“32 il sonra Şuşadan

Xankəndini seyr etdim…”

Bahar Orucova: “İndi Xankəndiyə dönüş xəbərini necə qarşılayacağımı xəyalımda canlandırmağa çalışıram…”

“Bilirəm ki, dönəcəyimiz gün yaxındır. Amma çətin bir yol olacağını da bilirəm. Biz Xankəndililər yenidən ermənilərlə yaşamağı öyrənməliyik…”

“…O gündən bu günə hər il yaz ayları, o meşələr yuxuma gəlir. Və mən yuxuda həmin o nəm torpağa sarılıram hər il. O torpağın ətrin çəkirəm içimə hər il yuxularımda. Yuxunun da ətri olurmuş, həzin, xoş və nisgilli...”

“1988-ci ilin sentyabrın 15-dən 16-na keçən gecə Xankəndində bizim evimizə erməni qonşularımız hüçum etdi. Nələr yaşadıq bir bilsəz. Ölmün bu qədər yaxın olduğunu hiss edən 4 uşağın ğözünə baxa bilməyən bir atanın çarəsizliyi...”

1988-ci ildən başlayaraq Ermənistan silahlı qüvvəllərinin ölkəmizə hərbi təcavüzü nəticəsində Azərbaycan torpaqlarının 20 %-i – keçmiş Dağlıq Qarabağ, eləcə də ona bitişik olan 7 rayonun ərazisi işğal olunmuş, nəticədə 600 min nəfərdən çox soydaşımız məcburi köçkün düşmüş və respublikanın 62 şəhər və rayonunda, 1600-dən çox sıx məskunlaşma ərazisində müvəqqəti yaşamağa başlamışlar.

1988-1989-cu ildə Xankəndi şəhəri də artıq erməni separatizminin mərkəzinə çevrilmişdi. Bunun nəticəsində 26 dekabr 1991-ci ildə Moskvanın dəstəyilə azərbaycanlılar Xankəndindən qovulmuş, şəhərin işğalı tam başa çatdırılmışdı.

1988-ci il hadisələri başlayanda Xankəndidə azərbaycanlıların sayı 17 min nəfərə yaxın idisə, erməniləri süni surətdə 40 min nəfərədək artırmışdılar…

Ermənistanın təxribatına və növbəti hərbi təcavüzünə cavab olaraq, Azərbaycan Ordusu torpaqlarımızın işğaldan qurtarılması, Ermənistanın sülhə məcbur edilməsi, BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrinin tələblərinin yerinə yetirilməsi, məcburi köçkünlərin öz doğma torpaqlarına qayıtması və ədalətin bərpası üçün ötən il sentyabrın 27-də Vətən müharibəsinə başladı. Bu müqəddəs amal uğrunda bütün Azərbaycan xalqı səfərbər və həmrəy oldu.

Bu günkü müsahibimiz də Xakəndi sakinidir. Bahar Orucovanın 17 yaşı olanda Xankəndi şəhəri ermənilər tərfindən işğal olunub. O, 32 ildir doğma şəhərinə qayıdacağı günü gözləyir…

- Xankədinin işğal edildiyi günü necə xatılayırsınız?

- Öncə bir xatirəmi bölüşmək istərdim. Yəqin çoxlarınız, mənim kimi, Xankəndi ətrafındakı meşələrin füsunkar gözəlliyini unuda bilmirsiz. Hər mart, yaz yeni girəndə uşaqlar toplaşıb meşəyə bənövşə, qarçiçəyi, danaqıran dərməyə gedərdik. Meşələrdə ilk çiçək açan zoğal və alça ağacları olurdu. Sarı və ağ çiçəklər yenicə yaşıllaşmağa başlayan meşəyə ayrı rəng qatardı. Soyuq qışdan sonra yaz günəşindən xumarlanan torpaqdan qəribə bir rahiyyə yayılardı ətrafa. Kol dibindən boylanan boynu bükük bənövşələrin, nərgiz dediyimiz sarı primulaların ətrini demirəm hələ. Topladığımız çiçəklərdən dəstə bağlayıb, səhəri gün müəllimələrə aparardıq.

Və Xankəndində 1988-ci ilin bir yaz günü yenə də toplaşıb, Həsən əmimlə meşəyə çiçək dərməyə getmişdik. Meşənin dərinliyinə doğru getdikcə həzin tütək səsi eşitməyə başladıq. Səsin ardından gedərək meşənin içində yaşıl bir talaya çıxdıq. Talada yenitetmə bir oğlan oturub tütək çalmağa elə dalmışdı ki, bizim necə gəldiyimizi belə görmədi. Biz də səssizcə oturub onu dinləyirdik. Sanki sehirli bir nağıllar aləmindəydik. Ətrafımızdakı gözəllik və tütəyin səsi bizi alıb uzaqlara götürmüşdü. Birdən oğlan gözün açıb bizi görəndə utanaraq musiqini kəsdi. Nə qədər xahiş etsək də utandığından daha tütək çalmadı.

Bu, bizim Xankəndində keçirdiyimiz son yaz oldu. Nə biləydik ki...

Və o gündən bu günə hər il yaz ayları, o meşələr yuxuma gəlir. Və mən yuxuda həmin o nəm torpağa sarılıram hər il. O torpağın ətrin çəkirəm içimə hər il yuxularımda. Yuxunun da ətri olurmuş, həzin, xoş və nisgilli...

1988-ci ildə Xankəndində erməni separatçıların ilk iğtişaşları başlamışdı. Artıq vəziyyət gərgin idi. Azərbaycanlı əhaliyə qarşı onsuz da yaxşı olmayan münasibət daha da kəskinləşmişdi. Mən onda 9-cu sinifdə təhsil alırdım. Artıq məktəbə də gedə bilmirdik. Ermənilər azərbaycanlı uşaqları yolda döyür, daş-qalağa basırdılar. Bizim evimiz Tupik Lesnoy küçəsində idi. Qonşularımızın çoxu erməni idi. 1988-ci ilin sentyabrın 15-dən 16-na keçən gecə Xankəndində bizim evimizə erməni qonşularımız hüçum etdi. Nələr yaşadıq bir bilsəz. Ölmün bu qədər yaxın olduğunu hiss edən 4 uşağın ğözünə baxa bilməyən bir atanın çarəsizliyi... Xilas üçün ani və çətin qərar... Və möcüzə nəticəsində o dəhşətdən sağ çıxa bildik. Bizim bəxtimiz gətirdi, sağ qala bildik. Amma bəxti gətirməyənlər də oldu.

Sabahı gün artıq bütün Xankəndində azərbaycanlı evlərinə hücumlar başlandı. Evi yandırılan kim, döyülərək öldürülənlər kim. Beləcə Xankəndinin işğalına başlanmış oldu.

- Qeyd etdiyiniz kimi, Xankəndində anadan olmusunuz və uşaqlığınız orda keçib. Yəqin xatirinizdə qalıb, uşaq vaxtı ermənilərin münasibəti necə idi?

- Uşaq bağçasına getdiyim gündən erməni nifrətini üzərimizdə hiss etmişdik. Erməni uşaqlar hər imkan düşdükcə bizi “tork” deyərək döyür, incidirdilər. Bu, ailələrində onlara türkə qarşı aşılanan nifrətdən irəli gəlirdi. Axı, uşaqlar ailənin aynasıdır. Onların beyinlərinə türklüyə qarşı o qədər nifrət yürüdülürdü ki, artıq uşaqlıqdan bizə qarşı çox aqressiv olurdular.

Xankəndində 10 orta məktəb vardı. Onlardan biri Kərgicahan qəsəbə 6 saylı 8 illik orta məktəb, digəri isə Nizami Gəncəvi adına 4 saylı orta məktəb azərbaycan dilində tədris verirdi. Digərlərində təhsil erməni və rus dilində idi. Baxmayaraq ki, məktəb bizə darlıq edirdi, erməni rəhbərlik tərəfindən bizə yeni məktəb binası ayrılmırdı. Bütün bu çətinliklərə baxmayaraq məktəbimizdə çox yüksək təhsil, təlim-tərbiyə vardı. Məktəbi bitirməyimizdən 32 il keçsə də, hələ də həyatda olan müəllimlərimizlə görüşürük. Bizə yaxşı savadla yanaşı, əmək təlimləri də aşılanırdı. 7-ci, 8-ci, 9-cu siniflərin şagirdlərini yay tətilində 1 aylıq Xocalıya yay düşərgəsinə göndərərdilər. Biz həm tarlada işləyib zəhmətə alışır, həm də istirahət edirdik. Çox gözəl günlər idi.

- Bahar xanım, sonda nə isə əlavə etmək istəyirsinizsə, buyurun.

- Sonda bütün Xankəndililərin adından demək istərdim ki, bu sevinci bizə yaşadan Ali Baş Komandanımız İlham Əliyev cənablarına, Milli ordumuzun əsgər və zabitlərinə minnətdarlığımız sonsuzdur! Tanrı onları qorusun! Allahdan şəhidlərimizə rəhmət, yaxınlarına səbr diləyirəm! Şəhidlər ölməz, Vətən bölünməz! Qarabağ Azərbaycandır!

YƏHYA

Hürriyyət.- 2021.- 7 dekabr.- S.13.