Tarixdən yox, tarixi öyrənmək lazımdır

(Borçalının tarixi xeyli müddətdir "gürcüləşdirilib”)

əvvəli ötən sayımızda

Əziz həmvətənlər və sayqılı oxucular! Bəri başdan qeyd edim ki, ömrümün yarıdan çoxunu təkərlər üstə dünyanın müxtəlif ölkə və şəhərlərinə səfərlərdə, gəzinti və görüşlərdə keçirmişəm. Hansı yana, hansı səmtə getsəm də, mən ən çox narahat edən və düşündürən məsələ xalqının keçmişinə aid materialların, sənəd və faktların ələ gətirilməsi olub. Onlarca arxiv və kitabxanalarda toz uda-uda günlərlə, aylarla, vaxt keçirmişəm və ömrümün sonunadək bu işdən əl çəkəsi deyiləm.

Təki sağlıq, ən ümdəsi isə əmin-amanlıq olsun. İstər Sovet dövründə, istərsə də ondan sonra ən çox səfərlərim qonşu respublikalara olub. Xüsusən də Gürcüstana. Aylarla gedib-gəlməkdən yorulmuşam. Gürcü şairi və yazıçılarından bir neçəsi ilə hələ 80-ci illərdən dostluq əlaqəsi yarada bilmişdim. V.Avaliani, N.Dumbadze, A.Slulakauri, O.Çiladze, Q.Pançikidze və başqaları məni səmimi insan və yazıçı kimi tanıyırdılar. Qoy indi də onların sələfləri tanısınlar, heç də pis olmaz.

Bu yaxınlarda Borçalıdan olan tanışlarımdan biri mənə bir kitab göndərib. Əvvəl elə bildim ki, hansısa müəllifin qələminə məxsus bədii əsərdir. Ancaq Məşədi İbadın sözü olmasın, çadranın altından kişi çıxdı.

Gürcülər də ermənilər sayağı öz tarixlərini daha da "qədimləşdirmək" üçün müxtəlif vasitələrə əl atırlar. Belə ki, Midiya və ya "Medea" dövləti gürcülərin əfsanəvi şəxsiyyətlərindən biri olan Yasonun oğlu Medin və Kolxida kralı Aietin qızı, eyni zamanda Yasonun arvadı Medeanın adı ilə eyniləşdirirlər. Onlar həmçinin öz etnik mənsubiyyətlərini Ön Asiyanın qədim xalqlarından olan Hurrilər və Subarilərə (və ya Subirlərə) bağlayırlar. Bax: (Berdzenişvili Nikoloz, İvane Cavahişvili. "Gürcüstan tarixi", İstanbul, 2000-ci il, səh. 37-52, gürcü dilidə.

Öz tariximizə nəzər salaq: "...Şah Abbas 1613-cü il oktyabrın 16-da Ön Qafqaz xalqlarını itaətə gətirmək üçün böyük ordu ilə Azərbaycanın Şimal-Qərb vilayətlərinə və Gürcüstana yürüşə başladı. Səfəvi qoşunu Ərdəbildən Qarabağ daxil oldu. Bu yürüşdə Təbriz hakimi Pirbudaq xan öz dəstəsi ilə, Qarabağ əmirlərindən Dəli Məhəmməd Şəmsəddinli, Şirvan bəylərbəyi Yusif xan şahı müşayiət edirdilər. Şah Gürcü çarlarını itaətə gətirmək məqsədi güdürdü. On yeddi günlük vuruşmada Şərqi Gürcüstanı viran edən şah qoşunu geri dönərkən 30 min nəfərdən çox (onların arasında azərbaycanlılar gürcülərə nisbətən çoxlu təşkil edirlər) əsir apardı, 50 minə yaxın iri və xırdabuynuzlu mal-qara zəbt edildi. Şah gürcü əsirlərini islamı qəbul etməyə məcbur etdi..."

Bu faktdan aydın olur ki, Şah Abbas Borçalıya nəinki türkləri köçürmüş, əksinə, bu bölgədən minlərlə ailəni Güney Azərbaycana aparmışdır.

Yeri gəlmişkən nəzərə çatdıraq ki, XVII-XX əsrlər ərzində türk-azərbaycanlı tayfaları Gürcüstana, xüsusilə də Borçalı bölgəsinə mühacirət etməmişlər. Ancaq təbii artımın yüksək olması baxımından Gürcüstan əhalisində soydaşlarımızın say tərkibi, xüsusi çəkisi durmadan artmışdır. Məsələn, təkcə 1959-1989-cu illərin siyahıya alınmasını orta dövründə (cəmi 30 il ərzində) onların sayı iki dəfə (153 min nəfərdən 307 min nəfərədək) artmışdır.

Hazırda Borçalıda yarım milyondan çox türk əhalisi yaşayır. Xatırlatsaq yerinə düşər ki, ağsaqqalların, ağbirçəklərin dilində üç Borçalı olub – Aran Borçalısı, Bağ Borçalıçı və Dağ Borçalısı. Aran Borçalısı: - Sarvan və ətrafı, Yağlıca düzü, çağdaş Bala Muğanlı kəndinə qədər; Bağ Borçalısı Bala Muğalıdan başlayaraq mərkəzi Bolnisi (Ağbulaq) olmaqla Güvəc və ətrafı, Bala Dumanis qarışıq Başkeçid və ətrafı, cənubdan Şərqi Anadolu və şərqdən Bozabdal dağ silsiləsi ilə Göyçə gölünün kənarındakı Çıvıxlı kəndinin ətrafı da daxil olmaqla Dağ Borçalısının əhatəsində idi.

Nə isə... mətləbdən uzaq düşməyək. Borçalı ərazisində sonradan (1929-cu il) yaradılmış rayonların (Qarayazı və Qaraçöpdən başqa) 62 kəndində (Ağqula, Ağaməmmədli, Arıxlı, Ağtəklə, Baydar, Bəylər, Beytərəfçi, Qaçağan, Qızıl Hacılı, Qullar, Quşçu, Qoçulu, Dəmirçi Həsənli, Dəliyə Göyarxı, Daşla-Qullar, Muğanlı, Mollaoğlu, İlməzli, İmir, Kəpənəkçi, Keşəli, Kürdlər, Candar, Cəfərldi, Sadaxlı, Saral, Sarvan, Saraclı, Əzizkənd, Daştəpə, Təkəli, Təhlə və başqa kəndlərdə təhsil alan minlərlə şagirdə Qarapapaq və Çin türklərinin tarixi torpaqlarına – Borçalıya gəlməli olduqları aşılanır.

Babalarımız buna “yalanın ağı” deyiblər. Artıq 20 ildən çoxdur ki, buna kimsə öz etirazını bildirmir və yaxud da bildirmək istəmir. Bu kobud şəkildə sezilməyən yanlışlıqdı, yoxsa... Yoxsa, görəsən niyə özümüz öz əlimizlə özümüzə qənim kəsilirik? Bəlkə bu addım əsrlər boyu ermənilərin çığır saldığı yolun davamıdır? Amma məsələnin ən ağrılı tərəfi bundan ibarətdir ki, qonşularımızın bu cinayəti öz əlimizlə icra etməsinə şərait yaradırıq.

Azərbaycanlı məktəblərdə tədris olunan "Gürcüstan coğrafiyası" dərsliyindən başqa, "Gürcüstan tarixi" kitabında da Azərbaycan ərazilərinin böyük bir hissəsi (şimal-qərb bölgələri), tarixi abidələri və şəxsiyyətlərin adları demək olar ki, tamamilə "gürcüləşdirilib".

2002-ci ildə çapdan çıxmış xatirədə isə Azərbaycan torpaqları XIII əsr Gürcüstan imperiyasının tərkibində göstərilir. Lakin bu əslində onların təqdim etdikləri formada deyil. Türk dünyasının yer-yurd adlarını, "özününküləşdirmək" ən böyük qəbahətdir, sözün əsl mənasında tarixi cinayətdir, bir xalqın başqa xalqı saymamazlıqdır. Belə hallara yol verən insanlar çox güman ki, həm öz tarixlərini, həm də qonşu xalqların tarixlərini yerli-yataqlı öyrənmədən necə gəldi tarix yazırlar. Belə "tarix"i qaralamaq heç kəsə lazım deyil. Bu sadəcə olaraq könül bulandırır, ikrah hissi doğurur.

Bu da bir həqiqətdir ki, tarixi həqiqətlər müxtəlif istiqamətlərə çəkilməkdə, elmi obyektivlik adından çıxış edən tarixçilərin böyük əksəriyyəti əsl mənada tarix elminə zərbə vururlar. Məhz bunun nəticəsidir ki, tarixi gerçəklər təhrif edilir, elm adamlarının bəzi nümayəndələri öz mənsub olduğu ölkənin tarixini (istərsə də qonşu xalqların tarixini) obyektiv materiallar əsasında deyil, həm fərdi münasibətlərinə uyğun olaraq, həm də kənarda göstərilən təzyiqlər əsasında yazmışlar və hələ də yazırlar. Hər ölkənin tarixində belə hallar mövcuddur. Çünki tarix elmi obyektiv deyil. Dahi yunan alimi Aristotelə görə, "tarix elmi elmlərin ən subyektividir..." Bəşəriyyət yaranandan bu günə qədər yaşanmış tarixlə yazılmış tarixin eyniliyi hamı tərəfindən eyni şəkildə qəbul edilir. Bu, sadəcə olaraq maraqların bir-birinə uyğun gəlməməsi, ortada barışmaz ziddiyyətlərin olması ilə əlaqədardır. Amma gürcü "tarixi" öz xüsusiyyətlərinə görə digər ölkələrin tarixindən xeyli fərqlənir. Bu fərqlilik də tarix elminin siyasətə xidmət etməsindən qaynaqlanır...

Mürsəl İRƏVANLI

Hürriyyət.- 2021.- 21 dekabr.- S.13.