Avropanın enerji xəritəsini dəyişəcək layihə

Azərbaycan dünya enerji siyasəti tarixində mühüm hadisəyə imza atdı

Azərbaycan dövləti sentyabrın 18-də “Şahdəniz-2” layihəsi çərçivəsində hasil ediləcək təbii qazın Avropaya çatdırılması ilə bağlı sazişin ardından əsrin ən mühüm tarixi hadisəsinə imza atdı. Söhbət “Şahdəniz” layihəsinin ikinci mərhələsi üzrə yekun investisiya sazişinin imzalanmasından gedir. Bu saziş dünyanın siyasi-iqtisadi tablosunda özünün strateji rolu və yerinə görə, xüsusi seçilməklə bərabər, digər mühüm transenerji şəbəkələrinin gerçəkləşməsi üçün əsaslı zəmin yaratdı. Azərbaycanın bu siyasi qətiyyətlilik təzahürü, prinsipial addımı dünyanın ən mötəbər iqtisadi tədqiqat mərkəzlərinin, beynəlxalqtirajlı KİV-lərin aparıcı mövzusu kimi diqqəti cəlb edir.

“Şahdəniz” yatağının işlənməsi layihəsinin ikinci mərhələsi üzrə yekun investisiya qərarı siyasi-geoiqtisadi əhəmiyyətinə, dünya enerji mühiti üçün ağırlıq mərkəzinə görə, çox mühüm sənəd hesab oluna və “Əsrin müqaviləsi”nin ən mühüm komponenti kimi qiymətləndirilə bilər. Bu sazişin paraflanması artıq “Şahdəniz 2”-nin ən həlledici mərhələyə keçidi sayılır. Beləliklə, Azərbaycan və xarici neft-qaz kompaniyalarının qətiyyəti və siyasəti iradəsi nəticəsində regionun geosiyasi-iqtisadi xəritəsini dəyişən, enerji tarixinə qızıl hərflərlə yazılan ən mühüm hadisə geniş komponentləri ilə daha strateji fazaya keçid aldı. Bu sazişi imzalamaqla Azərbaycan regionda əməkdaşlıq və təhlükəsizlik dəhlizinin möhkəmlənməsi üçün yeni təməllər yaradıb. Saziş Azərbaycanın yeni qaz resurslarının dünya bazarlarına genişhəcmli nəqlini nəzərdə tutur. Yəni TANAP “Şahdəniz”, “Ümid”, “Abşeron”, “Alov”, “İnam” və digər zəngin qaz yataqlarının uzunmüddətli, bir neçə onilliklər Avropaya nəqlinə imkan verən ən strateji nəhəng kommunikasiya infrastrukturu deməkdir. Layihə Xəzər regionu ölkələrinin hər birinin əməkdaşlığı üçün əla bir fürsət deməkdir. Ümumi ehtiyatları 1,2 trilyon kubmetr qaz həcmində proqnozlaşdırılan ən güclü qaz yatağının yanacaq resurslarının Qərbə axını üçün açıq qapı açıldı. Azərbaycan qazının Qərbə nəqli üçün ən rentabelli, təhlükəsizlik, səmərəlilik və kommersiya baxımından Transadriatik boru kəməri (TAP ) layihəsinin reallaşması da bu sazişlə öz hüquqi-siyasi təminatını möhkəmləndirdi. Strateji baxımdan dünya üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən TAP təbii qaz boru kəməri layihəsi Azərbaycanın yeni qaz resurslarının dünya bazarlarına genişhəcmli nəqli üçün geniş enerji sistemi deməkdir.

TAP-dan əvvəl regionda çox strateji əhəmiyyətə malik transenerji dəhlizləri ilə bağlı sazişlər imzalanıb və onların icrası istiqamətində görülən işlər irəliləməkdədir. Yəni bu saziş əvvəlkilərin məntiqi davamı sayılır və enerji marşrutlarının şaxələndirilməsində ən ana arteriyalardan hesab edilə bilər. Heç kimə sirr deyil ki, Azərbaycan hökumətinin qətiyyəti və əzmkarlığı sayəsində indiyə kimi Şərq-Qərb marşrutlarının ən mühüm komponentləri olan nəql marşrutları yaradılıb. Azərbaycanın karbohidrogen rezervlərinin həcminin artması fonunda dünya nəql coğrafiyasında daha yeni marşrutların labüdlüyü ixracın panoramasının da zənginləşməsinə zəmin yaradıb. Yəni Azərbaycan dayanmadan irəliyə doğru yeni addımlar atıb və regionda enerji sistemləri şəbəkəsinin böyük bir landşaftını yaratmaqda qətiyyət nümayiş etdirir. Son bir ildə qaz faktorunun dominantlığı fonunda transkontinental siyasi xətt bütövlükdə daha geniş siyasi və coğrafi hüdudlarını genişləndirib, yeni tarixi hadisələrin baş verməsi üçün əsaslı zəmin yaradıb. Azərbaycanın dünya enerji siyasətinə möhür vurduğu siyasi qətiyyət davamlılıq xarakteri daşımaqla yanaşı, yeni iqtisadi tarixi hadisələrin yaranmasına səbəb olur.

“Şahdəniz” yatağının işlənməsinin ikinci mərhələsi çərçivəsində 16 milyard kubmetr qaz hasil etmək planlaşdırılır ki, bunun da 6 milyard kubmetri Türkiyəyə, 10 milyard kubmetri isə Avropaya tədarük ediləcək. TAP boru kəmərinin ilkin gücü ildə 20 milyard kubmetrədək artırmaq imkanı ilə ildə 10 milyard kubmetr təşkil edəcək. Qazın Türkiyə ərazisi ilə nəqli üçün Transanadolu qaz kəməri (TANAP) tikiləcək ki, bu da tədarükü Avropa sərhədlərinədək təmin etməyə imkan verəcək.

“Şahdəniz-2” layihəsinin yekun qərarının qəbul olunmasında, TAP-ın həyata vəsiqə almasında siyasi qətiyyət və prinsipial qərar məhz Azərbaycanın dövlət başçısı İlham Əliyevə məxsusdur. Azərbaycan Prezidentinin bəyan etdiyi kimi ölkəmiz bölgədə ən mühüm transenerji sistemlərinin yaradılmasında qətiyyət nümayiş etdirir. “Şahdəniz-2”, TAP və TANAP-ın dünyanın ən iri enerji layihələrindən olduğunu vurğulayan dövlət başçısı bu layihələrin reallaşması ilə respublikamızın dünyada güclü təchizatçı olduğunu bildirir: “”Şahdəniz 2” enerji layihəsi üzrə yekun investisiya qərarının qəbul edilməsi Azərbaycanın uzunmüddətli uğurlu iqtisadi inkişafını təmin edəcək. Bu layihə dünyada ən iri enerji layihəsidir. Bu, enerji təhlükəsizliyi, enerji şaxələndirilməsi, bu tarixi layihəyə cəlb olunmuş ölkələr və şirkətlər arasında geniş beynəlxalq əməkdaşlıq layihəsidir”.”Şahdəniz” layihəsi, çox güman ki, “XXI əsrin layihəsi” adlandırılacaq”.

Artıq Azərbaycan bölgədə ən qətiyyətli bir aktor kimi yeni transkommunikasiya dəhlizlərinin yaradılmasında presedent müəllifə çevrilib və respublikamızın davamlı olaraq yeni sazişlərə imza atması iyerarxik bir məna da daşıyır.

TAP layihəsi Avropanın enerji xəritəsini dəyişəcək və əməkdaşlıq üçün yeni imkanlar açacaq. Prezident İlham Əliyevin bəyan etdiyi kimi Azərbaycanda ən böyük qaz yataqlarından birinin tammiqyaslı işlənməsi yolunda belə mühüm hadisələrin yalnız kiçik nümunəsi olmaqla, tarixin inikasıdır. “Bu layihə regionun və Avropanın enerji xəritəsini dəyişdirəcək”.

TAP layihəsinin horizontal spektri çox genişdir və burada hər bir təchizatçıya yer var. Burada Qazaxıstan, Türkmənistan və digər dövlətlərin yer alması da realdır. TAP-ın vektorial xətt istiqamətləri regional layihələrin açarı kimi səciyyələndirilə bilər.

Rəşad Bağırov

İki sahil.- 2013.- 20 dekabr.- S.21.