EKOLOGİYA VƏ İNCƏSƏNƏT

Sərgilərin ekoloji problemlərin həllində yeri

Müasir dünyada ekoloji mədəniyyət anlayışı artıq inkişaf etmiş dövlətlərdə cəmiyyət və təbiətin mühafizəsi anlayışları ilə bir bütünlük təşkil edir. Ona görə ki, hər hansı adi bir ekoloji problemi diqqət mərkəzində saxlamaqla həmin bəlaların daha geniş miqays almaması üçün çalışılır. Bu yöndə sənətin dili ilə bütün yaş qrupları arasında maarifçilik təbliğatları da aparılır. Artıq ənənə halını almış bir çox uğurlar da mövcudur. Karikatur rəssamlarının, boyakarların, bədii ədəbiyyatın yaradılması, cizgi filmlərinin çəkilməsi, bədii fotoqrafiyanın dili və digər ictimai təsir vasitələri ekologiya problemlərinin həllində ictimai şüra təsiredici prosesə çevrilmişdir.

Qədim yunan filosofu Aristotel qeyd edirdi ki, incəsənətin genezisi xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Ona görə ki, insan təbiəti və onun harmoniyası hər zaman nəyə isə cəhd etmək deməkdir. Müasir dünyada mədəniyyət və xüsusilə də onun incəsənət sahəsi bir çox ekoloji problemlərin həllində yaxından iştirak edibdir. Hər hansı bir rəssamın fırçasından çıxan və onu anlaqlı şəkildə tamaşaçıya çatdıran mövzular ictimai şüura o qədər təsir edir ki, həmin əsəri seyr edənlər qalın-qalın cilddə olan kitabları oxumaqla eyil, adi bir tablonun təsir vasitəsinin sehrində mövcud ekoloji fəlakətlərin dərin mənasını dərk edir. Artıq inkişaf etmiş ölkələrdə rəssamların ekologiya problemlərinə həsr olunmuş bir çox sərgilərin açılması artıq adi hal alıbdır. Hətta ekologiya problemlərinə həsr olunmuş beynəlxalq səviyyəli sərgilər də təşkil olunur. Bu sərgilərin vasitəsilə dünyanın hansı məkanında nə kimi ekoloji böhranların oluğu əyani şəkilə tamaşaçılara çatdırılır. Hansı janrda çəkilməsi deyil, mövzulara necə toxunulması bu sərgilərin bəzəyinə çevrilir. Sərgilərdə dənizlərdə, axar çaylarda, dağlıq-meşəlik ərazilərdə, hətta səhrəlarda belə yaranmış ekoloji fəlakətlər, iri şəhərlərdəki ekoloji böhranlar, fabrik-zavodların təbiətə nə kimi vurduqları zərərlər rəssamların gözü ilə hər kəsə duyurulur. Ən çox maraq kəsb edən amillərdən biri də, bu sərgilər televiziya kanalları, nüfuzlu mətbu orqanları tərəfindən güniş şəkildə işıqlandırılmasıdır. Beləliklə də təbii aləmdə yaranmış ekoloji problemlər və onun fəlakəti haqqında cəmiyyətdə ictimai düşüncənin inkişafı yönündə rəssamların gündəmə gətirikləri mövzular artıq hər kəsin düşüncəsinə hakim olan bir məsələyə çevrilir. Çünki, həmin tablolar insanların duyğularını riqqətə gətirir. Ekoloji problemləri yaradanlara qarşı ictimai qınaq anlayışı daha da inkişaf etdirilir. Təbii fəlakət və digər problemlərin həlli istiqamətində cəmiyyətin hərəkətə keçməsinə stimul yaradır.

Qədim yunan filosofu Platon vaxtilə bunları demişir: “Harmoniya ən dəqiq estetik düşüncədir. Çünki, harmoniya olmayan yerdə gözəllik də yox kimidir”. İnsan xarakterinin qəbul etdiyi gözəlliyin ən böyük parçası hamımız üçün doğma olan təbiətin özüdür. Əgər təbiət gözəl deyilsə, deməli insan öz ağlı və düşüncəsi ilə bunun harmoniyasını yaratmağa məhkumdur. Təbiətin ən adi estetik bir anı insanları hər zaman riqqətə gətirmişir. Görkəmli alman filosofu Hötenin çox yaxşı bir fikri var: “Gözəllik ontoloji və harmoniya baxımdan müxtəlif olsa da, onun qiyməti bidir. Təbiətin qnesoloji üstünlüyü bəşəri mənada insan ruhunun mayasıdır. Çünki, təbiət nə qədər gözəl olarsa, insanlar da bir qədər humanistcəsinə bəşəri estetik duyğulara sahib çıxacaqlar. Zatən təbiətin ən əsas manifesti bundan ibarətdir. Ona görə də sənətə və onun dili ilə ehtiva olunan təbii aləmə daim sevgi ilə yanaşmaq təbiətə ən böyük sədaqət simvoludur”.

Cizgi filmləri və ekoloji tərbiyə üsulu

Azyaşlı uşaqlar üçün bu gün inkişaf etmiş ölkələrdə istər dövlət, istərsə də özəl sektor cizgi filmləri çəkməklə onların erkən yaş çağından təbiətə olan sevgisini inkişaf etdirmək və ekoloji problemlərin mahiyyətini aşılamaq adi hal alıbdır. Hətta bu mövzuda çəkilmiş cizgi filmlərinin beynəlxalq miqyasda festivalları da keçirilir. Dünyanın dörd bucağından müxtəlif estetik yanaşımlar, ekoloji böhranların uşaqların düşüncəsi səviyyəsində bədii yorumla necə ifadə olunması məsələləri kinoşünaslar, estetiklər və təbii ki, ekoloqlar tərəfindən çox ciddi şəkildə müzakirələrə çıxarılır. Bu yöndə Belçika, Fransa, Rusiya, İrlandiya, Polşa, Qırğızstan, Çili, Yaponiya, Çin, Almaniya, Cənubi Afrika, Gürcüstan, İsveç, Rusiya, Kanada və digər dövlətlərdə çəkilən cizgi filmləri beynəlxalq festivalların qalibi olubdur. “Uzaq küləklərin bəlası” (1984), “Mənim qonşum totoro” (1988), “Ponyo balığının dərdi” (1984), “Kellisin sirri” (2009), “Dənizin mahnısı” (2014) və sair cizgi ilmləri demək olar ki, trellerə çevrilmişdir. Uşaqlar üçün çəkilmiş bu cizgi filmlərini dünyanın elə bir məkanı yoxdur ki, orada izlənilməsin. Beləliklə də bəşəri mənada cizgi filmlərinin uşaqların ekoloji problemlərlə bağlı tərbiyəsində çox önəmli təsir vasitəsinə çevrilibdir.

Müasir rəssamların gözü ilə

öz həllini tapan ekoloji problemlər

Sərgi-proyektlər çərçivəsində indi dəbdə olan mövzulardan biri də nüfuzlu rəssamların sayəsində sərgilərin açılmasıdır. Çünki, böyük nüfuz sahibi olan rəssamlara görə çoxsaylı tamaşaçılar bu sərgilərə axışırlar. Onların tablolarında yer alan mövzuların təsiri altına düşən tamaşaçılar ekoloji böhranların aradan necə qaldırılması barəsində düşünməyə başlayırlar. Məhz bütün bunlara elmi şəkildə yanaşmaq üçün elə həmin sərgi məkanlarının girişində sənədli filmlərin SD-lərinin və elmi əsərlərin satışı da təşkil olunur. Beləliklə də insanların təbiətə olan maraqları, eləcə də ekoloji problemlərin həlli istiqamətinə cəmiyyətdə yüksək mənada maarifçilik prosesi yaşanılır. Elə bu yaxınlarda İtaliyanın Venetsiya şəhərində heykəltaraşlar, boyakarlar, qrafiklərin iştirakı ilə olduqca möhtəşəm sərgi keçirildi. Argentinalı rəssam Klaudi Fontesin çəkdiyi “Atların problemi” 3 milyon dollara satıldı və bu ünlü rəssam əldə etdiyi gəliri Kolumbiyada dağ sürüşməsi zonasında yaranmış təbii fəlakətin aradan qaldırılması üçün ayırdığını elan etdi. Tanınmış Avstriya rəssamı Ervin Büromun çəkidiyi “Dayan və Ağ dənizə bax” tablosu isə sərgiyə gələnlərin dərin heyrətinə səbəb olmuşdu. Dünyanın ən təmiz və gözəlliyi ilə insanları min illərdir heyrətdə saxlayan bu mirvari indi yük gəmilərinin qəddarcasına əsirinə çevrilməsi və müharibə qaçqınlarının kiçik qayıqlarda dənizin ortasında necə ölməsi faciəsini özündə ehtiva edən bu tablo sərgiyə gələnlərin duyğularını əməlli başlı riqqətə gətirdi. Gözəlliyin içində insan övladı tərəfindən törədilən vəhşiliklərə rəssamın fırçasından çıxmış bu tabloda hər kəs müharibəyə nifrət və gözəllik içində məhv olan insanların taleyinə acıyırdılar. Çexiyalı rəssam Yan Zelibskinin çəkdiyi “İndicə Qu quşu mahnı oxuyacaq” tablosu isə demək olar ki, virtual göl fonunda işlənilmişdi. Bu o demək idi ki, insanlar gölləri məhv etməklə təbiətdəki nair quşların və bitkilərin yoxa çımasına səbəb olublar. Həyatında bir dəfə dimdiyini geniş açaraq mahnı oxuyan Qu quşu sanki sevgi dolu nəğmə üçün deyil, ekoloji problemlərə üsyan etmək hərəkətə keçib. İnsanlara hayqırtısı ilə çatdırmaqla üsyan edir. Bu növ sərgilər indi dünyanın əksər ölkələrində bu növ sərgilərin açılması, müxtəlif janrlarda sənətin dili ilə ekoloq alimlərin işi də asanlaşır. Çünki, təbiətə zərər vuran insan övladı qismən də olsa ekologiya üzrə tərbiyə almışdır.

“Yarpaq tökümü”

Bu ad altında keçirilən beynəlxalq kino festivalı demək olar ki, hər il təşkil olunur. Festivala ünyanın hər yerindən elmi-kütləvi, xronikal, sənədli, qısametrajlı və tammetrajlı filmlər təqdim olunur. Ekologiya problemlərinə həsr olunan bu festivalda təbiətin ən adi problemləri nümayiş olunur. Bu festivala sadəcə kinoşünaslar, estetiklər, rejissorlar, ssenaristlər, operatorlar deyil, tədris kitabları yazanlar, alimlər, müəllimlər daha çox qatılırlar. Çünki, festivalda qaldırılan mövzular sabah onların əsərlərində müasir düşüncənin dili ilə necə ifadə olunmasında çox mühüm rol oynayacaq. İngiltərə-ABŞ-Monqolustanın birgə istehsalı olan və rejissor Otto Bel tərəfindən çəkilmiş “Berkutla ov edən balaca ovçu”, gürcü rejissorları Tamuna Karumidze, Salome Maçaidze və David Meşxinin birgə çəkdikləri “Torpaq nə zaman yüngül olursa”, Rusiya-Almaniya-Fransa birgə istehsalı olan və rejissor İvan Tverdovskinin çəkdiyi “Zoologiya” filmləri sadəcə adi təbiət hadisələrini deyil, həm də bu kiçik mövzuların fövqündə urmaqla bəşəri mənada ekoloji böhranların dəyərini ortaya qoya bilmişlər. Ona görə də bu filmlər indi ünyanın əksər televiziya kanallarında, kino-teatrların salonlarında nümayiş etdirilir.

“Berkutla ov edən balaca ovçu” filminin əsas mənası min ildə bir dəfə mövzusunu çox incə şəkilə qabardılmasına həsr olunubdur. Filmdə ətraf mühit operator tərəfindən o qədər zərif şəkildə qabardılıbdır ki, istənilən tamaşaçıda Monqolustan çöllərinə bir sevgi yaranır. Köçəri həyat tərzində Ayşolan adlı balaca bir qız Berkuta təlim verməklə həm də atasının idarə etdiyi qoyunları və digər heyvanları qorumaq filmin leytmotividir. Ağır iqlim şəraitində 13 yaşlı bir qızın həyat tərzinin mənası təlim verdiyi Berkutun 70 nəfərlik yarışmada birinci yeri tutması hamını heyrətə salır. Öz işinin ustası olanlar dəhşətə gəlirlər. Onlar bir şeyi anlamırdılar. Ayşolan Berkuta sadəcə ov etməyi deyil, ətraf mühitə sevgi ilə yanaşmağı da öyrətmişdi.

Bu gün emək olar ki, “Toronto Festivalı (Kanada), “Sandens Kids Festivalı” (ABŞ) və ekologiya mövzusuna həsr edilmiş bir çox ölkələrdə beynəlxalq kino festivalalrının digər mahiyyəti təbiətin qorunması, ekoloji böhranların aradan qaldırılması sayəsində yerli turizmin inkişafına da böyük dəstək verilməkdədir. Ona görə də insanlar daha rahat şəkildə həmin ölkələrə səfərlər edirlər. İtaliyada ənənəvi şəkildə ekologiya problemlərinə

həsr olunmuş “Binneal Venetsiya” festivalının sayəsində bu bölgə dünyanın ekoloji baxımdan ən təmiz bölgəsinə çevrilibdir. Ona görə də hər il Venetsiyaya milyonlarla turist axını vardır. Venetsiyada turistlərə kababxanalar deyil, muzeylər, kino-teatrlar, gözəl təbiət mənzərələri, tarixi məkanlar, sərgi salonları təqdim olunur. İnsan sanki bu ölkəyə həm dincəlməyə, həm də ekologiya üzrə maariflənməyə gəlir. Yaşıl obrazlar və onun metaforası təfəkkür tərzinən çevrilir. Burada insanlar kino festivalların sayəsində yeni memarlıq prinsiplərinin təbiətin dili ilə uzlaşdırılması kimi inkişaf perspektivlərini də seyr edirlər. Rejissor Paul David çox haqlı olaraq deyir ki: “Zibilliyə çevrilmiş məkanlarda olan dəyişikliklər sadəcə ekoloji böhranların aradan qaldırılması demək deyil, həm də təbiətin yenidən özünə dönməsi bizim uğurumuzdur”.

Hürriyyət.- 2018.- 27 iyul.- S.13.