışdı. Bu səbəbdən, Uzun Həsənin tarixi xidmətləri Heydər Əliyev tərəfindən məmnunluqla xatırlanır və o, bu xidmətləri nəsillərə nümunə sayırdı.

H.Əliyev Azərbaycan xalqının zəngin tarixinin bütün dövrlərini düzgün öyrənməyə və ondan düzgün nəticə çıxarmağa çağırırdı.

Azərbaycan xalqının qəhrəmanlıq keçmişinin bütövləşməsinə xidmət edən çox məzmunlu hərbi irsi olub. Göstərilən Azərbaycan ərazisində müstəqil dövlətlərin yaranması, hərb işinin inkişafı ilə səciyyəvidir. Xüsusilə orta əsrlərdə Azərbaycan türklərinin yaratdığı imperiyalar onların malik olduğu hərb işinin yüksək zirvəsi ilə əldə edilmişdi. Azərbaycanlı hökmdarların özündə dövlətçilik və hərb işini birləşdirməsi, dövrün ən məharətli sərkərdələri kimi tanınması bölgənin tarixində dərin izlər buraxmışdı. Başqa sözlə, bu dövrdə Azərbaycan xalqına mənsub olan böyük hökmdar-sərkərdələrin yaratdıqları hərbi miras dünya hərb sənətinin yeni səhifələri olmaqla yanaşı, qürur və iftixar mənbəyidir. Heydər Əliyev də belə bir irsin düzgün qiymətləndirilməsini və ondan ibrət götürülməsini bütün cəmiyyətə təlqin edirdi.

Heydər Əliyev çıxışlarında XIX və XX əsrdə baş verən hərbi-siyasi proseslərin təhlilinə, bu dövrün yetişdirdiyi azərbaycanlı sərkərdə və generallar nəslinə, Azərbaycan övladlarının qəhrəmanlıq nümunələrinə, onların öyrənilməsinə və insanlara çatdırılmasına daha geniş yer ayırırdı. Bu dövr Azərbaycan xalqının tarixində çox ağır və taleyüklü hərbi-siyasi proseslərin, Azərbaycan torpaqlarının parçalanması ilə nəticələnən qanlı müharibələrin getdiyi, Azərbaycanın nizami ordusunun meydana gəldiyi, Azərbaycanın müstəqilliyi və ərazi bütövlüyü uğrunda mübarizələr aparıldığı, Azərbaycanın şanlı hərbçilər nəslinin yetişdiyi bir dövrdür. Əslində, Azərbaycan xalqının bugünkü hərbi həyatının XIX, XX əsrlərdə formalaşmış hərbi irslə sıx əlaqəsi vardır və həmin irsin düzgün öyrənilməsi, bu irsin tarixindən əldə edilmiş qənaətlərə məsuliyyətlə yanaşılması Azərbaycanın müasir hərb quruculuğunun uğurlarına zəmin yaratmaqla gənc nəslin, Silahlı Qüvvələrin şəxsi heyətinin inam və ilham mənbəyinə çevrilə bilər.

XIX əsrin əvvəlləri Azərbaycan tarixində xanlıqlar dövrünə təsadüf edir. Məlumdur ki, həmin dövrdə mövcud olan Azərbaycan xanlıqları öz müstəqilliklərini qoruyub saxlamaq üçün şimalda və cənubda yerləşən iki böyük dövlətə qarşı mübarizə aparmalı olublar. Azərbaycan xalqı güclü dövlətlərin çoxsaylı qoşunları qarşısında öz müstəqilliyini qoruyub saxlamaq üçün sonsuz əzmkarlıq və mübarizlik nümunələri göstəriblər. Həmin mübarizlik nümunələri Azərbaycan xalqının hərbi irsinin və qəhrəmanlıq tarixinin unudulmaz səhifələridir.

Çıxışlarının birində bu dövrə münasibət bildirərkən Heydər Əliyev Şuşa qalasının qəhrəmanlıq tarixindən söz açırdı. Şuşa qalasının qəhrəmanlıq keçmişinin nümunə gətirilməsini Heydər Əliyevin xanlıqlar dövründə Azərbaycanın müstəqilliyin qorunması üçün aparılan mübarizə tarixinə ümumi bir baxış kimi də dəyərləndirmək olar: "Qəhrəman Azərbaycan oğulları vaxtilə Şuşanı qoruyub saxlayıblar. Ona görə də Şuşaya Şuşa qalası deyirlər. Dəfələrlə o, təcavüzkarlar tərəfindən zəbt edilmək təhlükəsi altında olubdur. Ancaq Şuşanı qoruyublar, saxlayıblar. Bizim əcdadlarımız, ulu babalarımız o vaxtlar öz borclarını yerinə yetiriblər".

Ümummilli liderin bu fikrində iki məqam diqqəti cəlb edir. Birincisi, Şuşa qalası kimi bir qalanın tikilməsi. Bu qala Qarabağ xanlarının seçimi və rəhbərliyi altında Azərbaycan xalqı tərəfindən tikilmiş və malik olduğu imkanlara görə xalqın məğlubedilməzlik rəmzinə çevrilmişdi. İkincisi, Heydər Əliyev burada həm də Azərbaycan xalqının əcdadlarının və ulu babalarının mübarizliyinə işarə edib, dəfələrlə bu qalanın xarici təcavüzkarlar tərəfindən işğal edilməsi təhlükəsinin olmasına baxmayaraq, onun qorunub saxlandığını nəzərə çatdırıb. Bununla dövlət rəhbəri həm də ona işarə edirdi ki, 1992-ci ildə Şuşanın qorunmasına məsul olan insanlar öz borclarını yerinə yetirsəydilər, bu qala erməni təcavüzkarlarının əlinə keçməzdi. Eyni zamanda ona da eyham vurulurdu ki, ulu babaların qəhrəmanlıq keçmişi öyrənilsəydi, ondan düzgün nəticə çıxarılsaydı və onların ənənələrinin davam etdirilməsinə cəhd göstərilsəydi, Şuşanın işğalı kimi bir ağrılı hadisə Azərbaycan xalqının taleyinə yazılmazdı.

 

Mehman Süleymanov

Hərbi And .- 2025. -4 aprel(№11).- S.8.