İKİ ÖLÜM

Mirzə Xəzəri “Azadlıq” radiosunda çıxışları ilə tanımışdım, Beytulla Şahsoylu isə...

Bu günlərdə iki qəmli xəbər, iki nəfərin ölüm xəbərini eşitdim. Gənclik dostum, illərlə hər gün görüşüb günümüzü birgə keçirdiyimiz Beytulla Şahsoylu (Bağırov) və lap bu günlərdə vəfat edən tanınmış jurnalist Mirzə Xəzər.

Beytulla ilə bir nəfəs alırdıq. Hələ keçən əsrin 60-cı və 70-ci illərinin ortalarına qədər demək olar ki, hər gün görüşür, bütün günü danışır, söhbətləşir, dərdləşir, təəssüratlarımızı, biliklərimizi bölüşürdük. Çox-çox təəssüf ki, Beytullada yazı vərdişi yox idi, o böyük zəkasını, ağlasığmaz sağlam düşüncəsini hər kimə, hər hadisəyə dəqiq mənəvi, siyasi, elmi diaqnoz qabiliyyətini demək olar ki, özü ilə apardı. Yəni o bir növ min il qabaq ki müdriklərə və dərvişlərə bənzər, necə deyərlər onların bir növ sonuncu yadigarı idi.

O, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstutunun əməkdaşı idi və fəlsəfə elmləri namizədi dərəcəsini hələ gənc ikən qazanmışdı. Vallah- billah bəlkə də Akademiya da ən sağlam düşüncəli bir alim idi. Hərçənd ki, bu dünyada xüsusən bizim ölkəmizdə mələk sayıla biləcək adam yoxdur. Əlbəttə, Cəfər Cabbarlı və ya Üzeyir bəy kimi bir neçə klassikimizi nəzərə almasaq. Təsadüfi deyil, hələ dahi Şekspirin Hamleti deyirdi ki, mən özümdə elə nöqsan və eyiblər göstərə bilərəm, heç doğulmasam daha yaxşı olardı. Bu çox böyük və amansız bir həqiqət və reallıqdır. Amma onu da unutmaq lazım deyil ki, elə insanlar olub və var ki, onlarda eyib axtarmaq ən azı günahdır.

Beytulla adamlara xoş gəlmək üçün çalışan və ya danışan adam deyildi. Eyni zamanda kim olursa olsun haqsıza dəstək də verməzdi. O səhər işə gəlib kitabxanaya gedər, təzə gələn bütün mətbuat orqanları ilə tanış olar, kitabları vərəqləyərdi. Biz görüşəndə xüsusən məni fəlsəfəyə aid məlumatlarla tanış edərdi. Mən xüsusilə M. Monten, J.A.Qobino, F. Nitşe, kimi böyük mütəfəkkirlərlə ilk dəfə o tanış etmişdi. Eyni zamanda türk tarixinə və ümumiyyətlə dünya tarixinə aid bir çox kitabların da adlarını ilk dəfə ondan eşitmişdim. Və bunun nəticəsində onun elə-belə ötəri olaraq tanış etdiyi özünün də, çox ötəri bələd olduğu mütəfəkkirlərin əsərlərini mən sonralar əldə etməyi özümə məqsəd qoydum və çoxunu da əldə etdim. Bəzilərini isə çox baha qiymətə olsa da, üzlərini çıxartdım. Xülasə, həmin illərdə biz Azərbaycanın demək olar ki, ən zəngin fəlsəfi, tarixi məlumatlara sahib olan cavanları idik. Heç kim bizimlə mübahisəyə girə bilməzdi və ən xoş cəhəti də bu idi ki, fikirlərimiz daima üst-üstə düşər, daim biri-birimizin haqlı olduğumuzu dərk edərdik və bu bizə ləzzət verərdi. Bircə baxmaqla biri-birimizi başa düşürdük. Beytullanın ən üstün cəhətlərindən biri onun siyasi təfəkkürü, Azərbaycanda mövcud olan rejimin qeyri-fəal amma barışmaz düşməni idi. Bəli, dissident deyildi, çünki dissident olmaq xüsusilə 70-ci illərdə ölümə bərabər idi. Beytulla isə bu cəhətdən də çox ayıq və realist bir adam idi. Gənc yaşında filosof Qəmbər Əsgərov kimi ömrünü və gələcəyini qurban verməyin nə mənası... Üstəlik başqa respublikalarda əgər belələrini dilə tutur, ən pis hallarda psixiatrik xəstəxanalara salır və yüngül rejimli təcridxanalara salırdılarsa, bizdə isə ya güllələyib öldürür, ya da gedər-gəlməzə yola salıb məhv edirdilər.

Beytulla çox ustalıqla həqiqətin göbəyində oturub həm də özünə təhlükəsizlik sferası yaratmışdı. Bu hiss və azadlıq tələbatı onda o qədər güclü idi ki, bu cavan, yaraşıqlı insanı evlənməyə belə, qoymurdu. Halbuki nə qədər gənc qadınlar, qızlar ona heyran idilər.

Əslində o, dünyadan razı və rahat getməliydi. Çünki çox az adam ola bilərdi ki onun kimi necə istəyirsə, elə də yaşamış olsun. Bəlkə bu cəhətdən o tamamilə tək idi. Bir neçə kitabı da çap olunmuşdu və bunlar əsasən itib-getmiş xalq yarardıcılığı nümunələrindən ibarətdi. Əgər hətta yetkin yaşlarında da ilboyu gedib dənizdə çimməsini və bunun nəticəsində sonralar əmələ gələn xəstəliyi və nəzərə almasaq, o heç vaxt xəstələnməmişdi. Və yaşadığı 81 illik ömür hər halda çoxları üçün əlçatmazdır. Buna baxmayaraq o daha çox yaşaya bilərdi.

Cavanlıqda subaylıq bəlkə də yaxşı görünür. Ahıl yaşlarında isə bu artıq qaldırılması çox çətin olan bir yükdür. Yemək-içməyini hazırlamaq və xırda-xuruş dəsmal-corab və s. özün yumaq hər halda kişi üçün xoşagələn iş deyil. Çox qəribədir ki hələ də yaşayıb-yaşamadığını bilmədim yaşca 5-6 il ondan kiçik olan qardaşı Qəhrəman da tamamilə onun tutduğu yolu getdi. Həm də çox qəribədir ki, məndən kiçik qardaşımın da adı Qəhrəman idi.

Beləliklə, onun ruhu xalqımızın zəkalı oğullarından biri kimi bəlkə də Elmlər Akademiyasında lap birincisi kimi heyf ki haçansa sona çatmağa məhkum idi.

İkinci ölüm xəbəri də məni nəsə pərt etdi. Beytullanın ölümü qədər olmasa da xeyli düşündürdü. Mən Mirzə Xəzəri “Azadlıq” radiosunda çıxışları ilə tanımışdım. Keçən əsrin 70-ci illərindən 90-cı illərin ortalarına qədər dünyada, Azərbaycandan kənarda heç kim Azərbaycanın mənafeyi uğrunda onun qədər mübarizə aparmamış, onun qədər çarpışmamışdır. O, Amerikanın “Azadlıq” radiosunun Azərbaycan bölməsinin rəhbəri və diktoru idi. Azərbaycan dilində təmiz diksiyası ilə seçilən bu adamın ehtiraslı, emosiyalı səsi hələ də qulaqlarımdadır. O, sovet dövründə, aydındır ki, bu riyakar müstəmləkə rejimini hər gün ifşa edir, onun bu xalqlara qarşı törətdiyi mənəvi zülmləri açıb-tökürdü.

SSRİ dağılmağa başlayanda, 1990 cı il - 20 yanvar ərəfəsi və ondan sonrakı günlərdə Mirzə Xəzərin çılğın çıxışları heç kimi biganə qoymur və Kreml imperiyasının sütunlarından birini sarsıdırdı. O, Azərbaycan müstəqil olandan sonra da bir xeyli müddət öz böyük missiyasını yerinə yetirdi.

Yadımdadır, Mirzə Xəzərin öz tərcüməsi və ifasında Qurban Səidin (Əsəd bəy) misilsiz “Əli və Nino” romanını hər gecə necə həyəcanla dinləyərdim. Qonşular eşitməsin deyə - səsini azca açıb qulaq asardım. Elə bil ki səhrada birdən-birə bulaq suyu ilə rastlaşmış adam kimiydim.

Nəhayət onu ələ ala bilməyən, məfkurəsindən döndərə bilməyən rejim və onun rəmzi öz işini gördü. Nəyin hesabınasa bəlkə də külli miqdarda pul hesabına onu vəzifəsindən kənarlaşdırmağa nail oldular. Və bununla da sanki qartalın qol-qanadını qırdılar. Mirzə Xəzər elə bil həyatının mənasını itirdi. Daha doğrusu, tamaşanın baş rollarından birini oynayarkən birdən-birə dönüb tamaşaçı oldu.

Bəli, bu dəfə də bəxtimiz gətirmədi. Lakin bəxt nədir? Bəxt insanın və ya xalqın azadlıq və ədalət uğrunda, özünün imkanlarının reallaşdırılması uğrunda və nəticədə xoşbəxtlik və firavanlıq üçün apardığı inadkar və yorulmaz mübarizə deməkdir. Bizdə isə çox təəssüf ki, bu yoxdur. Yerli-dibli yoxdur. Evlərimizdə oturub göyə hirslənməkdən, lazımsız yerlərdə dil pəhləvanı olmaqdan və yalnız yetim küçə uşaqlarına gücü çatan iyrənc diksiyası ilə seçilən Rasim Musabəyov kimilərinə çevrilməkdən başqa əlimizdən heç nə gəlmir. Qalanlarımız da evlərdə və orda-burda, ünvansız internet səhifələrində söyüş, lənət, yalvarış və inildəməkdən başqa heç nə bilməyən kütlə, sürü...

Mirzə Xəzər Azərbaycanın azadlıq və demokratiya ruporu idi. İndi bu rolu xaricdəki bir neçə internet şəbəkələri yerinə yetirir. Qeyri-bərabər mübarizə davam edir və artıq on illərdir ki yalnız bir tərəfin qələbəsi ilə. Azərbaycan dünyada çoxlu sayda rekord ölkəsinə çevrilib. Bu rekordların heç biri də ölkəmizə şan-şöhrət və rəğbət gətirmir.

Beləliklə, köhnənin yaxşı nümayəndələri bir-bir gedib efirdə məskun olur, onları əvəz edənlərin içində isə əvəzedici missiyasını daşıyanlar çox azdır. Hələ yaxşı ki buna da şükür. Çünki onlar da olmasaydı ölkəmiz nəyə çevrilərdi, - bunu düşünəndə dəhşətə gəlirsən.

Eşq osun sizin ruhunuza! Əlbəttə, əgər həqiqətən ruh deyilən o enerji yığımı və topası varsa...

Əlisa NİCAT

Hürriyyət.- 2020.- 11-12 fevral. S. 13.