Dünyadakı altı istiqlal muzeyindən birincisi

Biz ora çatanda işin başlamasına az qalırdı. Bu səbəbdən də binaya tələsik daxil olmaq istəyənlərin sayı çoxluq təşkil edirdi. Əvvəlcə bu tələskənliyi işə gecikməməklə əlaqələndirsək də, sonradan öyrəndik ki, əsl səbəb fərqlidir. Sən demə, son vaxtlar ölkəmizə gələn turistlərin əksəriyyəti səhər saatlarında bu məkanı ziyarət etməyi səfər proqramlarına daxil edirlər. Dənizkənarı Milli Parkın yaxınlığında, möhtəşəmliyi ilə göz oxşayan, üzü Xəzərə baxan bu bənzərsiz tikilini kim ziyarət etməyə tələsməz ki? Elə biz də tələsənlərə qoşulub binaya daxil oluruq. Muzey Mərkəzi kimi tanınan bu binada bir neçə muzey fəaliyyət göstərir. Onlardan biri də binanın 3-cü mərtəbəsində yerləşən Azərbaycan İstiqlal Muzeyidir.

AZƏRTAC Azərbaycan İstiqlal Muzeyindən hazırladığı reportajı təqdim edir.

Azərbaycanın ilk dövlət muzeyi

Ən qədim dövrlərdən müasir zamanadək xalqımızın mədəni-tarixi həyatındakı mühüm hadisələri, azadlıq uğrunda çarpışan fədailərin mübarizə yolunu əks etdirən mühüm saxlanc yerlərindən biri Azərbaycan İstiqlal Muzeyidir. Bu muzey Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yadigarıdır. 1919-cu il dekabrın 7-də, parlamentin birinci ildönümü münasibətilə Cümhuriyyət parlamentinin binasında təsis edilən muzey təəssüf ki, cəmi bir neçə ay fəaliyyət göstərə bilib. Məhz bu səbəbdən Azərbaycanın ilk dövlət muzeyi kimi tarixə düşüb.

Muzeyin direktoru Sədi Mirseyibli ilə söhbət zamanı öyrənirik ki, bu muzey 1991-ci ildə dövlət müstəqilliyi bərpa olunduqdan sonra yenidən öz fəaliyyətinə başlayıb. Onun sözlərinə görə, dünyada altı istiqlal muzeyi mövcuddur və onlardan birincisi Azərbaycandadır. Hazırda muzeyin əsas fondunda 18 minə yaxın maddi-mədəniyyət nümunəsi qorunur.

Azərbaycanın istiqlaliyyət tarixinin etibarlı ünvanı

Muzeyi gəzərkən Azərbaycanın istiqlaliyyət tarixinin bütün mərhələlərinin burada əks olunduğunun şahidi oluruq. Tariximizlə bağlı yeni və maraqlı məlumatlar əldə etmək baxımından bu məkan əvəzolunmazdır. Görkəmli şəxsiyyətlərin həyat və mübarizə yolunu əks etdirən sənədlər burada xüsusi diqqətlə qorunur. Bu səbəbdən muzey təkcə ziyarət deyil, həm də elmi-tədqiqat mərkəzi kimi fəaliyyət göstərir.

Muzey altı zaldan ibarətdir. Ekspozisiya zalları və buradakı eksponatlar böyük maraq doğurur. Girişdə diqqətimizi Azərbaycanın dövlət rəmzləri — Üçrəngli Bayraq, Dövlət Gerbi, Himni və Konstitusiyanı əks etdirən sənədlər cəlb edir. Burada, həmçinin XVIII əsrdə xanlıqlara bölünmə dövrü, Rusiya-İran müharibələri, Gülüstan (1813) və Türkmənçay (1828) müqavilələrinə dair materiallar da yer alır.

Əli bəyin skripkası, Şeyx Şamilin məktubu və daha nələr...

Sədi müəllim bizi eksponatlarla tanış edərkən Qafqaz İslam Ordusu əsgərinə aid kitab, Əli bəy Hüseynzadənin Bakıda çəkilmiş sonuncu fotosu və Şeyx Şamilin möhürü ilə təsdiqlənmiş məktubu xüsusi vurğulayır. Bildirir ki, muzeyə hər ay yeni eksponatlar əlavə olunur.

Onun sözlərinə görə, son illərin ən böyük nailiyyətlərindən biri xaricdən 161 maddi-mədəniyyət nümunəsinin muzeyə gətirilməsidir. Bu əşyalar Əli bəy Hüseynzadənin qızı Feyzavər Turan Alpsar tərəfindən muzeyə hədiyyə olunub. Əli bəyə məxsus skripka da diqqəti çəkən eksponatlardandır. O, bu musiqi aləti ilə Avropa bəstəkarlarının və Üzeyir Hacıbəylinin əsərlərini ifa edib. Skripka 2016-cı ildə muzeyə verilib, 2017-ci ildə bərpa olunaraq sərgiyə çıxarılıb.

Əli bəyin Türkiyədə həbsdə olarkən çəkdiyi rəsmdə isə həbsxananın həyəti “cənnətin bir guşəsi” kimi təsvir olunub. Bu rəsmdə onun ailəsi ilə görüş anı əks etdirilib və böyük emosional dəyərə malikdir.

33 il “Qəsri Qacar” zindanında

“Mədəniyyət xeyriyyəçiliyi” layihəsi çərçivəsində Cənubi Azərbaycanın müdafiə naziri Cəfər Kaviyanın oğlu Maqsud Kaviyanın muzeyə hədiyyə etdiyi qılınc və digər əşyalar da xüsusi maraq doğurur. Sədi Mirseyibli bildirir ki, 1945-46-cı illərdə qurulan “21 Azər” hökuməti dövründə bu qılınc Ələkbər Deraxşani tərəfindən Cəfər Kaviyaya təqdim olunub.

Səfər Xan Qəhrəmaninin 33 il “Qəsri Qacar” zindanında məhbus həyatı yaşaması, azadlığı üçün şaha məktub yazmaqdan imtina etməsi onun xalq uğrunda mübarizəsini göstərən faktlardandır. Ona aid təsbeh və müşdik muzeydə qorunur.

Burada, həmçinin Cənubi Azərbaycanda baş vermiş Məşrutə, Xiyabani və "21 Azər" hərəkatlarına dair sənədlər və eksponatlar da yer alır.

Xocalı soyqırımını lentə alan kamera

“Qarabağ zalı”nda İlham və Fərizədən yadigar qalan əşyalar diqqətdən yayınmır. Azı ona görə ki, bu əşyalar bizim müasir tariximizə, Qanlı 20 Yanvar hadisələrinə şahidlik edir. İlhamın şərfi və Fərizənin istifadə elədiyi fincan, İlhamın doğum günündə Fərizə tərəfindən onun üçün alınan hədiyyə... Bütün bunlar hər bir ziyarətçi kimi, bizi də təsirləndirdi.

Həmçinin burada rənglərinin yeri səhv düşən Azərbaycan Bayrağı diqqətimizi cəlb edir. Müsahibimiz bu bayrağın unikal tarixi barədə ətraflı məlumat verir. Qeyd edir ki, bu bayraq 1989-cu il mayın 28-də saat 11-də Qız qalasının üzərində Faiq Həsənov adlı şəxs tərəfindən qaldırılıb: “Bayrağın hazırlanmasının maraqlı tarixi var. Belə ki, bayraq gecə saatlarında komendant saatında qaranlıq bir otaqda tikilib. Səhər baxıblar ki, bayrağın rənglərinin yeri səhv düşüb. Ancaq buna baxmayaraq, o bayraq Cümhuriyyətin yarandığı gün Qız qalası üzərində dalğalandırılıb. Bu bayraq 1995-ci ildə Faiq Həsənov tərəfindən İstiqlal Muzeyinə hədiyyə edilib. Biz isə bu bayrağı istiqlala, müstəqilliyə tələsən bayraq adlandırırıq”.

Bu zalda müşahidə etdiyimiz əşyaların sırasında kiçik bir kamera görünür. Öyrənirik ki, kamera Seyidağa Mövsümlüyə məxsusdur. Xocalı soyqırımından ilk fraqmentlər bu kamera ilə lentə alınıb.

Svarovski daşları ilə bəzədilmiş “Qurani-Kərim”

Muzeydə Ümummilli Lider Heydər Əliyevin və Prezident İlham Əliyevin siyasi fəaliyyətini əks etdirən materiallar - fotolar, kitablar əks olunur. Burada muzey ziyarətçiləri üçün maraq doğuran maketlər saxlanılır. Bunlar Ulu Öndərin siyasi fəaliyyəti dönəmində zavod və fabriklərin açılışı zamanı ona verilmiş hədiyyələrdir. O hədiyyələrdən bir neçəsi muzeydə qorunur. Zalda svarovski daşları ilə bəzədilmiş “Qurani-Kərim” maraq yaradır. Muzeyin direktoru bildirir ki, müqəddəs kitabımız Prezident İlham Əliyevin müvafiq Sərəncamı ilə nəşr edilib və bunun bir nüsxəsi də İstiqlal Muzeyinə təhvil verilib.

Muzeyə ziyarətçi sayının ilə uyğun dəyişdiyini söyləyən hömsöhbətim bildirdi ki, bu, həm də mövsümi xarakter daşıyır. Ötən il muzeyi ziyarət edənlərin sayının 8 mindən çox olduğunu söyləyən Sədi müəllim deyir ki, ən müsbət məqam ziyarətçilər sırasında xarici turistlərin get-gedə çoxalmasıdır.

Muzey işçilərinin vaxtaşırı təlimlərdə iştirak etdiyini söyləyən muzeyin direktoru deyib ki, əməkdaşların hazırlıq səviyyəsi daim diqqət mərkəzində saxlanılır: “Mədəniyyət Nazirliyinin göstərişi ilə əməkdaşlar üçün mütəmadi olaraq treninqlər təşkil edilir. Misal üçün, yeni işçi, bələdçi və yaxud elmi işçi olsun fərq etməz, işə götürülərkən ona müəyyən bir sınaq dövrü verilir. Həmin dövrdə özünü doğruldan işçilərlə əmək müqaviləsi bağlanılır”.

Müharibədən xilas olmuş xəzinəmiz

Muzeylə tanışlıq zamanı “Müharibədən xilas olmuş xəzinəmiz” adlı guşə də diqqətimizi cəlb edir. Marağımızı görən Sədi müəllim bildirir ki, Birinci Qarabağ müharibəsi başlayanda bir sıra muzeylər öz eksponatlarını müharibə zonasından uzaqlaşdırmaq qərarına gəlib. Bunların içərisində Füzuli Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi, Cəbrayıl Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi, Rahib Məmmədov adına Ağdam Döyüş Şöhrəti Muzeyi var idi. “2014-cü Füzuli muzeyinin beş minə qədər əşyasını Horadiz şəhərində fəaliyyət göstərən muzeyə təhvil vermişik. Həmçinin 11 əşya Döyüş Şöhrəti Muzeyinə qaytarılıb. Hazırda Cəbrayıl muzeyinin 19 mindən artıq maddi-mədəniyyət nümunəsi muzeyimizdə qorunub saxlanılır. Şükür, artıq torpaqlarımız işğaldan azad olunub və həmin muzeylər doğma Qarabağımızda fəaliyyətə başladıqdan sonra biz həmin əşyaları tam təhvil verəcəyik. Çünki biz o eksponatları müvəqqəti olaraq saxlayırıq”.

Muzeydən ayrılarkən belə bir qənaətə gəlirik: buranı ziyarət edənlər əliboş geri dönmür. Çünki burada hər kəs üçün yetəcək qədər böyük bir tarix xəzinəsi var. Elə isə tələsin, çünki “yüz eşitməkdənsə, bir görmək yaxşıdır” deyimi bu muzeydə gerçəyə çevrilir.

Hərbi And .- 2025.- 18 aprel(№13).-S.15.