LEYLA BƏDİRBƏYLİ HAQQINDA

ƏLAVƏ BİLGİ VƏ HƏQİQƏTLƏR

Leyla Ağalar qızı Bədirbəyli 1920-ci il yanvarın 8-də Şəmkirin Morul kəndində anadan olub. Bəzi mənbələr isə onun Bakıda dünyaya gəldiyini göstərir. Bu, həqiqətə uyğun deyil. Beləki, anası Bikə xanım Şəmkirdən Musaxan bəyin qızı, atası Ağalar Şəmkirdə kənd bəylərindən biri idi. Leyla xanımgilin əsli-nəcabəti hər iki tərəfdən mal-mülklü, geniş imkanlı olublar. Onların böyük torpaqlardan ibarət ərəziləri vardı. Bu nəsil 1918-ci il hadisələri zamanı Gəncəyə gəmişdi. 1920-ci ildə Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulanda onların da torpaqları, varı-sərvəti və malikanələri əllərindən alınmışdı. Nəsil nümayəndələri bundan sonra müxtəlif yerlərə səpələnmiş və Bakıya köç etmişdilər.

Əvvəli ötən sayımızda

1946-cı ildə “Arşın mal alan” filminin yaradıcı heyətinə, bu sırada Leyla Bədirbəyliyə Stalin mükafatı təqdim olunub.

Həmin filmə indi də bizdə və başqa ölkələrdə maraqla baxılır. Buna səbəb təbii ki, buradakı hadisələr, zəngin musiqi, bir-birindən gözəl ariyalar, rəqslərin quruluşu, personaları yaradanlar və bu sırada L.Bədirbəylinin Gülçöhrəsidir. Filmdə rəqslərə Əlibaba Abdullayev quruluş vermişdir.

“Arşın mal alan” musiqili filmi dünyaya yayıldıqdan sonra bir sıra ölkələrdən Leyla Bədirbəyliyə məktublar gəlirdi. Bolqarıstandan bir qadın yazırdı: “Mən beş oğulun bir bacısına sizin oynadığınız Gülçöhrənin adını verdim. Bolqarıstanın Gülçöhrəsi sizin kimi şöhrət qazansa özümü xoşbəxt sayaram”.

Aktrisa 50-ə yaxın bədii, qısametrajlı və televiziya filmlərinə çəkilib. O, “Görüş”, “Onun böyük ürəyi”, “Koroğlu”, “Fətəli xan”, “Səbuhi”, “Aygün”, “Kölgələr sürünür”, “Dəli Kür”, “Dərviş Parisi partladır”, “Mən ki, gözəl deyildim”, “Asif, Vasif, Aqasif”, “Qəzəlxan”, “Çarvadarların izi ilə”, "Qanlı zəmi”, “Mən mahnı qoşuram”, “Kişi sözü” və s. bədii filmlərdə çox gözəl və nümunəvi obrazlar yaradıb.

Gözəllik də istedad kimi Allah vergisidir. Gözəllik Allah əmanəti olan insan ruhunun sifətdə, simada, hüsndə bioloji təzahürüdür. Hürufilər deyirdilər ki, insan həqqdən qopmuş nur parçasıdır. O adama gözəl deyilir ki, üzündə-zahirində və daxilində-mənəviyyatında Allahın nuru təcəssüm olunub. Buna süni atributlar əlavə etmək olmaz, gözəllik təbii olmalıdır. Allah nuru ən təmiz, ən şəffaf və ən cazibədar işıqdır. O heç bir yenilik, əlavə bəzək qəbul etməz. Gözəli səhər yuxudan duranda bəyənərlər. Əsl gözəl yatanda da, duranda da Günəşə bənzər. O, Ay kimi batıb, gün kimi çıxmalıdır (155, s.20).

Xalq yazıçısı Anar yazır: “Gözəl qadın milli sərvətdir”. Bu fikir Leyla xanıma necə də uyğun gəlir. Sənətin-həm poeziyanın, həm də incəsənətin cövhərində gözəllik dayanır. Sənətin bilavasitə daxilində olan, icra edən, tənənnümçüsünə çevrilən, zahirən və daxilən gözəl olan insan görün həmin sənəti necə gözəlləşdirərək göyə qaldırır, insanları ram edir, Leyla Bədirbəyli kimi...

Gözəlliyi göz təyin edir, duyğu, hiss ona sahib çıxır. Gözəllik xəyalda, təxəyyüldə sənətə çevrilir. Oskon Uayld yazırdı: “Cahanda da, sənətdə də gözəlliyin gücü səmimiyyətindədir”. Leyla xanım nur parçası, qadınlıq simvolu olaraq həyatda da, sənətdə də səmimi idi. Çox vaxt gözəl qadınlar təkəbbürlü olurlar. Şairlər buna naz deyir və vəsf edirlər. Deyirlər ki, nazsız gözəl duzsuz xörək kimidir. Biz Leyla xanımı yalnız oynadığı filmlərdən, çıxış etdiyi televiziyadakı teatr tamaşalarından və verilişlərdəki aparıcılığından görüb tanımışıq. Onun zamənəsinin adamları, yaxından tanıyan, əlaqədə olanlar danışırdılar ki, Leyla xanım təkəbbürdən, naz-qəmzədən, özündən razı olmaqdan, kiməsə yuxarıdan aşağıya baxmaqdan, kiminsə xətrinə dəyməkdən tam uzaq bir qadın idi. O, əsl xanımlıq üçün yaranmışdı.

Leyla xanım incəsənət aləminin, səhnəmizin zinəti idi. Ona 1949-cu ildə Azərbaycan SSR əməkdar, 1959-cu ildə xalq artisti fəxri adı, 1946-cı ildə SSRİ Dövlət, 1972-ci ildə Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureatı adı verilmişdir.

L.Bədirbəylinin gözəl diksiyası, aydın danışığı və natiqlik qabiliyyəti var idi. O, natiqliyi hələ uşaqlıqda anası Bikə xanımdan öyrənmişdi. Yaşa dolarkən Leyla xanım AzTV-də bir-birindən maraqlı verilişləri idarə edirdi.

1990-cı illərin əvvəllərində yubileyi keçirilərkən onun səhnədəki rəqsi böyük marağa səbəb olmuşdu. Səhnəyə ilk qədəm qoyduğu rəqsin, bu sənətin sirləri hafizəsində, incəlikləri, təravəti hələ də onun canında, sevgisi ürəyində qorunub qalmışdı axı...

Leyla xanım maraqlı, rəngarəng və məhsuldar ömür yaramışdı. O, öz ömrünü nağıla bənzədirdi. Nağıllar şirin olur və xoş sonluqla bitir. Fəqət onun ömrünün sonları şirinliklə bitdimi? O, Kamil Aslanovla birlikdə 55 il xoşbəxt ömür sürmüşdü. Daim bir-birinə bağlı olaraq yaşamışdılar. Onlar bir-birilərinin möhkəm və sarsılmaz arxa-dayağı idilər.

Həyat yoldaşı bir gün ona deyir:

-Sənə təzə avtomobil alacağam.

-Avtomobilim yoxdur bəyəm, mənə bu da bəsdir.

-Köhnəlib, sənə layiq deyil, sənə yaraşmır, yenisini almaq lazımdır.

Beləliklə, Kamil təyyarəyə bilet alaraq Almaniya ölkəsinə gedir, oradakı dostu vasitəsilə arzusunu yerinə yetirir. Aldığı avtomobilə dostu ilə əyləşib geri qayıdır. Ukrayna ərazisindən keçib gələrkən yağışlı havada avtomobil yoldan sürüşüb çıxır və hər ikisi həlak olur. Kamilin cənazəsi Bakıya gətirilir. 1995-ci ildə baş verən bu hadisədən Leyla xanım sarsılır və stress keçirir. Yarası sağalmayan Leyla xanım bir il keçməmiş daha bir faciə ilə qarşılaşır. Qızı Laləni Bakıda Kukla Teatrının qarşısında avtomobil vurur və o, 48 yaşında həlak olur. Hadisə zamanı anası ilə birlikdə olan qızı Cəmilənin ayaqları sınır. Övlad itkisinə, nəvənin zədələnməsinə dözə bilməyən Leyla xanım daha ağır sarsıntı keçirir, psixoloji gərginlik içində olur, özünə qapanır, tərkidünyalıq yaşayır, evdən bayıra çıxmır, heç yerə getmir və heç kəslə görüşüb əlaqə qurmur. Bu hal illərlə davam edir. Yalnız 1998-ci ildə evdən çıxır. Dövlət başçısı Heydər Əliyev L.Bədirbəyliyə “İstiqlal ordeni” təqdim edir. Hamin zaman o, bu ordenlə təltif olunan ilk qadın idi.

Səhnəmizin gözəli Leyla Bədirbəyli 1999-cu il noyabrın 23-də 79 yaşında dünyadan köçüb və fəxri xiyabanda dəfn olunub.

Leyla xanımın həyatı ilə bağlı bəzi məqamları da qeyd edək. Onun atası Ağalar uzun illər hərbidə çalışmış və polkovnik rütbəsinə qədər yüksəlmişdi. Böyük Vətən müharibəsinin qızğın çağında, 1943-cü ildə Bakıya, ailəsinə onun itkin düşməsi barədə sənəd göndərilmişdi. Bikə xanım ona yas saxlayır, 40 mərasimini də qeyd edir. Beləcə hamı onu amansız müharibənin qurbanlarından biri sayır. Dörd il sonra Ağalar sağ-salamat evə dönür. Həmin gün Leyla müğənni Sara Qədimovagildə imiş. Bildirdiyimiz kimi, onlar hələ gənclik illərindən, filarmoniya dövründən yaxın rəfiqə idilər. Evdən Saragilə zəng edib deyirlər: “Leylanın atası qayıdıb, lakin ona qəfildən bildirməyin”. Sara xanım Leyla xanımla onların evinə gəlir. Mənzilə daxil olanda Leyla atasını görəndə özündən gedir və az sonra özünə gəlib atasının böynuna sarılır.

İTV-nin şəkdiyi “Vətən uzaqda deyil” silsilə verilişlərin birindən apardığımız qeydlərə nəzər salaq.

Leyla Bədirbəylinin nəvəsi Mehin Cavanşir Amerikanın Texas ştatının Hyuston şəhərində yaşayır. Həyat yoldaşı Sabir Novruzov mühəndisdir və iri şirkətlərin birində çalışır. Onlar ora Qrenkart vasitəsilə gediblər.

Haşiyə: Leyla və Fərəc Cavanşirovların oğlu Cavanşir Cavanşirov ömür-gün yoldaşı Elmira xanımla Bakının mərkəzində, Fəvvarələr meydanındakı mənzildə 2017-ci ilə qədər yaşayıblar. C.Cavanşirov həmin ildə dünyasını dəyişib. O, AzTV-də operator işləyirdi.

Mehin xanımın fikirlərindən: “Biz ona nənə demirdik, Leyla mama deyirdik. Axı ona nənə deyə bilmirdik, cavan görünürdü, çox gözəl idi, necə nənə deyəydik ki... O, bizə bildirdi ki, hə, madam ki, nənə deməyə diliniz gəlmir, onda Leyla mama deyin. Elə də oldu. Uşaqlıqdan bizə təmizkar, səliqəli, gözəl olmağı öyrətmişdi, deyirdi-yemək masasına gələnə qədər yuyunub səliqəli olun, təmiz geyinin, saçlarınınız gözəl darayın. Həmişə söylərdi ki, heç yerdə Leyla Bədirbəylinin nəvəsi olduğunuzu deməyin, bundan istifadə etməyin, qürurlanmayın.

Mən böyüyüb təhsil alıb Leyla mamanın bir zamanlar təhsil aldığı 134 saylı ümumtəhsil məktəbdə dərs demişəm.

Amerikada, elə əslində hər ölkədə ermənilər bizim zəngin mətbəxi öz adlarına çıxırlar. Hyustonda 2001-ci ildə Azərbaycan mətbəxi qrupu açdım. Nənəm vaxtılə anama da, mənə də hər cür yemək bişirməyi öyrətmişdi. Onun əlindən hər şey gəlirdi - yeməklər, şirniyyatlar bişirmək paltar tikmək, toxuma işləri və s. Yadımdadır bağda olanda bizə ipək parçalardan paltarlar (sarafanlar) tikərdi, əla çox dadlı qarpız mürəbbəsi bişirərdi. Çox xoşlayardıq, yedikcə doymazdıq. Ürəyimiz istəyəndə bizə halva çalardı, üstünə gözəl naxışlar vurardı. Əllərinə baxıb öyrənərdik. O, bağda olanda da dincəlməz bizim nazımızı çəkər, gələn qonaqlara, qohumlara xidmət edərdi. Allah, Leyla mama o qədər qonaqcanlı idi ki... Əvvəldən gözütox, görüb-götürmüş, alicənab və səxavətli xanım kimi yetişmişdi. Əslən ata və ana tərəfdən şəmkirli idilər. Hər iki tərəf bəy nəslindən idi. 1920-ci ildə bolşeviklər onların varını, sərvətini və mülklərini əllərindən almışdı. Onlar həmişəlik Bakıda məskunlaşmışdılar.

Mənim atam Leyla xanımın oğludur, anam Elmira xanımdır. Bizim nəsildə Leyla nənəmin adı həm bibimin qızına, həm də mənim qızıma verilib.

Verilişin aparıcısının sualı:

-Leyla xanımın istedadı nəsildə kimdədir?

Mehin xanımın cavabı:-Nənəmin istedadı məndədir, lakin istifadə etməmişəm. Məktəb illərində 8-10 yaşlarım olanda “Azərbaycanfilm” kinostudiyasından gələrək məktəbin siniflərini gəzər, filmlərdə uşaq rollarında çəkilmək üçün seçim edərdilər. Bu zaman həmişə məni seçər, yoxlama kadrları çəkmək üçün kinostudiya binasına dəvət edərdilər. Lakin, hər dəfə atam razılıq verməzdi. Atam deyərdi:-Qızım, bir nəfər aktrisamız var da, ikinciyə ehtiyac yoxdur.

Bir dəfə şəhərdə gəzinti zamanı bəstəkar-dirijor Əfsər Cavanşirov küçədə bizimlə rastlaşdı və anama dedi:

-Elmira xanım, qızın Mehinin yaxşı istedadı və səsi var, niyə onu mənim xoruma gətirmirsən?

Anam dedi ki, biz istəmirik ki, o, nə oxusun, nə də kinoaktrisa olsun. Biz istəyirik ki, o, müəllim olsun.

Leyla Bədirbəylinin nəvəsinin müsahibəsi bizə maraqlı gəldiyi üçün məqaləmizə əlavə etməyi lazım bildik. Həm də istədik ki, Leyla xanımın ruhu şad olsun. O, doğmaların dilində Amerikada da hörmət və dərin məhəbbətlə xatırlanır.

ƏHSƏN RƏHMANLI,

TƏDQİQATÇI, SƏNƏTŞÜNASLIQ

ÜZRƏ FƏLSƏFƏ DOKTORU

Hürriyyət.- 2025.- 6 may, №16.- S.15.