Bodrum zirvəsi: türkdilli

dövlətlərin birləşdirici strategiyası

Hazırkı mərhələdə dünya üzrə geosiyasi vəziyyətin gərgin olduğu məlumdur. Bunun fonunda səmərəli regional əməkdaşlığı təmin edə biləcək təşkilatların fəaliyyəti məsələsi aktuallıq kəsb edir. Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurası 2009-cu ildən yaradılıb. Keçən müddət ərzində başqalarından fərqli olaraq, bu təşkilat stabil fəaliyyət göstərib. İndi onun rolunun yeni səviyyəyə qaldırılmasına ehtiyac duyulur. Bu kontekstdə Şuranın IV zirvəsinə maraq böyük idi. Bizim üçün daha əhəmiyyətli olanı digər məsələlərlə yanaşı, Azərbaycanın tutduğu mövqe və təşəbbüslərinə olan münasibət idi.

Əməkdaşlığın effektiv formatı:

türkdilli dövlətlərin modeli

Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının (TDƏŞ) IV zirvə toplantısı baş tutdu. Türkiyənin Bodrum şəhərində Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Türkmənistan Prezidentləri səmərəli müzakirələr apardılar. Bu tədbir bir neçə aspektdə ciddi əhəmiyyət daşıyırdı. Hər şeydən əvvəl, son zamanlar qlobal miqyasda cərəyan edən mürəkkəb geosiyasi proseslərin türk dövlətlərinin əməkdaşlıq formatına necə təsir edəcəyi maraq doğururdu.

Sirr deyil ki, indi regional səviyyəli təşkilatların heç də hamısı səmərəli çalışa bilmir. Bununla yanaşı, dünyada müşahidə edilən və izahı hələlik tam olmayan geosiyasi, geoiqtisadi və hərbi trendlər özünü göstərir ki, onun fonunda TDƏŞ kimi təşkilatların təsir dairəsi maraq doğurur. Bodrumdakı görüş sübut etdi ki, türkdilli dövlətlər müasir çağırışlara cavab verən, rəqabətə davamlı dinamik təşkilat formalaşdırırlar. Bu, mühüm bir nəticədir.

Başqa bir məqam hazırda Avrasiya məkanında inteqrasiya proseslərinin qlobal geosiyasətin maraq dairəsində olması ilə əlaqədardır. TDƏŞ-in Bodrum zirvəsindən cəmi bir neçə gün əvvəl Astanada Avrasiya İqtisadi İttifaqının yaradılması haqqında sənəd imzalandı. Rusiya, Belarus və Qazaxıstanın əsasını qoyduğu Gömrük İttifaqını genişləndirmək və inkişaf etdirmək planları mövcuddur. Bura türkdilli dövlətlərdən olan Qırğızıstanın üzvlüyü məsələsi gündəmdədir. Bu reallıqlar fonunda Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının IV zirvə toplantısı necə görünürdü?

Məsələnin bu tərəfinə də Bodrumdakı tədbirin gedişində aydınlıq gətirildi. Türkiyə Prezidenti Abdullah Gül türk dövlətlərinin əməkdaşlığının heç bir təşkilata qarşı yönəlmədiyini vurğuladı. Müasir tarixi mərhələdə sürətlə gedən qloballaşma prosesində, təməlində ortaq köklər, ortaq mədəniyyət və tarix dayanan xalqların əlaqələrini gücləndirmək istəyi tamamilə təbiidir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin bu kontekstdə tədbirdə söylədiyi fikir yerinə düşür.

Dövlət başçısı zirvə toplantısındakı çıxışı zamanı vurğulayıb: “...İqtisadi sahədə görülən işlər də təqdirəlayiqdir. Biznes forum keçirilmişdir... Təhsil, nəqliyyat nazirlərinin görüşləri keçirilmişdir. Çox şadam ki, Azərbaycanın təşəbbüsü ilə Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun yaradılması da artıq reallaşır... Mən bu gün xüsusilə TÜRKSOY-un fəaliyyətini yüksək qiymətləndirmək istəyirəm. Çünki TÜRKSOY bizi mənəvi cəhətdən, mədəniyyət sahəsində birləşdirən təşkilatdır. Bizim birliyimizin təməlində əlbəttə ki, ortaq köklər, ortaq mədəniyyət, tarix dayanır və bu gün biz bu möhkəm təməl üzərində gözəl əməkdaşlıq yaradırıq” (bax: Bodrumda Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının IV zirvə toplantısı keçirilmişdir / AzərTAc, 5 iyun 2014).

Şübhəsiz ki, TDƏŞ siyasi və təhlükəsizlik məsələlərinə də diqqət yetirir. Lakin Prezident İlham Əliyevin sözlərindən də aydın görünür ki, burada heç kimsəyə qarşı nəsə etmək yoxdur. Yeganə məqsəd türkdilli dövlətlərin əlaqələrini müasir dövrün tələblərinə uyğun inkişaf etdirməkdir. Bu səbəbdən TDƏŞ digər inteqrasiya modellərinə maneə törətmir. Məsələnin bu tərəfi türk dövlətlərinin birliyinin perspektivini və səmərəliliyini ortaya qoyur.

Bunlardan türkdilli dövlətlərin əməkdaşlığının strategiyası aydın olur. Əsasən mədəniyyət, elm, tarix, incəsənət və iqtisadiyyat sahəsində əlaqələri dərinləşdirməklə dünyanın demokratik kəsimi ilə inteqrasiyaya nail olmaq məqsədi qarşıda durur. Bu zaman başqa əməkdaşlıq formatları əleyhinə hər hansı niyyət və ya plandan söhbət gedə bilməz. Onu deyək ki, bu məqam olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edir. Çünki indiki mərhələdə başqalarının hesabına öz inkişafını və təhlükəsizliyini təmin etməyə çalışan təşkilatlar az deyil. Bu isə geosiyasətdə müxtəlif ziddiyyətlər, münaqişələr və ölkələrarası ixtilaflar yaradır. TDƏŞ bütün bunlardan uzaq olduğuna görə, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin söylədiyi kimi, “Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurası artıq güclü beynəlxalq təşkilata çevrilib”.

Azərbaycanın təşəbbüsləri:

səmərəli nəticələr

Bunların fonunda Bodrum toplantısında Azərbaycanın dövlət başçısının ifadə etdiyi bir tezis olduqca ciddi əhəmiyyət daşıyır. İlham Əliyev nitqinin bir hissəsində vurğulayıb: “Biz enerji sahəsində əməkdaşlığı daha da dərinləşdirmək əzmindəyik. Buna nail olmaq üçün bütün imkanlar vardır. Bizi birləşdirən coğrafiya geniş coğrafiyadır. Bizim ölkələrimizin bir neçəsi təbii resurslarla zəngindir. Bu resurslar artıq müxtəlif yollarla dünya bazarlarına çıxarılır. Yəni, həm Türkmənistanın, həm Qazaxıstanın, həm Azərbaycanın müstəqil və çoxşaxəli ixrac yolları vardır. Yəni, heç bir ölkə ixracla bağlı heç bir problem yaşamır. Ancaq maraqlarımızı daha da dolğun şəkildə təmin etmək, birliyimizi möhkəmləndirmək üçün biz bu sahədə birgə tədbirləri görməliyik və əminəm ki, görəcəyik” (bax: əvvəlki mənbəyə).

Hesab edirik ki, burada strateji əhəmiyyəti yüksək olan pozitiv bir niyyətdən söhbət gedir. Təbii enerji daşıyıcıları ilə zəngin türk dövlətləri müasir dünyada bir çox ziddiyyətlərə səbəb olan bir geosiyasi problemi həll edə bilərlər. Biz Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiyanın enerji ehtiyatlarının nəqli məsələsində Qərblə Rusiya və Çin arasında yaranmış gərginliyin azaldılmasını nəzərdə tuturuq.

Birincisi, Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkmənistan böyük enerji ehtiyatlarına malikdirlər. Onlar həmin aspektdə dünyanın böyük dövlətləri üçün geosiyasi müstəvidə strateji əhəmiyyət daşıyırlar.

İkincisi, hazırda bu ölkələrin hər biri çoxşaxəli ixrac marşrutlarına malikdirlər. Burada Qərb, Rusiya və Uzaq Şərq (əsasən Çin) istiqamətləri vardır. Lakin bunların hər birinin öz geosiyasi maraqları mövcuddur. Hətta dünya liderliyi uğrunda gərgin mübarizə aparırlar. Həmin səbəbdən türk dövlətlərinin fərqli geosiyasi xətlərə düşməsi ehtimalı az deyil. Bunun baş verməməsi lazımdır. Çünki həm qlobal geosiyasət üçün ciddi səviyyədə xeyli ziddiyyətləri aradan qaldırmaq olar, həm də böyük bir məkanda real inteqrasiya modeli formalaşdırmaq şansı yaranar.

Bütün bu gerçəkliklər Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkmənistanın enerji ixracatı məsələsində koordinasiyalı hərəkət etməsinin meydana yeni geosiyasi məqamlar çıxara biləcəyini göstərir. O cümlədən, türk dövlətləri Qərb-Rusiya-Çin xəttində birləşdirici körpü rolunu oynaya bilərlər. Həmin kontekstdə Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının geniş imkanlara malik olduğunu demək olar.

Burada mədəniyyət, elm, təhsil və iqtisadiyyat sahələrindəki əməkdaşlıq potensialının geniş olduğunu ayrıca vurğulamaq gərəkdir. Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyası rəhbərinin müavini, Xarici əlaqələr şöbəsinin müdiri Novruz Məmmədovun bununla bağlı fikirləri maraqlıdır. N.Məmmədov AzərTAc-ın xüsusi müxbirinə verdiyi müsahibədə deyib: “Bodrumda keçirilən IV zirvə toplantısında türkdilli ölkələr arasında siyasi, iqtisadi, mədəni, elmi və digər sahələri əhatə edən əlaqələrin qurulması üçün imkanların araşdırılmasına dair qərarlar qəbul edilmişdir. Prezident İlham Əliyevin Bodrumdakı çıxışı Azərbaycanın geniş imkanlarını bir daha ortaya qoymuşdur. Tərəflər Azərbaycanın sədrliyi ilə təşkilatın ötən dövrdəki fəaliyyətini yüksək dəyərləndirmişlər” (bax: Novruz Məmmədov: Prezident İlham Əliyevin Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının IV Zirvə toplantısındakı çıxışı Azərbaycanın geniş imkanlarını bir daha ortaya qoymuşdur / AzərTAc, 5 iyun 2014).

Göründüyü kimi, TDƏŞ-in inkişaf etdirilməsi təşəbbüslərində Bakının xüsusi yeri vardır. Bu, ölkənin xarici siyasətdə sözün həqiqi mənasında geniş imkanlara malik olduğunun təsdiqidir. Həmin kontekstdə Bodrum zirvəsinin həm də Azərbaycanın türk dünyasında geosiyasi rolunun əhəmiyyətli dərəcədə artdığını nümayiş etdirdiyini demək olar.

İki sahil.- 2014.- 11 iyun.- S.2.