1941-1945: SSRİ xalqlarının

faşizmə qarşı mübarizlik yolu

Hitler Almaniyası üzərində Qələbədə önəmli rolu olan Azərbaycan xalqı

erməni faşizminə layiq olduğu cavabı vermək əzmindədir

Dünya ictimaiyyəti bəşər tarixinin ən qanlı səhifəsinə yazılan, dəhşətləri ilə seçilən II Dünya müharibəsinin 70 illik yubileyinə hazırlaşır. O dövrdə sovetlər ailəsinin bir üzvü kimi ümumi vətənimiz adlandırılan SSRİ-nin alman faşizmindən xilası üçün döyüşlərdə mətanət göstərən söydaşlarımız qəhrəmanlıq salnaməmizə imzalarını yazmışlar.

Döyüşlərdə olduğu kimi, arxa cəbhədə də şücaətlər göstərən analar, qız, gəlinlər faşizmə qarşı ölüm-dirim mübarizəsinə qoşulan əsgərlərimizə mənəvi dayaq olur, “Hər şey cəbhə üçün, hər şey qələbə üçün!” çağırışı ilə o vaxt ətrafında minlərlə kollektivi birləşdirən “staxanovçu”lar hərəkatının önündə gedirdilər.

Kolxozçular cəbhəni ərzaqla təmin etmək üçün gecə-gündüz çalışır, əsgərlərin ərzaq və geyimlə təminatına yardım göstərirdilər. O zamanlar təşkil olunmuş ordunun ərzaq fonduna 18 min baş mal-qara, 52 min pud taxıl, 40 ton meyvə qurusu, dərman və sarğı materialları göndərən azərbaycanlılar şəxsi vəsaitlərini, qızıl-gümüş əşyalarını belə müdafiə fondu üçün ayırırdılar.

Tarixdə həmişə olduğu kimi, I və II dünya müharibələrində də neft dünya siyasətinin əsas amili kimi “hökmranlıq” edirdi. “Əgər biz Bakı neftinə sahib olmasaq demək müharibəni bu başdan uduzmuşuq” söyləyən Adolf Hitlerin hərbi strategiyasının əsas məqsədi Cənubi Qafqazın strateji əhəmiyyətə malik ərazisi olan, zəngin təbii sərvətləri ilə diqqəti cəlb edən Azərbaycanı əldə etmək idi. “II Dünya müharibəsi motor və yanacaq müharibəsidir” deyənlərin sözlərində həqiqət var idi. Özünün “Barbarossa planı”nda da bu amilə xüsusi diqqət yetirən Hitler “qara brilyant” adlandırdığı Bakı neftinə sahib olmağı generallarından hərbi vəzifə, tapşırıq kimi tələb edirdi. “Dünyanı idarə etmək istəyən ilk növbədə neft üzərində nəzarəti ələ almalıdır” söyləyən fürerin ad günündə Xəzərin sahilində Bakının təsviri olan tortun təqdim olunması da təsadüfi deyildir.

Böyük Vətən müharibəsində canlı qüvvə ilə iştirak edən azərbaycanlıların hasil etdikləri Bakı neftinin də önəmli rolu oldu. Müharibə illərində SSRİ-də çıxarılan neftin dörddə üç hissəsi Azərbaycanın payına düşürdü. Düşmənə qarşı döyüşən tank və təyyarələr Azərbaycan neftçilərinin göndərdiyi yanacaqla hərəkət edirdi. Təkcə 1941-ci ildə ölkəmizdə 23, 5 milyon ton neft çıxarıldı ki, bunun da cəbhə üçün nə olduğunun izaha ehtiyacı yoxdur. Əslən bakılı olan, uzun müddət SSRİ-nin neft -qaz sənayesinə başçılıq etmiş N. Baybakovun etiraf etdiyi kimi ölkənin yanacaq balansında 80-90 faiz payı olan Azərbaycan nefti olmasaydı faşizm üzərində qələbə haqqında düşünmək qeyri-mümkün idi.

O illərdə marşal Q. Jukov bildirirdi ki, Bakı neftçiləri cəbhəni istənilən qədər yanacaqla təmin etməklə qələbə qazanılmasında böyük xidmətlər göstərmişlər. Döyüşlərdə düşmənin 10 tankını, 26 avtomobilini, 2 zirehli maşınını, bir silah anbarını, 190 alman zabiti və əsəgərini məhv edən azərbaycanlı təyyarəçi Nuru Əliyev Azərbaycanın müdafiəsi üçün vuruşduğunu bildirərək Bakı neftçilərinə minnətdarlığını bildirirdi: “Mən inanıram ki, azərbaycanlılar heç vaxt alman faşistlərinə təslim olmayacaqlar. Stalinqrad ətrafında mətinliklə vuruşmaqla səni qoruyuruq, Bakı!”

Qafqaza yaxınlaşmaq üçün bütün qüvvələrini səfərbər edən almanlara layiq olduqları dərsi verən azərbaycanlılardan ibarət 416-cı Taqanroq diviziyasında vuruşan soydaşlarımızı da qələbəyə ruhlandıran doğma Azərbaycandan gətirilən, həyat qaynağı hesab edilən, hərbi texnikanı işlədən Bakı nefti idi.

Bakı neftinin döyüşlərdə böyük əhəmiyyətə malik olması təyyarəçi Aleksandr Lukyanovun qazma ustası Baba Muradova yazdığı məktubdan da aydın olur: “Əziz dost! Mən səni tanımıram, heç zaman da görməmişəm. Bizi bir-birimizdən kilometrlərlə məsafə ayırsa da eyni məqsəd bizi birləşdirir: Biz vətəni müdafiə edirik.”

Marşal K.K.Rokossovski hərbi texnikanı, təyyarələri, döyüş gəmilərini hərəkətə gətirən Azərbaycan neftinin misilsiz rolunu bu sözlərlə ifadə edirdi: “ Hər bir hərbi təyyarənin, tank ekipajının düşmənə zərbəsində Bakı neftçilərinin payı vardır.” Təyyarələrin 85-90 faizi Azərbaycan nefti ilə işləyir. Cəbhə üçün tələb olunan benzinin 80, sürtkü yağının 90 faizi respublikamızda istehsal olunurdu.

Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə istehsal olunan, bu günlərdə təqdimatı keçirilən “Hədəf Bakıdır. Hitler neft uğrunda döyüşü necə uduzdu” filmində də Azərbaycan neftinin strateji əhəmiyyətindən, “qara qızıl” uğrunda mübarizədən bəhs edilir.

Azərbaycan eyni zamanda cəbhəni silah, hərbi sursatla təmin edən iri sənaye müəssisələri ilə də fərqlənirdi. Döyüş üçün tələb olunan 130 adda silah, sursat respublikamızda istehsal olunurdu. Akademik Yusif Məmmədəliyevin rəhbərliyi ilə aviasiya benzininin istehsalına başlamaqla bərabər 100 adda neft- kimya məhsulu da hazırlanırdı. Belə ki, 9 adda təyyarə benzini, 38 növ sürtkü yağı, 8 növ dizel yağını istehsal etməklə qələbə üçün zəmin hazırlayan Azərbaycan xalqı dəmir yolu vasitəsilə yüklərin daşınmasında fədakarlıq göstərməklə Orta Asiyada tikilən hərbi zavodun inşası üçün lazım olan materialları da təmin etdi. Alman faşizmi üzərində qələbədə azərbaycanlıların misilsiz xidmətlərini, Bakı neftinin rolunu təsdiqləyən belə numunələr çoxdur. Müharibə dövründə akademik Yusif Məmmədəliyevin yüksək oktanlı benzin kəşf etməsi isə xüsusilə qeyd olunmalıdır. Döyüş təyyarələri üçün keyfiyyətli benzin istehsalının təməlini qoyan alimin yeni kəşfinin qələbənin qazanılmasında rolu az olmamışdır. Y.Məmmədəliyevlə birlikdə Ş.Əliyev M. Nağıyev, V. Qutırya kimi alimlər yüksək oktanlı dizel yanacağnı əldə etməklə cəbhə üçün xidmətlərini əsirgəmədilər. Həmin çətin illərdə Bakı neftçiləri cəbhəni yanacaqla təmin etməklə kifayətlənmirdi. Gənc kadrların hazırlanmasına diqqət yetirməklə könüllülərdən ibarət dəstələrin tərkibində cəbhəyə, döyüşə gedirdi. Neft sənayesində böyük təcrübəyə malik Bakı neftçiləri “İkinci Bakı” adlanan Sibirdə neft hasilatı sahəsində də yorulmadan çalışır, Azərbaycandan gətirdikləri texniki avadanlıqları ilə neft hasilatını artırırdılar. “Sibir neftinin qaranquşu” adlandırılan Fərman Salmanov kimi onlarla fədakar azərbaycanlının adı tarixə yazılıb.

“Biz fəxr edirik ki, dünyanın taleyüklü probleminin həll olunmasında- faşizm üzərində qələbədə Azərbaycan xalqının da mühüm payı olmuşdur. Azərbaycan xalqı ikinci dünya müharibəsində həm döyüş meydanlarında, həm də arxa cəbhədə əsl şucaət və əzmkarlıq nümunələri göstərmişdir” söyləyən umummilli lider Heydər Əliyev müharibə veteranlarına diqqət və qayğının artırılması üçün önəmli addımlar atdı.

Hər il 1941-1945-ci illər Böyük vətən müharibəsinin iştirakçılarına, həlak olmuş və ya sonralar vəfat etmiş döyüşçülərin ailələrinə, arxa səbhədə fadakar əməyinə görə orden və medallarla təltif edilmiş şəxslərə birdəfəlik yardım verilməsi barədə sərəncam imzalayan Prezident İlham Əliyev bu il də ənənəsinə sadiq qalaraq müharibə veteranlarının xidmətlərini yüksək dəyərləndirdi.

Dövlət başçımızın sərəncamı ilə “1941-1945-ci illər müharibəsində Qələbənin 70 illik yubileyinə hazırlıq və yubileyin qeyd olunması üzrə Tədbirlər Planı” təsdiq olunub. Prezident İlham Əliyev Böyük Vətən Müharibəsinin Azərbaycandan olan iştirakçılarının “1941-1945 illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 70 illiyi” yubiley medalı ilə təltif olunması barədə sərəncam imzalayıb.

Ədalət prinsipinə sadiq qalan Azərbaycan xalqında mübarizlik ruhu indi daha yüksəkdir. Erməni silahlılarının işğalı altında qalan torpaqlarımızın azad olunması uğrunda mübarizədə hər an döyüşə hazırdır. 1941-1945-ci illərdə sovetlər uğrunda vuruşmaqla SSRİ-ni qoruyurdusa indi soydaşlarımız ata-babalarımızdan bizə yadigar qalan torpaqlarımız uğrunda canlarından keçməyə hazırdırlar. 5 il davam edən çətin müharibə illərində cəbhəni hərbi texnika, yanacaqla təmin edən, iqtisadi qüdrətinə görə Cənubi Qafqazda lider olan Azərbaycan indi daha qüdrətlidir. Ölkəmizin müdafiə imkanları daha da artır, Müdafiə Sənayesi Nazirliyi müəssisələrində 900-dan çox adda hərbi sursat və avadanlıqlar istehsal olunur, beynəlxalq hərbi sərgilərdə uğurla təmsil olunur. Azərbaycanın müdafiə xərcləri Ermənistanın bütünlükdə dövlət büdcəsindən 2 dəfə çoxdur. Dövlətimizin iqtisadi inkişaf balansında beynəlxalq, strateji əhəmiyyətli neft-qaz kəmərləri, nəqliyyat infrastrukturu var. Torpaqlarının 20 faizi Ermənistan ordusunun nəzarəti altında qalan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etməyə, beynəlxalq hüquq normalarına söykənən imkanları və hərbi potensialı mövcuddur. BMT kimi beynəlxalq təşkilatların sülhə çağırışı əks etdirən bəyanatlara əhəmiyyət verməyən Ermənistanla özünə layiq dildə danışmaq üçün hər cür imkanlara malik Azərbaycan xalqı öz sözünü demək iqtidarındadır. Diplomatiyada Ermənistanı üstələyən Azərbaycan hərbi gücü, ordusu ilə qələbə çalmaq əzmindədir. İkinci dünya müharibəsində alman faşizmini diz çökdürməkdə önəmli rolu və payı olan Azərbaycan xalqı erməni faşizminə də layiqli cavab verəcəkdir.

Xuraman İsmayılqızı

İki sahil.- 2015.- 9 may.- S.29.