BİR VİDA BORCUMUZ VARDI

Xalq artisti Zülfüqar Abbasovun əziz xatirəsinə

Əvvəli ötən sayımızda

İnsan əzəməti hər an onun varlığının bir hissəsi olaraq düşüncələrinin qisməti qədər doğmalaşa bilir. Bu doğmalıq onun var olduğu zamanında o qədər də hiss olunmur. Çünki hər vaxt bir zaman kəsiyində onu görə bilmək istəyi bu hissi üstələmiş olur.Bir aprel tarixinədək tanınmış rejissor, Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti Zülfüqar Abbasovla görüşmək hissi qədər doğma və əziz bir duyğunun şirinliyi tək. Doğrusu, bir aprel tarixində səhərin alaqanlığının yenicə köksünü yardığı zamanında həyat yoldaşı Mədinə xanımdan ilk olaraq aldığım acı xəbərə bir az da inanmamaq istəsəm də, sonradan bu xəbərin həqiqət olduğunu anlaya bildim. Məhz bir aprel tarixində görkəmli rejissor, Mingəçevir Dövlət Dram Teatrında bir çoxlarının əlindən tutub müqəddəs səhnənin onlar üçün sözün əsl mənasında böyük sənət məbədi olaraq sevdirən bir müəllimi hesab edilən, Xalq artisti Zülfüqar Abbasov ömrünün 82-ci ilində bu fani dünya ilə əbədi olaraq vidalaşdı. Vidalaşdı demək qədər çətin bir kəlmənin ifadə edilməsi mənim dilimdə hər an çox ağır olub. Elə bu gün də ağırdır. Zülfüqar Abbasov kimi bir şəxsiyyətin vida sözünü də demək çətindən çətin idi. Ancaq bir vida borcumuz vardı. Zülfüqar Abbasova olan vida borcu

Hətta bu gün böyük ədib Cəfər Cabbarlının “Sitarə” librettosundan söhbət düşərkən, onun uğurlu səhnə traktofkasından danışarkən Xalq artisti Zülfüqar Abbasovun xatirələrində oxuyuruq: “Yadımdadır, o vaxt mənim beynimdə Cəfər Cabbarlının “Sitarə” librettosunu faciə kimi səhnələşdirib, tamaşaya qoymaq fikiri oyanmışdı. Çox həvəs və istəklə bu işə başladıq. Tamaşa hazır oldu. Cəfər Cabbarlının “Sitarə” tamaşasında rolları teatrın ən aparıcı aktyorlarına vermişdim. Hətta bunlardan- Zülfü Məmmədovun, Afət Əliyevanın, Şıxı Yaqubovun, Namik Abdullayevin, İbrahim Salamovun oyunları mənim özümü də heyrətləndirmişdi. Mən, müəllifə sadiq qalaraq, tamaşanı klassik Yunan üslubunda hazırlamışdım. Ona görə də tamaşa monumental və baxımlı alınmışdı”.

2016-cı ilin iyun ayı idi. Bir gün Zülfüqar Abbasov mənə telefonla zəng edib bildirdi ki, Qazax Dövlət Dram Teatrında C. Cabbarlının “Solğun çiçəklər” pyesini hazırlayıb. Tamaşaya baxmaq üçün məni ictimai baxışa Qazaxa dəvət edir. Mən böyük məmnunluq və həvəslə bu dəvəti qəbul edib qeyd edilən tarixdə Qazaxa yollandım. Zülfüqar Abbasovun rejissor traktofkasında bu tamaşaya baxarkən bir daha əmin oldum ki, həqiqətən bu gün klassik dramaturgiya ona görə öz aktuallığını qoruyub saxlaya bilir ki, dramaturqlar öz əsərlərində bəşəri ideyaları tərənnüm etməklə, fikir tamlığını qorumaqla, zamanının pyeslərində belə ideya və düşüncələri müasir olur. Məhz bu gün Cəfər Cabbarlı dramaturgiyasının müasirliyi də dövrünün, zamanının problemlərini öz aktuallığı ilə qorumasındadır. Zülfüqar Abbasov isə quruluşunda Cəfər Cabbarlı ideya və baxışlarına sadiq qalaraq ilk öncə bu aktuallığı qoruya bilmişdir. Ümumiyyətlə Cəfər Cabbarlı dramaturgiyası bəsit və natamam əlavələri qəbul etmir. Cabbarlı yaradıcılığında dramaturji janrına həmçinin ideyasına uyğun olaraq hər hansı bir əlavə və artırmalar mümkünsüzdür. Ancaq tamaşanın quruluşçu rejissoru, Xalq artisti Zülfüqar Abbasov çox böyük bir risq etməklə pyesə yeni bir personaj əlavə etmişdir. Bu Dərviş obrazıdır. Səhnədə cəmi iki pərdədə görünən Dərviş aktyor Nəsimi Aşbazov vəziyyətlər dinamikasına daha çox yaxın idi. Bəhramın sanki sonradan başına gələcək hadisələri bir ilahi varlıq kimi işarətlə “Məndə əvvəl sənin kimi idim, indi necəyəm” söyləməsi səhnədə Dərviş obrazının maraqla izlənilməsinə şərait yaratmış olurdu. Xalq artisti Zülfüqar Abbasovun quruluşunda “Solğun çiçəklər” pyesi olduqca maraqlı, hadisələr dolğun və ardıcıl şəkildə bir-birini əvəz edirdi. Tamaşanın daha baxımlı olması üçün rejissor cərəyan edən hadisələrin, vəziyyətlərin reallığı və dolğunluğu üçün yüksək ritm yaratmaqla səhnədə hər bir mizan rejissor traktofkası ilə daha dəqiq göstərilmişdir. Pyesdə cərəyan edən hadisələrin inkişafı olduqca surətli və eyni zamanda təbii idi. Rejissor traktofkası öz mizanları ilə əvvəldən sonadək dramatik gərginliklə inkişaf edirdi. Həmçinin bu arada qeyd etmək istərdim ki, rejissor Zülfüqar Abbasov hər zaman öz quruluşlarında müəlliflərin təqdim etdiyi pyesi olduğu kimi səhnəyə gətirmirdi. O, hər hansı bir səhnəni mizanlara görə ya dəyişirdi, ya da ona əlavələr etməklə orjinallığı qorumağa çalışırdı. Bununla da Xalq artisti Zülfüqar Abbasov hər zaman “tamaşanın üç müəllifi olur: dramaturq, rejissor və teatr kollektivilə bərabər tamaşaçı” fikirlərinə sadiqliyini nümayiş etdirmiş olurdu. Bu baxımdan onun Qazax Dövlət Dram Teatrının səhnəsində hazırladığı “Solğun çiçəklər” pyesinə vermiş olduğu yeni quruluşu orjinal və təqdirə layiq idi.

Qeyd etmək lazımdır ki, Zülfüqar Abbasov həmçinin bir çox tamaşalarda da həm də aktyor kimi çıxışlar edib. Onun zehni, yaddaşı o qədər güclü idi ki, bəzən tamaşaların bütün mətnlərini belə tam olaraq əzbərdən bilir, səhnədə ifa etdiyi obrazları özünün rejissor və aktyor təxəyyülünün süzgəcindən keçirərək ona bir bənzərsizlik bəxş edirdi. Bu zaman isə onun ifasında hər hansı bir obraz öz təsir gücü ilə uğurlu səhnə traktofkasında daha maraqla baxılır və surətin aktyor ştrixləri özünün təsir gücünü səhnədə artıraraq daha çox fərqlənirdi. Bu baxımdan hər zaman səhnə obrazları təhlil olunarkən Zülfüqar Abbasovun münasibəti bir mənalı olaraq fərqlənirdi və bu haqda deyirdi: “O xalqın, millətin ki, fikir, fəlsəfi, etik baxışı olan teatrı yoxdursa, həmin millətin, xalqın tərəqqisi də heç vaxt kamil ola bilməz”.

1997-ci ildə Şeyx Şamilin 200 illik yubileyi münasibətilə Mehdi Hüseynin “Şeyx Şamil” faciəsi Zülfüqar Abbasovun quruluşunda Azərbaycan Opera və Balet Teatrında göstərilən vaxt ulu öndər Heydər Əliyev də bu tamaşaya baxıb və rejssor traktofkasını yüksək dəyərləndirib. Söhbət əsnasında o, öyrənib ki, bu tamaşanın quruluşçu rejissoru Zülfqar Abbasov uzun illər teatrda çalışsa da, hələ bu vaxta qədər fəxri ad almayıb. Bu tamaşadan sonra ümummilli lider Heydər Əliyevin sərəncamı ilə ona birbaşa “Azərbaycan Respublikaının Xalq artisti” fəxri adı verilib. Bu hadisə Azərbaycan rejissor sənəti yaradıcılığında ikinci belə bir hal idi ki, 2000-ci ildə Adil İsgəndərovdan sonra ölkə rəhbəri ona birbaşa “Xalq artisti” fəxri adını verirdi.

Zülfüqar Abbasov həm də təkcə rejissor deyil o, həm də maraqlı dramaturq kimi də Azərbaycan teatr tarixində qələm sahibi olaraq öz bacarıq və istedadını sınaya bilib. Onun qələmə aldığı “Fillər ayaq üstə ölürlər” (“Anda xəyanət”), “Nabat xalanın çörəyi”, “Qəribə düşmənlər”, “Kefdi bu millət”, “Vətən dərdi”, “Qisas günü”, “Ön xətdə müharibə” pyesləri böyük uğurla Mingəçevir və Qazax Dövlət Dram teatrlarının səhnələrində hazırlanıb.

Qeyd etmək lazımdır ki, Zülfüqar Abbasov həmçinin uzun illər Qərb regionunda fəaliyyət göstərən “El” TV-nin efirində də maraqlı verlişləri olan “Fatehlər” və “Mənəviyyatımız tarixi qaynaqlarda” layihələrinin müəllifi, rejissoru və həm də aparıcısı kimi də çalışıb. Sənətkarın ən yaxın dostlarından biri hesab edilən Hacı Nərimanoğlu bu fəaliyyəti yüksək dəyərləndirərək onun haqqında xatirələrində yazır: “Sözümüz, dərdimiz, sirrimiz bir idi. Olduqca millət, vətənsevər ziyalı idi, dövrün, zamanın dərdini içində gəzdirən, mümkün olduğu qədər tamaşalarına daşıyan əsl teatr xadimi idi. O, böyük maarifçi idi. 2008-ci ildən təqaüdə çıxandan sonra səhhətinin yol verdiyi qədər nə az, nə çox beş il "El” TV-də maraqlı verlişlər aparırdı, “Fatehlər” və “Mənəviyyatımız tarixi qaynaqlarda” layihələrinin müəllifi, rejissoru və aparıcısı olaraq bu mssiyanı uğurla və layəqətlə daşıyırdı”.

Dövlətimiz hər zaman Zülfüar Abbasovun yaradıcılığını yüksək dəyərləndirərək onun rejissor fəaliyyətini diqqət mərkəzində saxlayırdı. Belə ki, onun uzunmüddətli səhnə fəaliyyəti nəzərə alınaraq ölkə başçısı İlham Əliyev tərəfindən “Tərəqqi” medalına və “Prezidentin fəxri” diplomuna layiq görülmüşdür.

Bu gün böyük fəxarət hissi ilə qeyd etmək istəyirəm ki, uzun illər Azərbaycan teatrı üçün əvəzsiz xidmətlər göstərən, adlarını xalqımızın mədəniyyət tarixinə əbədi yazdıran, özlərinin sözün əsl mənasında sənət məktəbini yaradan rejissorlar Azərbaycan xalqının əvəz olunmaz milli-mənəvi sərvətidir. Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti Zülfüqar Abbasov da bu sərvətin bir incisi olaraq hər zaman xatirələrdə, zehinlərdə əbədi olaraq yaşayacaqdır.

Anar Burcəliyev

Teatrşünas-tənqidçi

Hürriyyət.- 2022.- 17 may.- S.14.