Ağrıyan gözlərə şəfadır əlin...

Vaxtilə tanınmış oftalmoloq Zərifə xanım Əliyevaya bu sözlərlə minnətdarlıqlarını bildirənlər onlara işıqlı həyat, yeddi rəngin ahəngindən yaranan gözəlliyi duymaq sevinci bəxş edən, sadəliyin zirvəsində dayanan akademiki bu gün də xeyirxah əməllər sahibi kimi xatırlayırlar

... Hər kəsin qismətinə yazılan tale yolu olur. Hamı Tanrının qismət kimi bəxtinə yazdığı bu yolu başa vurur. Əsas odur ki, bu yolda saldığın izlərin, əməllərin əbədi qalsın, səni yaşatsın. Həyatın səndən sonrakı nəsillər üçün örnək olsun. Əfsanəyə çevrilən ümummilli lider Heydər Əliyev və Zərifə xanım Əliyevanın hamıya nümunə olan həyat və tale yolları kimi.

... İlin ən gözəl fəslində, yazda -1923-cü il aprelin 28-də dünyaya gələn, 1985-ci il aprel ayının 15-də əbədiyyətə qovuşan gözəl insan, qayğıkeş həkim Zərifə xanım Əliyeva həm də cəfakeş həyat yoldaşı idi. Az-az adam tapılar ki, fəaliyyəti ilə cəmiyyətə xeyir versin, ictimaiyyətin hörmət və məhəbbətini qazansın, insanlara gərək olsun, sayılıb-seçilən şəxsiyyət kimi tanınsın. Qismətinə belə xoşbəxtlik nəsib olanlardan biri də qaranlıq gözlərə nur paylayan, həyatın gözəlliklərindən zövq alan, oftalmologiya elmində xüsusi dəst-xətti ilə iz qoyan akademik Zərif xanım Əliyeva idi.

Çətin və məsuliyyətli sahələrdə çalışan, çekistlik məktəbinin sadiq yetirməsi kimi Azərbaycana rəhbərliyinin bütün dövrlərində dövlət, siyasi xadim kimi xalqına sədaqətlə xidmət edən ümummilli lider Heydər Əliyev kimi böyük şəxsiyyətin həyat yoldaşı olmaq asan deyildi. Zərifə xanım sədaqətli ömür-gün yoldaşı kimi Ulu Öndərə həmişə mənəvi dayaq olurdu.

Zərifə xanım Əliyevanın adını çəkməklə ömrünün mənasını insanlara xidmətdə görən müdrik bir insan haqqında zəngin təsəvvür yaratmaq mümkündür. Bənzərsiz insan, səmimi, mehriban rəfiqə, sədaqətli həyat yoldaşı, cəfakeş ana. Cəmiyyətdə böyük nüfuz və hörmət qazanmaq, minlərlə insanın sevimlisinə, hamisinə çevrilmək üçün tələb olunan bu keyfiyyətlər Zərifə xanımın şəxsiyyətini tamamlayırdı.

Böyük şəxsiyyətlərin fəaliyyətləri də əməlləri kimi fərqli olduğundan onlar haqqında danışmaq, münasibət bildirmək də asan deyil. Necə deyərlər, əlçatmaz zirvənin ucalığı barədə söz söyləmək üçün ən azından bu məsafənin yarısını qət etməlisən. Zərifə xanım həyatda az ömür sürsə də, qısa vaxtda belə xeyirxah əməlləri ilə insanlığın əlçatmaz zirvəsini fəth etmişdi. Əsl xanımlara məxsus davranışı ilə seçilən, hamının sevimlisi, ən müsbət keyfiyyətləri özündə birləşdirən Zərifə xanım cəmiyyətdə, ictimaiyyət və çalışdığı kollektiv arasında ehtiram qazanan ziyalılardan olub. Arzularına çatmaq üçün ömrü vəfa etməyən Zərifə xanımı belə tanıtmaq olar: görkəmli ictimai xadim, peşəsini sevən və içdiyi Hippokrat andına sədaqətini şəfalı əlləri və xəstələrinə bəxş etdiyi nurlu əməlləri ilə təsdiqləyən bacarıqlı həkim, elmdə özünə məxsus cığır açan istedadlı alim...

İkinci Dünya müharibəsinin qızğın dövründə, 1942-ci ildə orta məktəbi bitirən Zərifə xanım Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun müalicə- profilaktika fakültəsinə daxil olur. Ali təhsilini başa vurduqdan sonra sevib-seçdiyi peşənin sirlərinə daha dərindən yiyələnmək üçün Moskvadakı Mərkəzi Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunda oftalmologiya üzrə ixtisasartırma kursunda çalışıb. Əvvəlcədən elmi-tədqiqat işlərinə, araşdırmalara, yeniliyə böyük həvəsi olan gənc həkim kimi Azərbaycan Oftalmologiya Elmi-Tədqiqat İstitutunda həkim-ordinator işləsə də, dünyada tətbiq olunan tibb elminin ən müasir texnologiyalarının təcrübədə tətbiqinə çalışırdı. Buna görə də 1950-ci ildə aspiranturaya daxil olaraq Oftalmologiya İnstitutunda elmi işçi kimi fəaliyyətini davam etdirir.

Tibbi kadrların, xüsusilə göz həkimlərinin azlıq etdiyi o dövrlərdə respublikada traxoma xəstəliyi geniş yayılmışdı. Bu xəstəliyə qarşı mübarizə təkcə oftalmologiyada deyil, səhiyyənin bütün sahələrində də problemlər yaradır, respublika əhalisinin sağlamlığı üçün mühüm əhəmiyyət daşıyırdı. Həyatın çətin sınaqlarından çıxmaq üçün qətiyyətin tələb olunduğunu bilən Zərifə xanım bilik və bacarığını bu istiqamətə yönəltdi. Yoluxucu, yayılma imkanları böyük olan bu xəstəliklə mübarizədə fəal iştirak etdi. Xəstəliyin yaranma səbəblərini elmi şəkildə öyrənmək və profilaktik tədbirlərin aparılmasını sürətləndirmək üçün tez-tez ucqar kəndlərə belə gedir, əhali arasında olur, maarifləndirmə işlərinə xüsusi diqqət yetirirdi. Nəhayət, bu sahədə topladığı təcrübə onun elmi axtarışlarının istiqamətini müəyyənləşdirdi.

Alimlik dərəcəsi almaq üçün apardığı tədqiqatlara əsasən yazdığı “Traxomanın digər terapiya üsulları ilə birlikdə sintomitsinlə müalicəsi” mövzusunda namizədlik dissertasiyasında xəstəliklə mübarizə yollarını tibb ictimaiyyətinin diqqətinə çatdırdı. Eyni zamanda qlaukoma xəstəliyinin öyrənilməsi istiqamətində elmi işini davam etdirdi. 1967-ci ildə Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun göz xəstəlikləri kafedrasına dosent vəzifəsinə dəvət olundu.

Təsdiqini tapmış bu fikirlə hamı razılaşar ki, Azərbaycanda milli oftalmologiya elmi Zərifə xanımın adı ilə bağlıdır. Bu şöhrəti əməlləri ilə qazanan, tanınmış akademikin gördüyü işlər özlüyündə belə bir reallığı təsdiqləyir. Tibbi təcrübə və kadr hazırlığı işində olduğu kimi, oftalmologiya da həkimləri düşündürən problemlərin həllində gördüyü işlər, təcrübə və tədqiqatları sayəsində əldə etdiyi nailiyyətlər bu gün də aktuallığını saxlayır, geniş tətbiq olunur. İşin ağır və çətin sahəsinə meyil etmək və uğurlu nəticə üçün mübarizlik demək olar ki, onun dəyişməz fəaliyyət prinsipi idi. Oftalmologiya elminin ən çətin sahələrinə, problemlərinə müraciət etməkdən çəkinməyən bacarıqlı alim kimi elmi axtarışlarının bəhrəsindən zövq alırdı. Az araşdırılan, lakin aktual məsələlərdən sayılan diaqnostika, qlaukoma və görmə orqanının iltihabının müalicəsi kimi məsələlərə xüsusi diqqət yetirirdi. Peşə ilə əlaqədar əmələ gələn göz xəstəliklərinin araşdırılması oftalmologiyada demək olar ki, yeni bir sahə kimi onun diqqətini cəlb etdi. Daim çətinliklə qazanılan qələbədən daha çox zövq alan Zərifə xanım “həyat mübarizlər üçün sınaq meydanıdır” söyləyərək elmə yenilik gətirdi. Xəstəliyin tam öyrənilməsi üçün mütəmadi sənaye müəssisələrində olur, zəhərli maddələrin görmə orqanlarına təsiretmə yollarını araşdırırdı. Çoxillik təcrübə və tədqiqatlarının nəticəsi olan “Azərbaycanın bir sıra kimya müəssisələri işçilərinin görmə orqanının vəziyyəti” mövzusunda yazdığı dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə edərək tibb elmləri doktoru elmi dərəcəsini aldı. Əldə etdiyi nailiyyətlər onun vəzifədə də yüksəlməsinə imkan yaratdı. O, əvvəlcə Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun oftalmologiya kafedrasının professoru, sonra isə kafedra müdiri oldu.

Görmə orqanının peşə patologiyasının öyrənilməsi üzrə ilk elmi-tədqiqat laboratoriyasının yaradılması təşəbbüsünü qaldıran da Zərifə xanım olur. Zərifə xanımın təşkilatçılığı və iştirakı ilə yaradılan həmin laboratoriyada az intensiv zəhərli istehsal sahələrində görmə orqanına fizioloji, klinik, funksional, histoloji mexanizmlərin təsirinin öyrənilməsi uzrə bir sıra qiymətli tədqiqatlar aparıldı. Dünyanın elmi ictimaiyyətinin marağına səbəb olan “Xroniki yod intoksikasiyası ilə bağlı oftolmologiya”, “Yod sənayesində gözün peşə xəstəliyinin profilaktikası”, “ Şin istehsalında gözün peşə patologiyası” adlı monoqrafiyalar həmin elmi axtarışların nəticəsi kimi maraq doğurdu. Bu sahədəki misilsiz xidmətləri nəzərə alınaraq Zərifə xanım oftalmologiya elmində ən yüksək təltif olan M.İ.Averbax adına mükafata layiq görüldü. O, həm də gözün zədələnməsinin profilaktikası, görmə orqanlarında bədxassəli şişlərin diaqnostikası və öyrənilməsinə aid kitablar yazmış, 1983- cü ildə AMEA-nın akademiki seçilmişdir.

Belə yüksək etimadı qazanmaq o qədər də asan deyildi. O beş il ərzində şin istehsalında çalışan 1281 nəfərin üzərində kliniki müşahidə aparmışdır. Onun elmi axtarışları oftalmologiya elminə yenilik gətirirdi. Bakıda Məişət Kondinsionerləri Zavodunda yaratdığı laboratoriya demək olar ki, onun ikinci iş yeri idi. Burada apardığı tədqiqatlar daha çox səmərə verirdi. Müəssisədə çalışanlar arasında qadınlar çoxluq təşkil etdiyindən daha artıq diqqət tələb olunurdu. Zərifə xanım aydın başa düşürdü ki, istehsalatda çalışan qadınlar həm də ana kimi ailənin qayğısını çəkməli, cəmiyyət üçün layiqli övlad yetişdirib tərbiyə etməlidir. Bunun üçün isə qadın fiziki cəhətdən sağlam olmalıdır. Sadə, xeyirxah insan kimi həkimlik fəaliyyətinə vətəndaş mövqeyindən yanaşan Zərifə xanım çalışdığı kollektivdə olduğu kimi, zavodda işləyən qadınların da hamisi idi. O, diqqət çəkmədən hər kəsin problemləri, ailə vəziyyəti, yaşayış tərzi ilə maraqlanır, onlara yardım göstərirdi. Kiminsə dərdinə şərik olduğu, tələbatını, ehtiyacını ödədiyi günü həyatının mənalı anları hesab edirdi.

Zərifə xanımı tanıyanların, onun haqqında xatirələrini söyləyənlərin ilk sözü bu olur: çox sadə, mülayim xasiyyətli, peşəsinə bağlı, xeyirxah, müsiqiyə vurğunluğunu hər an hiss etdirən, barmaqları ilə pianonu dilləndirərkən möcüzələr yaradan Zərifə xanım gözəllik ilahəsi idi.

Görkəmli italyan rəssamı, alim və filosofu Leonardo da Vinçi deyib ki, elm sərkərdə, praktika isə onun əsgəridir. Kamilliyi, yeniliyə olan marağı ilə elmin zirvəsinə çatan akdemik Zərifə xanım Əliyevanı bacarıqlı, təcrübəli həkim kimi tanıdan onun nəzəriyyə ilə təcrübəyə eyni dərəcədə dəyər verməsi, paralel olaraq öyrənməsi, sərkərdə hesab etdiyi elmin “dəyişilməz qayda, qanunlarına, əmrlərinə” əməl edən “hazırlıqlı, nizam-intizamlı əsgər” olması idi.

Zərifə xanımın hər kəs üçün nümunə olan həyat yolu, həkimlik fəaliyyəti, oftalmologiya elminə gətirdiyi yeniliklər barədə çox danışılıb. Onun xeyirxahlığını daim hörmət və etiramla yad edən xəstələri, yaxınları bu nurlu əməl fədaisinin insan üçün ən qiymətli ziynət olan sadəliyini, xeyirxahlığını unutmur, xatirəsini həmizə əziz tuturlar. Həkim ailəsində böyüdüyündən onu sevib, seçdiyi peşəsinə aparan yol bəlli olsa da, tale yolları alın yazısıdır. Tanrının sevdiyi bəndəsinə “səxavəti” isə hər yaratdığına nəsib olmur. Bunun üçün İlahinin əsl insan üçün “təsdiqlədiyi” meyarlara uyğun olmalısan . Zərifə xanım Əliyeva da belə seçilən sevimli bəndələrdən olub.

Zərifə xanım tipik Şərq qadını, ailəsini, ocağını qoruyan, cəfakeş həyat yoldaşı üçün etibarlı dost, övladlarını əsil vətənpərvər kimi yetişdirən və hamıya nümunə olan bir ana obrazıdır. O, eyni zamanda sədaqətli ömür-gün yoldaşı, bəşəri dəyərlərə hörmətlə yanaşan, yüksək mədəniyyəti ilə də seçilən ziyalılardan olub. “Heydər Əliyev: Tale yolları” kitabının müəllifi Nikolay Zenkoviç yazır: “Mən Siyasi Büro üzvlərinin arvadları barədə bioqrafik məlumatları diqqətlə araşdırmışam, müqayisə etmişəm. Hansı nəticəyə gəlmişəm. Aydın olub ki, onlar arasında ən savadlı qadın Siyasi Büro üzvü Heydər Əliyevin xanımı olub. O, hətta Sov. İKP MK baş katibinin arvadı Raisə Maksimovnadan da savadlı idi. Özü də təkcə savadlı yox, Zərifə xanım hərtərəfli bir şəxsiyyət idi. SSRİ siyasi rəhbərlərinin o biri üzvlərinin evdar qadın olan maraqsız arvadlarından fərqli olaraq Heydər Əliyevin həyat yoldaşı dünyada tanınan bir insan idi.”

Zərifə xanımın ictimai işlərdə fəallığını, cəmiyyətdə tutduğu mövqeyi yüksək dəyərləndirdiyi kimi tanınmışların övladları barədə də münasibətini bildirən müəllif yazır: “Yuxarılarda” əyləşən 229 nəfərin uşaqlarından ən böyük uğur qazananlar 3 nəfərdir. Birinci yerdə Heydər Əliyevin oğlu İlham durur. O, Azərbaycan Respublikasının Prezidentidir. Siyasi Büronun o biri üzvlərinin övladlarından heç biri bu cür böyük uğura nail olmamışlar. Dünyanın aparıcı dövlətlərinin başçıları ONU səmimi qəbul etmişlər, onunla yaxşı, işgüzar münasibətlər qurmuşlar.”

Eyni zamanda bildirilir ki, Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının akademiki, tibb elmləri doktoru, oftalmologiyada yeni müalicə metodlarının banisi Zərifə xanım Siyasi Büro üzvlərinin həyat yoldaşları arasında yüksək statusa malik yeganə qadın idi.

Kitabda yer almış Zərifə xanımla bağlı tanınmış şəxsiyyətlərin xatirələri, sözləri də akademikin mənəvi dünyasının zənginliyini göstərir. Qırx ildən artıq SSRİ Bəstəkarlar İttifaqına başçılıq etmiş Tixon Xrennikovun qeydləri də maraqlıdır: “Fundamental erudisiyası ilə seçilən parlaq şəxsiyyət Zərifə xanım heyrətamiz insan idi. Musiqini, ədəbiyyatı, xüsusilə poeziyanı peşəsi qədər sevib, dəyər verən kamil bir insan, şəxsiyyət idi.”

Zərifə Əliyeva adına Naxçıvan Şəhər Poliklinikasında tanınmış oftalmoloqun həyat fəaliyyətinə həsr olunmuş muzeyin açılışında iştirak edən ümummilli liderin xatirə kitabında yazdığı “ Mənim ömür-gün yoldaşım mərhum Zərifə xanımın adını daşıyan poliklinika ilə tanış olmaq, onun xatirəsinə həsr edilmiş guşəni seyr etmək məni dərin hissiyyatlara gətirdi. Xatirimdən heç vaxt çıxmayan, mənim üçün çox əziz olan insanın həyat və yaradıcılığını əks etdirən bu guşə məni coşdurdu. Bunların hamısı onun insani keyfiyyətlərinin böyüklüyünə, böyük elmi və həkimlik xidmətinə layiqli abidədir” sözləri isə müdrik, böyük şəxsiyyət Heydər Əliyevin ömür-gün yoldaşına sədaqət nümunəsi, vəfa borcu idi.

Həyata sonsuz dərəcədə vurğun olan, akademik, Əməkdar Elm Xadimi Zərifə xanımın böyüklüyü onda idi ki, hamıya ürək yanğısı ilə qayğı göstərir, ürək-dirək verir, həyatın qanunauyğunluğundan qacmağı mümkünsüz sayırdı. Xeyirxahlıq onun varlığına hakim kəsilmiş ən böyük xüsusiyyəti idi. Belə deyirlər ki, gözlər qəlbin aynasıdır. O xəstələrinin gözlərinə nur verməklə onların istəklərini, ürəklərindən keçənləri gözlərindən oxumaq istəyirdi. Zərifə xanımın şəfalı əlləri ilə nurlanan baxışlar isə daim bu böyük şəxsiyyətə minnətdarlıq hissi ilə dolu olurdu.

Xuraman İsmayılqızı

İki sahil.- 2015.- 28 aprel.- S.8.