Yol mədəniyyətdir

Yüksək səviyyəli avtomobil yollarının mövcudluğu hər bir ölkənin iqtisadi inkişafını şərtləndirən əsas amillərdən biridir. Bakı şəhərində nəqliyyat sisteminin təkmilləşdirilməsinə dair təsdiqlənmiş Tədbirlər Planı çərçivəsində paytaxtda ən müasir standartlar səviyyəsində yeni avtomobil yolları, yol qovşaqları salınmış, çoxlu sayda yolötürücü, yerüstü və yeraltı piyada keçidləri inşa edilmiş, yol - nəqliyyat sistemi ən müasir standartlar səviyyəsində yenidən qurulmuşdur.

İqtisadiyyat və sənaye naziri Şahin Mustafayev “2011-2013-cü illərdə Bakı şəhərinin və onun qəsəbələrinin sosial - iqtisadi inkişafına dair Dövlət Proqramı”nın icrasının yekunlarına həsr olunmuş konfransda son 3 il ərzində təkcə Bakıətrafı qəsəbələrdə 62 km uzunluqda qəsəbələrarası yolların təmir olunduğunu, rayon və qəsəbədaxili yollara 3 milyon kvadratmetrdən çox asfalt örtüyünün salındığını, 41 körpü, tunel və piyada keçidinin istifadəyə verildiyini, Zabrat-Maştağa-Buzovna yolunda və Zığ dairəsi - aeroport yolundan Qala stansiyasınadək gedən yolda yenidənqurma işlərinin başa çatdırıldığını bildirmişdir.

Azərbaycanda şəhərlərarası, şəhərdaxili yolların təmiri və tikintisi Azərbaycan Respublikası Nəqliyyat Nazirliyi, Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti və digər yerli icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən sifariş olunur. Layihələrin maliyyələşdirilməsi Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı, Dünya Bankı, İslam İnkişaf Bankı və digər maliyyə qurumları tərəfindən maliyyələşdirilir. Həmin işlərin yerinə yetirilməsi əsasən “Azərinşaatservis” MMC və “Azəryolservis” ASC tərəfindən həyata keçirilir.

2000-ci ildə Dünya Bankı bir km təzə yolun salınması üçün 142 mindən 1,8 milyon dollara qədər, mövcud olan yolun hər kilometrinin təmir və bərpasına isə 62 mindən 609 min dollara qədər vəsaitin lazım olduğunu müəyyən edib. Bu xərclərə yolötürücüləri və qovşaqların tikintisi də daxildir. Rəqəmlər arasında olan fərq ərazinin landşaftı, işçi qüvvəsinin, tikinti materiallarının ölkədən - ölkəyə fərqli qiyməti ilə izah olunur. İnkişaf etmiş ölkələrdə avtomobil yollarının maya dəyəri ilə bağlı ümumi rəqəmlər tapmaq çox çətindir. Məsələn, dünyanın ən müasir və keyfiyyətli yolu sayılan Texas ştatlararası magistral yolun tikintisinə (509 km üçün) 6 milyard dollar məbləğində vəsait xərclənmişdir. Eni 100 metrdən çox olan bu nəhəng magistralın tikintisinin hər kilometri 11 milyon dollara başa gəlib. Amerikada Nəqliyyat Departamentinin tətbiq etdiyi qaydalara görə, yol tikmək istəyən şirkət yolun keyfiyyəti ilə bağlı konkret öhdəliklər götürür. Tikinti işləri başa çatdıqdan sonra yolun hər kilometri sınaqdan keçirilir. Onun keyfiyyəti götürülən öhdəliklərə cavab verməyəndə əvvəlcədən layihəyə ayrılan vəsait tam ödənilmir. Amerika təcrübəsində elə hallar da olub ki, keyfiyyətsiz iş səbəbindən podratçı şirkətə ümumiyyətlə, pul ödənilməyib.

Azərbaycanın da daxil olduğu Beynəlxalq İpəkyolu layihəsinin bir hissəsinin tikintisi ilə məşğul olan Qazaxıstanın yol tikintisinə sərf etdiyi vəsait Rusiyadakı yol tikintisi məsrəfləri ilə müqayisədə çox azdır. Qazaxıstan nəqliyyatçıları Çinə qədər uzanacaq 2500 kilometrlik birinci dərəcəli yolun çəkilməsi üçün 4 milyard dollarlıq büdcə tərtib ediblər. Başqa sözlə, yolun hər kilometrinə 1,7 milyon dollar xərclənməsi nəzərdə tutulub. Qazaxıstandan Qırğızıstana çəkilən birinci dərəcəli avtomobil yolunun 1 kilometrinə isə 3,5 milyon dollar ayrılıb.

Dünyanın ən bahalı yol layihələri Rusiyadadır. Məsələn, Rusiya Federasiyasının dövlət büdcəsində eni 7 metr olan birinci dərəcəli yolun hər kilometrinin tikintisinə 40 milyon dollar, ən aşağı üçüncü dərəcəli yolun hər kilometrinin tikintisinə isə 8 milyon dollar vəsait ayrılır. Rusiyanın ən bahalı yol layihələrindən biri Sankt-Peterburq ətrafındakı 46 kilometrlik şəbəkədir ki, onun da 6-8 yol zolağı və 14 ötürücü qovşağı var. Yolun tikintisi 2 milyard dollar vəsait hesabına başa gəlib.

Ölkəmizdə son 10 ildə yolların saxlanması üçün 222 milyon manat, yolların, körpülərin, keçidlərin tikilməsi, yenidən qurulması və bərpasına isə 1 milyard manata yaxın vəsait sərf olunub.

Bir neçə gün bundan əvvəl Nəqliyyat Nazirliyində avtomobil yollarının mövcud vəziyyəti və qarşıda duran vəzifələrin müzakirəsi ilə bağlı keçirilmiş müşavirədə avtomobil yollarının və körpülərin saxlanması, təmiri, bərpası və yenidən qurulması ilə bağlı görülən işlər ümumilikdə müsbət qiymətləndirilsə də, görülən işlərin keyfiyyətinə və vaxtında icra olunmasına təsir edən nöqsanlardan da danışıldı. Yol layihələrinin icrasına kifayət qədər vəsaitin ayrılmasına baxmayaraq, onların yerinə yetirilməsində gecikmələrə yol verildiyini, ağır çəkili və normadan artıq yüklənmiş nəqliyyat vasitələri tərəfindən yolların dağıdılmasına qarşı təsirli tədbirlərin görülməsini, layihələrdə iştirak edən çoxsaylı podrat və subpodrat təşkilatların fəaliyyətinə lazımi nəzarətin olmamasını, yol-istismar idarələri tərəfindən xidmət göstərdikləri sahələrdə yolların saxlanılmasının qeyri-qənaətbəxş vəziyyəti diqqətə çatdırılıb.

Yol mədəniyyətdir, deyiblər. İnanırıq ki, Azərbaycanda çəkilən yollar görülən tədbirlər nəticəsində inkişaf etmiş ölkələrdəki yollar kimi dayanıqlı və uzunömürlü olacaqdır.

Cavid Əkbərov

İki sahil.- 2014.- 24 yanvar.- S.17.