Neft-qaz ehtiyatları ölkəmizə böyük

gəlirlər əldə etməyə imkan verir

Xəzər dənizində beynəlxalq əməkdaşlığın bünövrəsini qoyan “Əsrin müqaviləsi” Azərbaycanın Avroatlantik məkana inteqrasiyası prosesini sürətləndirdi

Əsrlər boyu zəngin təbii sərvətlərə malik olması ilə bağlı dünyanın müxtəlif iqtisadi maraq dairələrində olan Azərbaycan məhz Heydər Əliyevin müəyyən etdiyi praqmatik konsepsiya əsasında təbii sərvətlərə sahiblik hüququnu təsdiqləmiş oldu. Ulu öndərin irəli sürdüyü mükəmməl strategiya ölkənin iqtisadi inkişaf potensialının hərəkətə gətirilməsində və mövcud təbii sərvətlərin hər bir vətəndaşın mənafeyinə uyğun istifadə edilməsində ciddi əsasa çevrildi.

Azərbaycan da dövlət müstəqilliyinə nail olduqdan sonra təbii sərvətlərinə sahib çıxmaq, Xəzərin özünə aid sektorunda siyasi-iqtisadi mənafeyini təmin etmək kimi əsaslı problemlərlə üzləşmişdi. O zamanlar yürüdülən uğursuz siyasət nəticəsində ölkə daxilində ictmai-siyasi sabitliyin pozulması, xaos və anarxiya mühitinin formalaşması, iqtisadi tənəzzül prosesinin dərinləşməsi Qərbin nüfuzlu neft şirkətlərini Azərbaycanla əməkdaşlıqdan çəkindirirdi.

Həmin dövrdə ölkəmizin çox ciddi iqtisadi çətinlikləri var idi və bu problemlər məngənəsində sıxılan Azərbaycanın güclü və qüdrətli dövlətə çevrilməsini ilk növbədə ölkənin malik olduğu zəngin karbohidrogen ehtiyatlarından səmərəli istifadə olmasında görən və Azərbaycanın məhdud maliyyə imkanları ilə zəngin neft-qaz yataqlarının mənimsənilməsinin, bu əvəzsiz sərvətin dünya bazarlarına çıxarılmasının qeyri-mümkünlüyünü düzgün qiymətləndirən ulu öndər Heydər Əliyev bu məsələdə çıxış yolunu beynəlxalq şirkətlərlə milli maraqlara söykənən əməkdaşlığın qurulmasında görürdü. 1993-cü ilin iyunundan etibarən ümummilli lider Heydər Əliyevin ciddi səyləri nəticəsində ölkə daxilində ictimai-siyasi sabitliyin bərqərar olunması, əhalinin dövlətçiliyin qorunmasına səfərbər edilməsi, aparıcı dövlətlərlə və beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığa edilən cəhdlər və xarici sərmayələrin qorunmasına dövlət təminatının verilməsi xarici investorların respublikamıza münasibətinin dəyişməsinə gətirib çıxardı.

Ulu öndər Heydər Əliyev o dövrün böhranlı sosial-iqtisadi şəraitində müdriklik nümayiş etdirərək müstəqil Azərbaycanın yeni neft strategiyasını irəli sürdü, buna qarşı yönəlmiş bütün maneələri mətinliklə dəf etdi. Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin o zamanlar beynəlxalq əlaqələr üzrə vitse-prezidenti İlham Əliyev isə aparıcı Qərb şirkətləri ilə aparılan danışıqların uğurlu məntiqi sonluqla yekunlaşmasına nail oldu. Nəticə etibarı ilə 1994-cü ilin 20 sentyabrında Bakıda dünyanın 11 transmilli şirkətləri ilə çağdaş tariximizə “Əsrin müqaviləsi” adı ilə düşmüş qlobal neft müqaviləsinin təntənəli imzalanma mərasimi keçirildi. Bununla Azərbaycan MDB məkanında Qərbin nəhəng neft şirkətləri ilə iri miqyaslı saziş imzalayan ilk dövlət oldmaqla, Xəzər dənizində beynəlxalq əməkdaşlığın bünövrəsini və region ölkələrinin dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyasının başlanğıcını qoymuş oldu. Bu müqavilənin reallaşması və yeni neft strategiyasının uğurları Azərbaycanın Avroatlantik məkana inteqrasiyası prosesini sürətləndirdi və respublikamıza sərmayə qoyulması sahəsində dönüş yaranmasına səbəb oldu.

“Əsrin müqaviləsi”nin imzalanmasından sonra reallaşdırılan, unikallığı ilə seçilən Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac neft kəməri istifadəyə verilən gündən indiyədək bu kəmərə 230,0 milyon tona yaxın neft vurulmuş, Ceyhan limanından təxminən 225 milyon ton civarında Azərbaycan nefti dünya bazarlarına yola salınmışdır. BTC Xəzər hövzəsinin digər ölkələrində də hasil olunan neftin nəqlində də mühüm rol oynamış və indiyədək bu kəmər vasitəsilə 8,6 milyon ton Türkmənistan nefti nəql olunmuşdur. Qazaxıstan və Rusiya şirkətlərinin də bu məsələyə marağı artmaqdadır və 2014-cü ildə 4,0 milyon ton Qazaxıstan neftinin Azərbaycan ərazisindən ixrac edilməsi barədə verilmiş qərar belə münasibəti təsdiqləmiş oldu.

Ümumiyyətlə, yola salmaqda olduğumuz il ərzində inkişafdan kənarda qalan heç bir sahə yoxdur. İqtisadçı alimlərin şərhlərində belə bir fikir önə çəkilir ki, hərtərəfli inkişafın təməlində dayanan əsas faktor ölkənin neft-qaz sektorunun səmərəli fəaliyyətidir. Azərbaycanda böyük neft-qaz ehtiyatları vardır, bu ehtiyatların dünya bazarlarına nəqli ölkəmizə böyük gəlirlər əldə etməyə və bu vəsaitləri iqtisadiyyatın digər sahələrinin inkişafına yönəltməyə imkan verir.

“Doqquz ayda biz digər sahələrdə də uğurlu siyasətimizi aparmışıq. Enerji siyasətində çox önəmli hadisələr baş vermişdir. Bu il Trans-Adriatik qaz kəməri layihəsinə start verilmişdir. Bu layihənin icrası tarixi məsələ olacaqdır. Bu, tarixi layihə olacaqdır. Keçən il Türkiyə ilə Azərbaycan arasında TANAP layihəsinin imzalanması artıq bax bu imkanları yaratdı və bütün qapılar açılmışdır. Bu gün Azərbaycanın təbii resurslarının Avropa və dünya bazarlarına çıxarılması üçün yeni imkanlar yaranır. Trans-Adriatik boru kəməri - TAP hesab edirəm ki, tarixi layihə olacaqdır və Azərbaycana imkan verəcəkdir ki, onilliklər bundan sonra da öz təbii resurslarını əmniyyətli yollarla dünya və Avropa bazarlarına çıxarsın.” deyən dövlət başçısı İlham Əliyev Nazirlər Kabinetinin 2013-cü ilin doqquz ayının sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrə həsr olunmuş iclasında ölkəmizin enerji sektorunda qazandığı uğurlardan geniş bəhs edərək, bu fikri xüsusi qeyd etdi ki, bu yaxınlarda “Şahdəniz-2” layihəsinin fəaliyyəti ilə bağlı qaz kontraktları da imzalanmışdır.

Ölkə Prezidenti İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, “Əsrin müqaviləsi” imzalanmasaydı, BTC və BTƏ neft-qaz layihələrindən, eyni zamanda “Cənub qaz dəhlizi”ndən danışmaq belə mümkün deyildi. Ölkəmiz tərəfindən irəli sürülən layihələr böyük beynəlxalq dəstəyə malikdir. Müşavirədə ölkə Prezidenti diqqəti TANAP layihəsinə, eyni zamanda TransAdriatik qaz kəməri (TAP) layihəsinə yönəldərək bildirmişdir ki, TANAP layihəsi artıq beynəlxalq aləm tərəfindən dəstəklənir və beynəlxalq layihəyə çevrilib. “Cənub qaz dəhlizi”nin icrası nəticəsində ölkəmiz bundan sonra ən azı 100 il ərzində çox önəmli və əvəzolunmaz qaz ixrac edən ölkəyə çevriləcək. “Bizim tərəfdaşlarımız, ixrac istiqamətlərimiz artıq müəyyən edilib. Enerji siyasətində də biz öz yolumuzdan dönməmişik, öz siyasətimizi aparmışıq. Elə bir vəziyyət yaratmışıq ki, bu layihələr Azərbaycan xalqına bundan sonra ən azı 100 il xidmət edəcəkdir.” İlkin hesablamalara görə, “Şahdəniz-2” və bu layihə ilə bağlı olan digər layihələr Azərbaycana təxminən 40 milyard dollar yeni investisiyaların qoyulmasına gətirib çıxaracaq. Təbii ki, bu investisiyalar neft-qaz sektoruna, xidmət sektoruna öz müsbət təsirini göstərəcək. Transanadolu Boru kəməri (TANAP) 2012-ci ilin iyun ayında seçilmişdir. 2017-ci ildə Azərbaycanın “Şahdəniz-2” yatağından nəql olunacaq təbii qazın 6 milyard kubmetri Türkiyənin, 10 milyard kubmetri isə Avropa dövlətlərinin tələbatının ödənilməsi üçün nəzərdə tutulur.

Ölkənin neft sənayesinin inkişafından, uğurlarından bəhs edən ölkə Prezidenti neft hasilatının sabitləşdiyini, qaz hasilatının davamlı olaraq artacağını bildirir. Həmçinin cənab İlham Əliyev daxili imkanlar və xarici tərəfdaşların investisiyaları nəticəsində yeni quyuların qazıldığını diqqətə çatdırdı. “Azərbaycan qazı artıq Avropada öz rolunu oynayacaqdır. Avropanın enerji təhlükəsizliyi məsələləri, o cümlədən Azərbaycan qazı hesabına təmin ediləcəkdir. TANAP və TAP layihələrinin icrası nəticəsində Azərbaycan dünyada böyük qaz ölkəsi kimi özünü göstərəcəkdir.”

Azərbaycanın ildən-ilə əhəmiyyətli dərəcədə artan maliyyə imkanları onun həm də sərmayədar ölkəyə çevrilməsini, digər dövlətlərin iqtisadiyyatına kapital yatırmasını şərtləndirir. Türkiyə, Gürcüstan, Moldova, İsveçrə və Yunanıstan ərazisində inşa edilən nəhəng sənaye obyektləri respublikamızın həmin ölkələrin bu məhsullara olan təminatında həlledici rol oynaması ilə bərabər, sərmayədar dövlət kimi dünya bazarında rəqabət imkanlarını artırır.

Göründüyü kimi, bu gün Azərbaycanın xarici siyasətində böyük önəm verilən hərtərəfli beynəlxalq əməkdaşlığın genişləndirilməsi məsələsi nəinki gündəlikdən düşmür, əksinə, daha yeni çalarlar alır, yeni variantlarla zənginləşir. Bu isə ölkəmizin beynəlxalq aləmdə nüfuz və qüdrətinin artmasına, dünya iqtisadiyyatına güclü inteqrasiyasına, hər bir azərbaycanlının ölkədəki mövcud siyasi kursa inam və rəğbətinin, eləcə də həyata keçirilən məqsədyönlü iqtisadi siyasətin nəticəsi olaraq onun həyatında əhəmiyyətli dəyişikliklərin baş verəcəyinə əminliyinin artmasına və ən əsası müstəqil Azərbaycanın qüdrətlənməsinə növbəti zəmin yaradır. Bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, zəngin təbii ehtiyatlara malik olan, əlverişli coğrafi-siyasi məkanda yerləşən Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə əməkdaşlığa töhfələri davamlıdır. Dövlət başçısı İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, bu gün enerji məsələlərini siyasi məsələlərdən ayırmaq mümkün deyil.

Orxan Vahidoğlu

İki sahil.- 2013.-13 dekabr.- S.19.