Heydər Əliyevin media dərsləri

Heydər Əliyevin tribunalardan o zamanlar ölkənin bir nömrəli qəzeti sayılan “Kommunist”in öncüllüyü üzərinə götürməsinə istiqamətlənən diqqət və qayğısı tarixi ənənələrə, varis-irs münasibətlərinə baxışlarından qaynaqlanırdı. O, dövrünün vacib ideyalarının əsas təbliğçısı olmuş qəzetin 50 illik yubileyində mətbu nəşrə rəhbərlik etmiş Nəriman Nərimanovun, Ruhulla Axundovun, Əliheydər Qarayevin, Həbib Cəbiyevin, Dadaş Bünyadzadənin, Qəzənfər Musabəyovun, Həmid Sultanovun, Səmədağa Ağamalıoğlunun, Ağababa Yusifzadənin, Böyükağa Talıblının, Sultanməcid Əfəndiyevin və başqalarının adlarının minnətdarlıq hissi ilə qeyd edildiyini deyir.

Yubiley Ulu Öndərin Azərbaycana rəhbərliyinin ikinci ilində qeyd olunur. Rəhbər Mərkəzi Komitənin orqanının yubileyini bütövlükdə Azərbaycan mətbuatının bayramı olan böyük hadisə adlandırır.

Mətbuatın “dördüncü hakimiyyət” funksiyasını hələ bütün komponentləri ilə yerinə yetirmədiyi və ya məlum səbəblərdən yerinə yetirə bilmədiyi sovet dönəmində Heydər Əliyev ona yeni həyat vermək, işini canlandırmaq, funksiyasını artırmaq üçün xeyli işlər gördü. “Kommunist”in yarım əsrlik yubileyi ilə bağlı çıxışında “mətbuat sözü böyük qüvvədir, böyük işdir” – deməklə qəzetin müasir funksiyasını dəqiq müəyyənləşdirdi. Ümummilli Lider qəzet kollektivinə təbrikində onun keçdiyi yola işıq tutulur: “…Kollektiv təşviqatçı” və “kollektiv təbliğatçı” kimi öz alovlu sözü ilə “Kommunist” qəzeti Azərbaycan xalqını viranəliyə qarşı, neft mədənlərinin, zavod və fabriklərin bərpası uğrunda mübarizəyə, texniki və mədəni inqilaba qaldırdı. Azərbaycan fəhləsi və kəndlisi üçün “Kommunist” qəzeti əsl məktəb olmuşdu”.

Yubileylər, təltiflər, saysız qayğı nümunələri, mətbu məsuliyyəti arxa plana atmırdı. Hər mətbu orqan, hər bir jurnalist sözünün, yazdığının ağası olmalıydı. Tirajı qısa müddətdə 600 minə çatan nəşrin isə başqa KİV-lərə nümunə göstərməsi peşə borcu idi. Mətbu orqanın yayımladığı məlumatları, müxtəlif səpkili yazıları bütün Azərbaycan oxuyurdu. Mətbu sözə, qəzetçi məsuliyyətinə böyük diqqət yetirən Heydər Əliyev hər sözün işlənmə məqamına, çəkisinə, məsuliyyətinə dərindən fikir verirdi. Tanınmış jurnalist Telman Əliyevin xatirələrindən götürülmüş sətirləri Heydər Əliyevin sovet dövrünün media dərslərinə aid etmək mümkündür. T.Əliyev xatirələrində yazır:

“Hər dəfə keçirilən müşavirədən sonra Heydər Əliyev çay süfrəsi arxasında ziyalılarla söhbət edir, respublikada tanınan adamların rəyini öyrənməyə çalışırdı. Belə söhbətlərin birində qəzetimizə yenicə redaktor təyin edilmiş Rəşid Mahmudovu sorğu-suala tutdu. Məsələ burasında idi ki, qəzetin həmin gün çıxan nömrəsi Heydər Əliyevin səfərinə həsr edilmişdi. Birinci səhifənin başında iri həriflərlə yazılan “Bir milyon ton Azərbaycan pambığı uğrunda!” sözləri Heydər Əliyevin diqqətindən yayınmamışdı. Redaktordan soruşdu ki, həmin rəqəm haradan götürülüb, hansı rəsmi sənəddə oxuyub?

Rəşid Mahmudov vəziyyətdən çıxmaq üçün respublikada gedən quruculuq işlərindən danışdı, həyata keçirilən mühüm tədbirləri yada saldı. Cavabdan razı qalmayan Heydər Əliyev ciddi şəkildə bildirdi: “Bizim rəsmi öhdəliyimiz var. Doğrudur, pambıqçılarımız bir milyon ton məhsul uğrunda mübarizə aparırlar. Yaxşı bilirsiniz ki, kənd təsərrüfatında qarşıya qoyulan məqsədlərə çatmaq üçün hava şəraiti həlledici amil hesab olunur. Olmadı elə, oldu belə. Yadda saxlayın, sizin taleyiniz həmin rəqəmin reallaşmasından asılı olacaq”.

Xoşbəxtlikdən həmin il qəzetimizin yazdığı kimi, Azərbaycan bir milyon tondan çox pambıq istehsal etdi. Buna hamıdan çox sevinən, bəlkə də Rəşid Mahmudov oldu…”

Altı il əvvəl əməkdar jurnalist Əhməd İsayev Ali Media Mükafatının ona təqdim olunması üçün Azərbaycan Mətbuat Şurasına gəlmişdi. Söhbət onun ötən əsrin 70-ci illərində böyük hay-küy doğuran yazılarının birindən düşdü. Əhməd müəllim xatırladı ki, “Kazımovun imarəti” sərlövhəli tənqidi məqalədə Gəncə Şəhər Partiya Komitəsi funksionerinin qudurğan hərəkətləri ifşa olunurdu. Yazı 1971-ci il yanvarın 15-16-da qəzetdə çıxdı. Azərbaycan, rus, erməni dillərində. Sən demə, redaktorumuz Ağababa Rzayev məsləhət üçün məktubu ölkə başçısı Heydər Əliyevə aparıbmış. O da göstəriş verib ki, bu qəzetlərdə çap olunsun.

Düzü, bu mənim üçün çox gözlənilməz oldu. Onda cəmi otuz yaşım var idi. Bərkdən-boşdaş yeni çıxırdım. Və anladım ki, hər mövzuya, hər fakta necə məsuliyyətlə yanaşmaq lazımdır. Tanınmış jurnalist etiraf etdi ki, bu onun üçün jurnalistikada ilk həyat dərsi idi.

Heydər Əliyevin o dövrdəki media dərslərinin yaratdığı yeniliklərdən biri də Mərkəzi Komitə aparatında başlanmış partiya-sovet orqanlarının bütün pillələrində mətbu çıxışlara münasibətin kökündən dəyişməsi idi. Hamı bilirdi ki, KİV-lərin tənqidi yazılarına laqeyd, qaba yanaşma gec-tez cəzalanmaya səbəb olacaq. Səhər tezdən qəzetlər vərəqlənir, qeydlər aparılır, müvafiq şöbələrə məlumatlar, tapşırıqlar verilir, görüləcək inzibati tədbirlər nəzarətə götürülürdü. Rayon partiya komitələrində mərkəzdən zəngləri gözləmədən təcili tədbirlər görülürdü.

Mənim sovet dönəmində Salyanda birinci katib işləmiş Sosialist Əməyi Qəhramanı Nadir Abbasovun bu xüsusda söhbəti yaxşı yadımdadır. O dedi: “Bizim “Qələbə”nin Salyanın yaşayış yerlərində açmadığı qapı yox idi. Fəxr edirdik ki, respublikada ən çox tirajlanan rayon qəzetidir. Rayonda bir çox problem və çatışmazlıqlardan onun vasitəsi ilə xəbər tutur, həll etməyə çalışırdıq”.

Heydər Əliyevin media ilə əlaqəli gör-götür dərsləri ölkədə coğrafi məhdudiyyətə sığmadığından 85 yaşında haqq dünyasına qovuşan əməkdar jurnalist Oqtay Cəfərovun Göyçayda rayon qəzetinin redaktoru işləyərkən başına gəlmiş, SSRİ miqyasında rezonans doğurmuş hadisəni yada salmağı vacib bildik. O vaxt ittifaq mətbuatında O.Cəfərovun rayon partiya komitəsinin yeni birinci katibi tərəfindən gözümçıxdıya salındığı, redaktoru olduğu “Yeni həyat” qəzetinin tənqidi yazı gedən sayının yandırıldığı barədə sensasiyalı məqalə yayımlanmışdı.

Məsələdən xəbər tutan Heydər Əliyev dərhal Mərkəzi Komitənin büro iclasını çağırdı. Bürokrat, özbaşına məmur vəzifədən çıxarıldı. Oqtay müəllim isə daha böyük vəzifəyə irəli çəkildi – respublika mediasının nəzəri-praktik məsələlərinin təbliği üçün təsis edilmiş “Müxbir” bülleteninə redaktor gətirildi, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin katibi seçildi, “Əməkdar jurnalist” fəxri adına layiq görüldü. Onu da deyək ki, mətbu vasitələrimizin həndəsi silsilə ilə çoxaldığı, jurnalistikada səhlənkarlığın, özbaşınalığın, peşə prinsiplərinə sayğısızlığın əndazəyə sığmadığı indiki dövrdə “Müxbir”in yeri açıq-aşkar görünür. O bülleten Heydər Əliyevin tövsiyəsi ilə yaradılmışdı. Azərbaycan KP MK-nın və rayon partiya komitələrinin bürolarında 1969-cu ilin iyulunadək də mətbuatda çıxan yazılar müzakirə olunur, günahkarlar barədə inzibati qaydada ölçü götürülürdü. Heydər Əliyevin hakimiyyəti dövründə belə halların intensivləşməsi mətbuatın dördüncü hakimiyyət funksiyasının əməli təminatçısı olmuşdur. Respublika qəzetləri bir kənara, rayonlarda yerli mətbuatın yazdıqları tənqidlər də müzakirələr doğururdu.

Daha bir dərs timsallı misal. 1974-cü ilin yanvarında Daşkəsən Rayon Partiya Komitəsinin plenumu birinci katib M.Allahverdiyevi təkrar həmin vəzifəyə seçməkdən imtina etdi. O, oxucu məktubu əsasında qələmə alınan felyetonla bağlı tədbir görmək əvəzinə məsələni daha da qəlizləşdirmişdi. Qəzetə cavab vermədi. Müəllif bu barədə müxtəlif dairələrə şikayət məktubları göndərdi. Üzrxaqlıq edəndə artıq gec idi. Bu dərsdə də, götürülən ölçüdə də Heydər Əliyevin dəst-xətti özünü biruzə verirdi.

Ulu Öndərin sonrakı illərin hadisələrini, proseslərini görmə qabiliyyəti, strategiya və taktikası onu sağlığında dahiləşdirən keyfiyyətlərindən idi. Medianın inkişaf perspektivlərinin milli jurnalistikamızı haralara aparacağı barədə proqnozlar üzərində düşüncələr rəhbəri bir an da rahat buraxmırdı. Ya milli jurnalistikamız mətbuatımızın mütərəqqi ənənələrinin varisi olduğunu dərk edərək təməlləri üzərinə qayıtmalı, ya da jurnalistlərimiz trafaret mövzular, oxşar üslub, ifadə vasitələri, yaradıcılığa, axtarışlara ehtiyac qalmayan tərzdə senzuranın tələblərinə itaətkarlıqla boyun əyən “intizamlı yazar” taleyi ilə barışmalıydılar.

Beləcə rəhbərin düşüncələrindən sovet dönəminin media dərsləri yaranırdı. Dərslər kənardan rəhbərin sahəyə yönələn məsləhətləri, tövsiyələri təsirini bağışlayırdı. Həssas, diqqətli oxucu, sadiq dinləyici, izləyici mövzunu, mətləbi teksdən ayırmaqda çətinlik çəkmirdi.

Heydər Əliyevin media dərsləri KİV-lərin maddi-texniki bazasının təkmilləşdirilməsini kadr hazırlığından ayırmırdı. Bütün sahələrə xas paralellik burada da strateji xəttin əsasını təşkil edirdi. Ötən əsrin 70-ci illərində Bakıda, Gəncədə, Sumqayıtda müasir tipli, nəşriyyatlar, poliqrafiya müəssisələri inşa olunmuşdu. Cəmi 2-3 ilin ərzində rayonlarda mətbəələrin təşkili, linotiplərlə, çap avadanlıqları ilə təminatı məsul katibləri qəzet çıxarmaq üçün Bakıya gəlmək qayğısından azad etmişdi. Yaradılan şərait tələbatı ödəyirdi, iş qalırdı jurnalistlərə. Onlar oxucuya elə məhsul təqdim etməli idilər ki, mətbu nəşrin hər sayı əl-əl gəzsin.

Azərbaycanda ali təhsilli jurnalist kadrları Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinin müvafiq şöbəsində hazırlanırdı. Gündüz və qiyabi şöbələrdə təhsil alan 50 nəfərin yarıdan çoxu sonralar başqa sahələrə üz tuturdu. Digər peşələrdən gələnlərin mediaya alışmalarına aylar, illər itirilirdi. Şöbə 1969-cu ildə fakultəyə çevrildi. Qəbul ikiqat artırıldı. Çox keçmədən fakultədə dekan dəyişikliyi oldu. Mətbuatımızın on illər boyu canlı ensiklopediyası, jurnalistikamızın partriarxı saydığımız Şirməmməd Hüseynovun bu vəzifəyə təyinatı faydasını verdi. Fundamentin möhkəmliyini əsaslandırmaq üçün müqayisə aparaq, 1990-cı ildən sonra Azərbaycanın əksər dövlət özəl və ali məktəblərində jurnalistika fakültələri yaradıldı. Hazırda əksəri meydanda yoxdur, bağlanılıb, BDU-nun müvafiq fakultəsi ilə rəqabətə tab gətirmədilər. Yəni universitetdə bu fakültə elmi əsaslarla yaradıldığından, flaqmanlığı əldən vermədi.

Məsəl var deyərlər ki, böyük balıqlar dəryalarda, okeanlarda yetişər. Heydər Əliyev respublika ali məktəblərinin hara gədər kadr hazırlama potensialından xəbərdar idi. Böyük planlar, dünya miqyaslı lahiyələrdə iştirakı, təmsilçiliyi təmin edəcək kadrların hər sahədə yetişməsini şərtləndirirdi. Ötən əsirin 70-ci illərində Rusiyanın, digər respublikaların ali məktəblərində təhsil almaq üçün gedən yüzlərlə gəncə ümid və qurur hissi ilə xeyir-duasını vermişdi. Gözləntilərin həyatda özünü doğrutması, vətən yolunda çırpınan qəlbin genişliyini, atılan addımların on illər sonrakı milli uğurlarımızın qazanmasına yönələn zərgər dəqiqliyini təcəssüm etdirirdi. Etimad həmin gənclərin, o cümlədən M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin jurnalistika fakultəsinə daxil olan bu sətirlərin müəllifinin, yüzlərin taleyini tamam dəyişdi. Hazırda Azərbaycanda söz sahibi sayılan KİV rəhbərləri, jurnalist həmkarlarım ilə o illərin xatirlərini iftixarla yada salırıq. Kitabın digər dərslərində minnətdarlıq dolu duyğularımdan söhbət açacağımdan, qürurla qeyd etmək istəyirəm ki, bu diqqətin uzaqgörən rəhbərin müdrik əməli olduğunu ötən əsrin axırlarında başlanan, geniş vüsət alan istiqlal uğrunda mücadiləmiz, müstəgil, plüralist fikrə söykənən cəmiyyətimiz təsdiqləyəcəkdir.

Heydər Əliyev dərsləri göstərirdi ki, jurnalistə ümid və tələbkarlıqla yanaşan hakimiyyət, cəmiyyət yaradıcı insana sayğılı münasibət göstərməyə borcludur. Dövlət qayğısının təşkilati, maddi və mənəvi sahələri əhatə etməsi təsirsiz qalmırdı. Jurnalistin özünə, sözünə ehtiramla yanaşan Ümumilli Lider onları hər yerdə səbrlə dinləyir, arzu və təkliflərinə sayğılı yanaşır, nitqləri, çıxışları, mükafatları ilə qəlblərinə yol tapırdı. Təhlil edəndə görürdün ki, bunlar media dərsləridir.

1970-ci ildən sonra ali təhsilli jurnalistlərə təyinat Azərbaycan KP MK-nın təbliğat və təşviqat şöbəsi tərəfindən verilirdi. Əvəllər redaktorlar bölgə qəzetlərinə təyinat almaq üçün məzunları bir-iki ay öncə dilə tuturdular, sonralar bölgələrdə işləməyə gedənlərin sayı çoxaldı. Mərkəzi Komitədən rayon partiya komitəsinin birinci katibinə göndərilən məktubda məzunun tutacağı vəzifə, təcili evlə təminatı öhdəliyi göstərilirdi. Bunun nəticəsi idi ki, gənc jurnalistlərinin çoxu bölgələrdə məskunlaşır, burada topladığı təcrübə sahəsində özünü böyük medianın kadrı olmağa hazırlayırdı. Əksər bölgələrdə partiya komitəsinin bürosunda redaktorların təmsilçiliyi nəzərdən qaçırılmırdı. Rayon mühitinin incəliklərinə bələd olanlar bunun necə əhəmiyyət daşıdığının yaxşı fərqindədirlər.

Heydər Əliyevə qədər paytaxtda hansısa jurnalistin mənzillə təminatı görünməyən məsələ hesab olunurdu. Bu da həllini tapdı. Bakının mərkəzində, mikrorayonlarında xeyli həmkarımıza yeni mənzillərin açarları təqdim olundu. Ənənələr davamlıdır. Azərbaycan hazırda dünyanın yeganə ölkəsidir ki, jurnalistlər müasir, rahat binalarda mənzillə təmin edilirlər. Ulu Öndərin layiqli davamçısı, möhtərəm prezidentimiz İlham Əliyev bu məsələni də daim diqqət mərkəzində saxlamaqdadır. Paytaxtda jurnalistlər məhəlləsi salınıb.

Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin sədri olmuş Hacı Hacıyev xatırlayırdı ki, AJB üzvlərinə verilən arayışlarda onların əlavə 20 kvadratmetr mənzil almaq hüququna malik olduğu göstərilirdi. Mediamızın ağsaqqalı Ulu Öndərin ölkə jurnalistlərinin qurultaylarında həvəslə iştirak etdiyini, qeydlər apardığını deyirdi: 1982-ci ilin yanvar ayında keçirilən VI qurultayda ölkə rəhbərinə “Əməkdar jurnalist” fəxri adının niyə təsis olunmadığı sualı verildi. Aradan bir qədər keçməmiş fəxri adlar siyahısında “Respublikanın əməkdar jurnalisti” də yer aldı.

70-ci illərdə kadrlara tələbatın ödənilməsi üçün Jurnalist Yaradıcılığı İnstitutunun yaradılması təklifi ilə çıxış etdik. Ulu Öndər təklifi bəyəndi. İnstitut fəaliyyət göstərdiyi illərdə redaksiyalarda çalışan qeyri-ixtisaslı əməkdaşlar üçün təcrübə məktəbi oldu.

Jurnalist əməyinin stimullaşdırılması Heydər Əliyevin media dərsləri yaradıcılıq bəhsləşmələrinə, müsabiqələrə rəvac verdi. AJB-nin “Qızıl qələm”i isə ictimai rəydə dövlət təltiflərindən geri qalmırdı. Hər il mayın 5-də – Mətbuat günü ərəfəsində 200-300 iddialının içərisindən 5-6 nəfərin seçilib döş nişanı, diplom və pulla mükafatlandırılması, adlarının radioda, televiziyada, qəzetlərdə elan olunması hər il başqalarını da yeni iddiallılar sırasına daxil edirdi. Hacı müəllim təəssüf hissi ilə deyirdi ki, Heydər Əliyev Moskvaya getdi, “Qızıl qələm” isə “işgüzar adamların” əlinə düşdü, xatirəyə döndü.

Ulu öndərin media dərsləri hər kəsə biliyinə, nüfuzuna, xidmətlərinə görə öz yerini göstərirdi. Möhtərəm prezidentimiz İlham Əliyevin media mənsublarına baxışlarında da belə yanaşmanın şahidləriyik. 2005-ci ildə Şirməmməd Hüseynovla Hacı Hacıyev barəsində prezident təqaüdü almaq üçün ölkə başçısına təqdimatımız müsbət qarşılandı. Mediamızın ağsaqqaları layiq görüldükləri mükafatların xeyli hissəsini ömürlərinin sonuna qədər xeyriyə işlərinə sərf etdilər. Ş.Hüseynovun Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin liderləri barədə silsilə kitabları həmin təqaüd hesabına işıq üzü gördü.

Sovet dönəmində Heydər Əliyevin taleyinə Azərbaycanı düşdüyü burulğandan çıxarmaq, inkişaf yoluna qovuşdurmaq, bunun üçün cəmiyyəti, düşünən beyinləri səfərbərliyə almaq missiyası düşmüşdü. Rəhbər həm də ona görə qüvvətli, inamlı idi ki, arxalana biləcəyi ziyalı ordusunu yaxından tanıyırdı. “Azərbaycan”, “Ulduz”, “Qobustan” jurnallarının, həmçinin Nəsir İmanquliyevin ölkənin öncül axşam qəzetinə çevirdiyi “Bakı-Baku”nun, Yusif Kərimovun “Azərbaycan gəncləri” qəzetinin adları milli mətbuat tariximizdə əbədi iz salıb. Görəsən, o dövrün senzurası ayağını yerə bərk dirəsəydi, bu mətbu nəşrlər nə qədər sevilər, populyar olardı?! Bu tipli idarəyə rəhbərlik etmiş Cahangir İldırımzadə deyirdi ki, biz Heydər Əliyevlə güclü idik, ona güvəndiyimizdən, hər azad fikrin, ifadənin başına ip atmırdıq.

Ulu Öndər hakimiyyətə gəldikdən sonra mərkəzi mətbuat və televiziya ilə qurulan münasibət Azərbaycan xalqının tanıdılmasına, dünya arenasına çıxmasına hesablanmışdı. XX yüzilliyin 70-ci illərinin əvəllərində “Literaturnaya qəzeta”da “Qoy ədalət zəfər çalsın!” başlığı altında dərc edilmiş müsahibə başdan-ayağa Heydər Əliyevin media dərsləri olduğundan yazının ayrıca təqdimatını məsləhət gördük”.

Əflatun Amaşov

İki sahil.- 2020.- 18 iyun.- S.15.