Dünya şöhrətli naxçıvanlı rəssam

Naxçıvan torpağının yetirməsi, görkəmli rəssam İbrahim Səfi(1898-1983) XX əsr Türkiyə rəssamlıq sənətinin ən böyük nümayəndəsi olmuşdur. İbrahim Səfi müasir türk incəsənətində ən məhsuldar fırça ustası olmuş, 10 mindən artıq rəsm əsəri çəkmişdir. Türkiyə rəssamlığında özünün yaradıcılıq məktəbi olan, fırça ustalarına başçılıq etmiş bu böyük sənətkar ilk rəsm əsərlərini Azərbaycanda, Naxçıvan torpağında yaratmışdır.

Belə ki, hələ 1913-cü ildə rəsm etdiyi “Araz balıqçıları” və bir az sonra meydana çıxan “Köç” əsərləri onun gələcəyin böyük rəssamı olacağından xəbər verirdi. Türkiyədə İbrahim Səfi haqqında nəşr olunmuş kitabda əksini tapan bir müsahibədə bu sənət korifeyi yəqin ki, XX əsrin yetmişinci illərində, həmin məsələyə də toxunmuş, keçmiş günləri xatırlayaraq bildirmişdir ki, “Qafqazda incəsənətə qarşı böyük maraq vardı. Qızlar rəngbərəng xalçalarda arzularını, diləklərini naxışlara çevirərkən, oğlanlar həsir, ağacoyma kimi el sənətkarlığı ilə məşğul olardılar. Bütün bu gözəlliklər addım-addım məni rəssamlığa yönləndirdi. Ətrafımdakı akademiya məzunları, müəllimlərim məni dəstəkləyir, gələcəkdə yaxşı bir rəssam olacağımı söyləyirdilər. Mən də rus rəssamı Repinin əsərlərini bəyənir, gələcəkdə onun kimi bir rəssam olmağı çox istəyirdim”.İbrahim Səfi realist rəssamdır və ömrünün sonuna kimi yaradıcılıq ənənəsinə sadiq qalmışdır. Sənət fədaisinin əsərləri onu əhatə edən və real olan əşya və hadisələrin təsvirindən ibarətdir. O, mücərrəd mövzulara demək olar ki, müraciət etməmişdir. Rəssam realist üsluba üstünlük verməsini özü belə izah etmişdir: “Mənim sənət anlayışım rəssamlıqda gözəllik axtarmaq və gözəllik yaratmaqdan ibarətdir. Mən gözəlliyi bəyənirəmsə, başqasına da bunu bəyəndirməyə çalışıram. Sənət xalqa uymalıdır, insanların anlayacağı şəkildə yaradılmalıdır. Mən rəssamlıqda gerçəkçiyəm, portağal çəkirəmsə, yuvarlaq çəkirəm, amma modernist onu künclü-bucaqlı çəkir”.

Sənətşünas Süleyman Arısoyun “Türk kültürü” jurnalında çap olunmuş “Sənətkar rəssam İbrahim Səfi” başlıqlı məqaləsində qeyd edir ki, “İbrahim Səfi yaradıcılıq aləminə gəldiyi ilk günlərdən indiyə kimi realizmə sadiqdir. O, öz yaradıcılıq təcrübəsində dünya incəsənətinin ən mütərəqqi ənənələrini davam etdirir” .

İbrahim Səfi ensiklopedik yaradıcılığa malik rəssamlardandır. O, əsərlərini müxtəlif janrlarda - natürmort, portret, mənzərə və kompozisiya janrlarında yaratmışdır. Onun yaratdığı portret qalereyasına yüzlərlə simalar daxildir. Ən dəyərli portretlərindən biri olan “Atatürkün portreti” onun yaradıcılığının şah əsərlərindəndir. Rəssam müxtəlif illərdə Türk dünyasının böyük lideri Atatürkün obrazına müraciət etmişdir. O, ilk dəfə 1925-ci ildə bu mövzuya müraciət ermiş,daha sonra XX əsrin 60-70-ci illərində “Atatürkün Samsuna çıxışı” və 1975-ci ildə çəkdiyi “Atatürk” əsərləri ilə cümhuriyyətin qurucusu Mustafa Kamal Atatürkün parlaq obrazını yaratmışdır.

İbrahim Səfinin Türkiyə mövzusuna və xarici ölkələrə həsr etdiyi əsərləri onun yaradıcılığında üstünlük təşkil edir. “Qaradəniz sahilləri”, “Topxana meydanı”, “Ankara Maltəpədən”, “Caddəbostan”, “İzmirdə sərgi köşəsi”, “Ankaralının portreti”, “Maranqoz Hüseyin”, “Ankara qalası”, “Boğazda 1935-ci ilin buz axını”, “Qaladan - Ankara”, Konkord meydanı Paris”, kimi tablolar yaradıcılığında yer almışdır.

İbrahim Səfi həm qarışıq sərgilərdə iştirak etmiş, həm də özünün 100 fərdi sərgisini reallaşdırmışdır. İbrahim Səfi 1955-ci ildən sonra xarici ölkələrdə sərgi açmağa başlamışdır. Görkəmli rəssam Almaniya, Amerika Birləşmiş Ştatları, Böyük Britaniya, Rusiya, Fransa, Yunanıstan və digər ölkələrdə yaradıcılıq ezamiyyətində olmuş, bu ölkələrə aid təsirli, yaddaqalan tablolar yaratmışdır. Bir faktı qeyd edək ki,onun tək Fransanın ən böyük ikinci şəhəri olan Marsel şəhərində səkkiz fərdi sərgisi açılmışdır. İbrahim Səfi Almaniyanın əhalisinin sayına görə üçüncü şəhəri olan Münhenə aid “Münhendə bir qış mənzərəsi”, “Münhendə axşam”, “Almaniyada Tolsi qəsəbəsi”, “ “Münhendə HakkerKaller qarşısında” və s. mənzərələri də kətan üzərinə köçürmüşdür. Məlumdur ki, rəssam ömrünün iki ilini Münhendə yaşamış və həmin əsərlər də onun yaradıcılığının Münhen dövrünə aiddir. Onu da qeyd edək ki, beynəlxalq aləmdə nüfuz qazanması avropalı gənc rəssamların ondan dərs almaq istəməsinə səbəb olmuşdur. Təsadüfi deyildir ki,tanınmış ingilis rəssamı Conson Baker İbrahim Səfinin yetirməsi olmuşdur.

Ömrünün sonuna kimi ancaq yaradıcılıqla məşğul olan görkəmli rəssam İbrahim Səfi XX əsr Türkiyə incəsənəti tarixinə adını qızıl hərflərlə yazdıran azərbaycanlıdır. İbrahim Səfinin ölümündən 35 il keçməsinə baxmayaraq Türkiyədə onun zəngin yaradıcılığına diqqət azalmamışıdır. Sakarya universitetinin müəllimi Rumeysa İşıq Yayla görkəmli rəssamın bədii irsini tədqiq etmiş, “İbrahim Səfi yaradıcılığında Şərq mövzusu” mövzusunda dissertasiya işi yazmış və böyük fırça ustasının əsərlərində şərq mədəniyyətinin ifadə vasitələrini, xüsusiyyətlərini dərindən araşdırmışdır.

Ancaq bunlara baxmayaraq dünya şöhrətli bu görkəmli rəssamın irsi çox az öyrənilmiş, onunla əlaqədar cəmi üç kitab, bir kataloq işıq üzü görmüşdür. Bu kitablardan birini dostu professor Ənvər Tali Çətin 1990-cı ildə İstanbulda öz vəsaiti ilə nəşr etdirmişdir. “İbrahim Safi” adlı bu iri həcmli kitabda böyük rəssam haqqında araşdırmalar, müsahibələr, xatirələr öz əksini tapmışdır.İbrahim Səfinin dostlarından, tədqiqatçılarından biri də Naci Tərzidir. Bu fırça ustası İbrahim Səfi sənətinin çoxsaylı pərəstişkarlarından biridir. O yazır:”İbrahim Səfi Türkiyəyə rəng anlayışını gətirmiş sənətkardır. Türk rəssamları rəngin nə olduğunu ondan sonra dərk etməyə başladılar.Mən indiyə qədər onun kimi alicənab, sənətinə aşiq olan bir adam görməmişəm. Türk rəsm sənəti İbrahim Səfidən çox şey öyrəndi”.

Daha sonra Naci Tərzi sənətkarın ömrü boyu vətən həsrəti çəkdiyini müşahidə etdiyini göstərərək yazır: “İbrahim Səfi daim doğulub böyüdüyü yerlərin xiffətini çəkirdi. Bunu hiss etdirməməyə çalışsa da, mən daim gözlərindəki nisgildən sezirdim. Məncə, İbrahim Səfi bu dünyadan gözləri açıq getdi, çünki 20 yaşında tərk etdiyi doğma yurdunu görə bilmədi”.

Başqa bir mənbədə də bu fikri təsdiq edən faktlara rast gəlirik. Belə ki, akademik Rasim Əfəndi 1970-ci illərdə Türkiyəyə səfərə getmişdi. İstanbulda İbrahim Səfi ilə görüş ona böyük təsir bağışlamışdı. O,böyük fırça ustası ilə görüşünü, evində qonaq olmasını belə təsvir edir: “Vaxtımız az olduğundan İbrahim Səfi nəfəsini dərmədən danışır və mənə suallar verirdi. O çox şeylərlə maraqlanırdı. Tez-tez qəhərlənirdi,elə hey: “Darıxıram, onun üçün darıxıram. Bircə dəfə hüsnünü görə bilsə idim, rahat ölərdim”-deyirdi. Mən dözməyib ondan soruşdum: İbrahim bəy, kimin xiffətini çəkirsiniz? Bu zaman o, əllərini bərk-bərk sıxdığı başından aralayıb arxasındakı divara, oradan asılmış tabloya tuşladı və dedi: “Onun üçün, onun üçün”. Divardakı rəsmə yalnız indi diqqət yetirdim, bayaqdan ev bir az qaranlıq olduğu üçün fikir verməmişdim. Bu, İbrahim Səfinin qürbətdə çəkdiyi “Haçadağ” əsəri idi”.

Görkəmli rəssamın fırçasının hər telinə hopan Vətən sevgisi, yurd sevgisi, sonsuz həsrət, genetik yaddaş onun əsərlərinin hər birinə doğma Naxçıvanın bir parçasını həkk etmişdir.

Sovet Azərbaycanında İbrahim Səfinin yaradıcılığından demək olar ki, bəhs olunmayıb. Müstəqillik illərində bu rəssam haqqında mətbuatda bəzi yazılar çap olunsa da, geniş ictimaiyyət onun varlığından, əsasən xəbərsiz olub. Azərbaycan muzeylərində İbrahim Səfinin cəmi 11 əsəri mövcuddur.

Dünya şöhrətli rəssam İbrahim Səfinin şəxsiyyətinə, yaradıcılığına dəyər verən Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Vasif Talıbov 17 oktyabr 2018-ci ildə “Görkəmli rəssam İbrahim Səfinin 120 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında” imzaladığı Sərəncam bu sahədə böyük mədəni və ictimai-siyasi əhəmiyyətli hadisə oldu. Sərəncamda göstərildiyi kimi, İbrahim Səfinin şəxsiyyəti və yaradıcılığının tədqiqi bütünlükdə hər bir vətəndaş, xüsusilə rəssamlarımız üçün vacibdir. Azərbaycanı xarici ölkələrdə öz yaradıcılıq fəaliyyəti ilə layiqincə təmsil edən rəssam bu gün həyatda olmasa da, onun yaratdıqları ölkəmizi layiqli şəkildə təmsil etməkdədir. Bu sərəncamın işığında bu yaxınlarda Naxçıvan Rəssamlar Birliyinin sərgi salonunda böyük sənətkarın 54 əsəri nümayiş etdirilmiş, mətbuatda İbrahim Səfi yaradıcılığına həsr edilmiş maraqlı məqalələr nəşr edilmişdir.

Anadan olmasından 120 il keçməsinə baxmayaraq, Naxçıvan Muxtar Respublikasında bu cür görkəmli rəssama dövlət tərəfindən diqqət və qayğı göstərilməsi bir ziyalı kimi bizi çox sevindirdi. İnanırıq ki, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin imzaladığı Sərəncam dünya şöhrəti qazanmış, türk dünyasının tanınmış naxçıvanlı rəssamı İbrahim Səfinin həyat və yaradıcılığının daha geniş şəkildə tədqiq edilməsinə, ictimaiyyətə, sənətsevərlərə təqdim olunmasına münbit şərait yaradacaq, müasir gəncliyə, gələcək nəsillərə layiqincə tanıdılmasına təkan verəcək.

Əbülfəz Quliyev

Sahil.- 2018.- 25 dekabr.- S.27.