20 sentyabr 1994-cü il: Azərbaycanın dünya enerji bazarında önəmli tarixi

Həmin gün ARDNŞ və dünyanın tanınmış neft şirkətləri arasında “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması ilə ulu öndər Heydər Əliyevin müəllifi olduğu neft strategiyasının, ölkəmizə investisiya axınının, dinamik iqtisadi inkişafın təməli qoyuldu

20 sentyabr 1994-cü ildə tək Azərbaycanın deyil, region və Avropa ölkələri üçün əlamətdar hadisə olan “Əsrin müqaviləsi” imzalandı. Müqavilənin imzalanmasında qətiyyət göstərən ümummilli lider Heydər Əliyevin hazırladığı neft strategiyasının təməli olan müqavilənin reallaşmasında əsas məqsəd Azərbaycanı o dövrdə üzləşdiyi siyasi, iqtisadi, ideoloji blokadadan çıxarmaq, ölkəmizin dünya birliyinə inteqrasiyasında xalqımızın milli sərvəti olan zəngin neft yataqlarından bugünkü və gələcək nəsillərin rifahı naminə istifadə etmək idi.

Müqavilə ilə əlaqədar Bakıda, İstanbulda, Hyustonda (ABŞ) aparılan və mütəxəssislərin birgə fəaliyyətinin nəticəsi kimi hazırlanan layihələrə, irəli sürülən təkliflərə xüsusi diqqət və mütəxəssis məsuliyyəti, uzaqgörən siyasəti ilə yanaşan ulu öndər Heydər Əliyevin səyi ilə sənədlərə Azərbaycanın milli mənafelərini əks etdirən müddəa və bəndlər əlavə olundu. Dünya birliyində ilk belə nəhəng layihənin hazırlanması, tanınmış neft şirkətlərinin “Əsrin müqaviləsi”nin reallaşmasında iştirakının təmin edilməsi, Azərbaycanın üzləşdiyi o dövrdəki vəziyyəti nəzərə alaraq tam əminliklə deyə bilərik ki, asan məsələ deyildi. “ Çox iri bir layihə hazırlanır. Azərbaycan belə müqaviləni ilk dəfə bağlayır. Mən Azərbaycan iqtisadiyyatını və onun sənaye potensialını, xüsusilə neft-qaz sənayesini yaxşı bilən bir adam kimi hazırlığın necə getməsi ilə maraqlanmaya bilməzdim. Ancaq bir məsələ var. Mən bunu həmişə demişəm...Bu müqavilə Azərbaycanın milli mənafelərini təmin edən bir müqavilə olmalıdır” söyləyən ümummilli lider Heydər Əliyev ən incə detallara belə diqqətlə yanaşır, ARDNŞ-in mütəxəssisləri, konsorsiumda iştirak edəcək tərəflərin nümayəndələri ilə söhbətlər aparır, maraqlı təklifləri dəfələrlə araşdırırdı.

Vaxtı ilə qeyd edildiyi kimi üç ildən artıq ARDNŞ ilə Qərb ölkələrinin iri neft şirkətləri arasında Azərbaycanın Xəzərdə olan neft yataqlarının müştərək istismar olunması haqqında aparılan danışıqlarda bütün tərəflərin maraqları nəzərə alınaraq, layihə üzərində gərgin iş aparıldı.

“Mən hesab edirəm ki, bizim bütün istəklərimiz bu layihədə əks olunmasa da , ancaq təqdim olunan layihə Azərbaycan Respublikasının, Azərbaycan xalqının iqtisadi mənafelərini bu gün də, gələcəkdə də təmin edir və ona görə də mən bu müqavilənin imzalanması haqqında qərar vermişəm” söyləyən ulu öndər Heydər Əliyevin neft strategiyasının həyata keçirilməsi ilə əldə olunacaq iqtisadi gəlirlərin əhəmiyyəti barədə proqnozları özünü doğrultdu.

“30 il müddətinə bağlanan müqavilənin mənfəəti və müsbət nəticəsi onun ardıcıl surətdə icrasından asılıdır” söyləyən ulu öndər “ Əsrin müqaviləsi”ni reallaşdırmaqla Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatı üçün açıq ölkə olduğunu nümayış etdirdi. “Azəri”, “Çıraq” və “ Günəşli” neft yataqlarının Azərbaycana məxsus hissəsinin müştərək işlənməsini nəzərdə tutan müqavilənin imzalanması ilə gələcək iqtisadi inkişafının təməlini qoyan Azərbaycan dövləti bazar iqtisadiyyatı yolu ilə inamla irəliləyərək müstəqil, hüquqi və demokratik respublika qurdu. “Əsrin müqaviləsi” mahiyyətcə iqtisadi xarakter daşıyır. “Lakin bir halda ki, 30 il müddətində müştərək fəaliyyət göstərəcək, ölkələrimiz inkişaf edəcəksə, şübhəsiz bunun siyası nəticələri də olacaqdır” söyləyən ümummilli lider Heydər Əliyev hələ o illərdə Azərbaycanın xarici ölkələrlə əməkdaşlığının qarşılıqlı inam və etimad üzərində qurulmasının təməlini qoydu.

Dünyada elə dövlət yoxdur ki, müəyyən qədər təbii sərvətlərə malik olmasın. Azərbaycan isə payına düşən sərvətlərin sayına, strateji əhəmiyyətinə görə fərqlidir. Ancaq bir hikməti də unutmaq olmaz ki, təbii ehtiyatlardan düzgün istifadə edildikdə o, zəngin sərvətə çevrilir. Neft strategiyasının əsasını da bu prinsiplər təşkil edir.

“Əsrin müqaviləsi”nin, onun ilk bəhrəsi olan Bakı-Tbilisi-Ceyhanın dünyada doğurduğu əks-səda Azərbaycana marağı artırmaqla respublikamızı Cənubi Qafqazda lider dövlət kimi tanıtdırdı.

Beynəlxalq layihə olan və neft siyasətinin əsasını təşkil edən Bakı-Tbilisi-Ceyhanın əsas ixrac boru kəmərinin reallaşmasında maraqlı olan dövlətlərin, regionun, o cümlədən respublikamızın siyasi-iqtisadi inkişafına təsiri barədə əlavə şərhə ehtiyac yoxdur.

Dünya Bankının, digər beynəlxalq maliyyə təşkilatlarının hesabatlarında qeyd olunduğu kimi Azərbaycan rəqabət qabiliyyətinə görə MDB məkanında birincidir. Ölkəmizdə bütün proseslər müsbət istiqamətdə davam edir. Ən mühüm layihələrin həlli üçün maliyyə imkanlarına malik Azərbaycanın neft-qaz marşrutlarının müxtəlif istiqamətlər üzrə reallaşması təşəbbüsləri dəstəklənir. Ölkənin dövlət büdcəsi 20 milyard dolları ötmüş, valyuta ehtiyatları 38 milyard dollar səviyyəsindədir. Aparılan islahatların nəticəsidir ki, Azərbaycanda qeyri-neft sektorunda artım 7,2 faiz olmuş, sənayedə liberallaşma uğurla davam etdirilir. Əhalinin sosial müdafiəsinin etibarlı təminatı üçün möhkəm iqtisadi baza yaradılmış, əhalinin pul gəlirləri 17 faiz artmış, yoxsulluq səviyyəsi 5 dəfə azalaraq 9,1 faizə endirilmişdir. Ölkənin müdafiə xərcləri üçün 3 milyard dollardan artıq vəsait ayrılır. Bütün bunların əsasında isə ümummilli lider Heydər Əliyevin müəllifi olduğu və “Əsrin müqaviləsi” ilə təməli qoyulan neft strategiyasının uğurlu həlli dayanır.

Regional əhəmiyyətli bu layihə həm də ölkələrarası dostluğun, əməkdaşlığın möhkəmlənməsinə xidmət edir. İqtisadi-siyasi əlaqələri əbədiləşdirir, təkmilləşdirir. Bu baxımdan BTC digər layihələrdən fərqlənir. “Neft siyasəti təkcə iqtisadi amil və enerji amili deyil, bu, geniş, geosiyasi gündəliyin böyük tərkib hissəsidir” söyləyən Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi enerji təhlükəsizliyi məsələləri nəinki enerji resurslarını istehlak edən, o cümlədən onları hasil edən ölkələrdə ciddi müzakirə olunur. Buna görə də istehlakçıların, tranzit ölkələrin və hasilatçıların maraqları arasında tarazlıq və bu maraqların üst-üstə düşməsi birgə səylərin əsasını təşkil edir.

Zaman keçdikcə Bakı-Tbilisi-Ceyhan haqqında deyilən və geniş məkan mənasında işlədilən qlobal layihə sözü təsdiqini tapdı. Kəmərin istifadəyə verilməsi ilə regional statusdan çıxaraq beynəlxalq əhəmiyyətli layihə kimi dünya birliyi dövlətlərinin marağına səbəb olan BTC -nin istismarı ilə Azərbaycan Hasilat Sənayesi üzrə Şəffaflıq Təşəbbüsünə qoşulan ilk ölkə kimi tanındı. Neftdən əldə olunan gəlirin xalq arasında ədalətli paylanması və əhalinin sosial müdafiəsinin təminatı, qeyri-neft sektorunun inkişafı naminə sərf olunması üçün yaradılan Dövlət Neft Fondunun aktivlərinin 30 milyard dolları ötməsi neft strategiyasının layiqincə davam etdirilməsinin nəticəsidir. Dünya Bankının proqnozlarına görə yaxın 5 ildə Fondun aktivləri 50, 15 ildə isə 100 milyard dolları ötəcək.

BTC-dən sonra əhəmiyyətinə görə neft kəmərindən geridə qalmayan Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərinin istifadəyə verilməsi , Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu tikintisinin davam etdirilməsi Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə nüfuzunu, regional əhəmiyyətini artırdı. Hazırda bu kəmərin coğrafi-siyasi əhəmiyyəti bütün dünya dövlətləri tərəfindən etiraf olunur. Həyata keçirilən neft strategiyasının uğurla davam etdirilməsi hasil olunan neftin dünya bazarlarına ixrac edilməsi üçün şaxələndirilmiş neft-qaz kəmərləri sistemi dəstəklənir. Bu gün Azərbaycan nefti Bakı -Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Novorossiysk, Bakı -Supsa kəmərləri, təbii qazı isə Bakı-Tbilisi-Ərzurum marşrutu üzrə dünyanın bir çox ölkəsinə nəql olunur. Odessa -Brodı kəməri Azərbaycan neftini Ukraynaya çatdırır və Belarusa nəql olunur. Gələcəkdə isə Ukraynanın Qara dəniz limanlarından birində qaz terminalı tikilməsi nəzərdə tutulur. Azərbaycanın sıxılmış qazının AGRİ layihəsi üzrə Avropaya nəqli, “Cənub qaz dəhlizi”nin, “Nabukko”nun reallaşması istiqamətində danışıqların intensivləşməsi də “Əsrin müqaviləsi”nin uğurudur. Bu sistemdə ulu öndər Heydər Əliyevin şah əsərlərindən hesab olunan, sutkada bir milyon barrel Azərbaycan neftini tam təhlükəsiz Aralıq dənizi sahillərinə çatdıran BTC-nin xüsusi yeri var. İndi BTC artıq Azərbaycan neftinin deyil, Mərkəzi Asiya ölkələrinin enerji resurslarının dünya bazarlarına nəqlinə imkan yaradan infrastruktur kimi böyük əhəmiyyət daşıyır. Qazaxıstan neftinin Bakı -Tbilisi-Ceyhan ilə daşınması kəmərin beynəlxalq əhəmiyyətini daha da artırır.

Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi “ Əsrin müqaviləsi” imzalanmasaydı, təbii ki, Bakı -Tbilisi-Ceyhan neft kəməri inşa olunmazdı, Bakı-Tbilisi- Ərzurum qaz kəməri çəkilməzdi və bu gün biz “Şahdəniz” yatağından qaz hasilatına nail ola bilməzdik. İndi Azərbaycanın enerji inkişafına istənilən nöqteyi-nəzərdən yanaşsaq görərik ki, neft və qaz ölkə əhalisinin rifahına xidmət edir. Bu təbii sərvətlərdən əldə olunan gəlir ədalətlə bölünür ki, bu da əhalinin sosial müdafiəsinin etibarlı təminatı üçün başlıca amildir. “Azərbaycan nefti, Azərbaycanın təbii sərvətləri Azərbaycan xalqının xidmətindədir və bu əsas məqsəddir” söyləyən dövlət başçısı neft strategiyasının uğurlu həllini digər aspektlərdən qiymətləndirərək inamla vurğulayır ki, neft Azərbaycana sülh, sabitlik, əməkdaşlıq gətirir, gözəl imkanlar yaradır, iqtisadi cəhətdən qüdrətli dövlətə çevirir, beynəlxalq münasibətlərdəki mövqeyini möhkəmləndirir, tərəfdaşlıq əlaqələrini çoxaldır. Ölkəyə xarici investisiya axınının sürətləndirilməsi, əlverişli sərmayə mühitinin yaradılması , böyük enerji şirkətlərinin marağını cəlb etmək neft strategiyasının başlıca tələbləri kimi bu gün də aktuallığını qoruyur.

Beynəlxalq enerji bazarlarına çıxmaq üçün xarici investisiya layihələrini qətiyyətlə davam etdirən ARDNŞ-in Kulevi Qara Dəniz Terminalında yenidənqurma və modernləşdirmə işləri aparması, Gürcüstanın “SOCAR Energy Georgia” törəmə şirkətində fəaliyyətinin yaxşı təşkili, Türkiyənin ən iri neft-kimya şirkəti olan “Petkim”in idarəçiliyini həyata keçirməsi, bu müəssisənin nəzdində neft emalı zavodunun tikintisini planlaşdırması şirkətin sərmayə ayırmaq imkanlarını genişləndirir.

Bu uğurlara isə “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması ilə nail olunmuşdur.

Xuraman İsmayılqızı

İki sahil.- 2011.- 7 sentyabr.- S. 7.