Prezident İlham Əliyev: Azərbaycan qazı Avropa üçün yeni, etibarlı və uzunmüddətli mənbədir

Azərbaycan Cənub Qaz Dəhlizinin yaradılmasında həlledici rol oynayıb

Son illərdə Azərbaycanın liderliyi ilə reallaşdırılan layihələr sayəsində regionun və Avropanın enerji xəritəsi əhəmiyyətli dərəcədə yenilənib. Ölkəmiz özünün zəngin neft və qaz resurslarının istehlakçılara şaxələndirilmiş marşrutlarla çatdırılmasına güclü siyasi iradə göstərir. Bu, həm təchizatçı ölkə kimi Azərbaycanın, həm də istehlakçı dövlətlərin maraqlarına uyğundur. Deyilənlər baxımından Azərbaycanın zəngin “Şahdəniz” yatağının ehtiyatlarının işlənməsinə və Avropa ölkələrinə çatdırılmasına hesablanan Cənub Qaz Dəhlizi müstəsna əhəmiyyət daşıyır. Yeni dəhliz zaman-zaman enerji amilinin siyasi təzyiq vasitəsinə çevrilməsindən əziyyət çəkən Avropa ölkələri üçün nəql marşrutlarının şaxələndirilməsi deməkdir. Elə bu və digər səbəblərə görə də Cənub Qaz Dəhlizinə maraq kifayət qədər böyükdür. Bunu fevralın 11-də Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin videokonfrans formatında keçirilən VII iclası bir daha təsdiqlədi. Budəfəki tədbirə əvvəlki iclaslarla müqayisədə daha çox sayda iştirakçının qatılması məmnunluq doğurur. Qeyd edək ki, qlobal pandemiya səbəbindən onlayn formatda baş tutan tədbirə 18 ölkənin, 19 şirkətin və 5 aparıcı beynəlxalq maliyyə təsisatının təmsilçiləri qatılıb. İclasda çıxış edən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev bildirib ki, Azərbaycan qazı Avropa üçün yeni, etibarlı və uzunmüddətli mənbədir.

Cənub Qaz Dəhlizinin bütün seqmentləri üzrə işlərin yekunlaşması tarixi nailiyyətdir

Dünyada azsaylı nəhəng qaz yataqlarından biri hesab olunan “Şahdəniz” keçən əsrin ortalarında azərbaycanlı geoloqlar tərəfindən kəşf edilib, lakin müvafiq texnologiyaların olmamasına görə yatağın istismarı dayandırılıb, onun potensial imkanları müəyyən edilməyib. 1996-cı ildə Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Şirkətinin beynəlxalq neft şirkətləri ilə yaratdığı konsorsium yatağın qazla zəngin olduğunu təsdiqləyib. Yeni kəşfiyyat-dəyərləndirmə işlərinin nəticəsi gözləniləndən daha yaxşı olub. Mütəxəssislər yataqda 1,2 trilyon kubmetr qazın olmasını ehtimal edirlər. Müstəqil Azərbaycanın “Əsrin müqaviləsi”ndən sonra transmilli şirkətlərlə imzaladığı ikinci böyük kontrakt “Şahdəniz” qaz yatağı üzrədir. Xatırladaq ki, bu kontrakt 1996-cı il iyulun əvvəlində Xəzər Neft-Qaz Sərgisinin keçirildiyi gündə imzalanıb.

Azərbaycan qazını xarici istehlakçılara çatdırmaq üçün 2007-ci ildə Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz boru kəməri istismara verilib. “Şahdəniz” yatağının birinci mərhələsi çərçivəsində hasil edilən qazın bu kəmərlə ixracına başlanıb. Lakin “Şahdəniz” və digər yataqların zəngin ehtiyatlarının Avropaya çatdırılması üçün daha böyükhəcmli yeni dəhlizin yaradılmasına ehtiyac var idi. Beləliklə, respublikamız özünün böyük qaz həcmlərini ixrac etmək və Avropanın enerji təhlükəsizliyinə yeni töhfələr vermək məqsədilə Cənub Qaz Dəhlizinin yaradılması təşəbbüsünü irəli sürüb. Cənub Qaz Dəhlizi ideyası Azərbaycanın iradəsi və liderliyi sayəsində reallığa çevrilməyə başlayıb. Yuxarıda bəhs olunan iclasda bildirildiyi kimi, 2011-ci ildə Azərbaycan və Avropa Komissiyası arasında Cənub Qaz Dəhlizi layihəsi üzrə Birgə Bəyannamə imzalanıb və bu, həmin layihənin icrasının başlanğıc nöqtəsi olub. Ötən 10 il ərzində Azərbaycan Avropa Komissiyası ilə fəal şəkildə əməkdaşlıq edib. Vurğulamaq yerinə düşər ki, Azərbaycan və Avropa Komissiyası Məşvərət Şurasının həmsədrləridir. Avropa Komissiyası ilə Birgə Bəyanat imzalandıqdan bir il sonra Azərbaycan və Türkiyə arasında TANAP layihəsinin inşası ilə əlaqədar müqavilə bağlanıb. 2014-cü il sentyabrın 20-də “Əsrin müqaviləsi”nin iyirmi illiyində Səngəçalda Cənub-Şərqi Avropa ölkələrinin dövlət və hökumət başçılarının, nazirlərinin və beynəlxalq şirkətlərin rəhbərlərinin iştirakı ilə “Cənub Qaz Dəhlizi” layihəsinin təməlqoyma mərasimi keçirilib.

Layihə ətrafında tərəfdaş dövlətlərdən, transmilli şirkətlərdən, beynəlxalq maliyyə qurumlarından ibarət güclü komanda formalaşıb. Burada Böyük Britaniyanın, Amerika Birləşmiş Ştatlarının rolunu xüsusi qeyd edə bilərik. Layihənin reallaşdırılmasında, həmçinin Gürcüstan, Türkiyə, Bolqarıstan, Yunanıstan, Albaniya və İtaliya yaxından iştirak ediblər. Əlbəttə, transmilli şirkətlər bu layihəyə güclü sadiqlik nümayiş etdirməsəydilər, onun reallaşması mümkünsüz olardı. Layihənin yerinə yetirilməsində Böyük Britaniyanın “BP” şirkətinin töhfələri isə daha böyükdür. Bu şirkət Azərbaycanın strateji tərəfdaşıdır. Ölkəmizlə “BP”nin uğurlu əməkdaşlığı 27 illik bir dövrü əhatə edir. Layihədə, həmçinin aparıcı beynəlxalq maliyyə təsisatları - Dünya Bankı, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı, Asiya İnkişaf Bankı, Avropa İnvestisiya Bankı və Asiya İnfrastruktur İnvestisiya Bankı fəal iştirak edərək onun həyata keçirilməsinə mühüm töhfələr veriblər.

Cənub Qaz Dəhlizi kimi nəhəng infrastruktur layihəsinin araya-ərsəyə gəlməsində Azərbaycanın rolu isə həlledici olub. Belə ki, respublikamız həm beynəlxalq önəm daşıyan təşəbbüslə çıxış edib, yeni nəql dəhlizinin üstünlüklərini əsaslandırıb, həm də sonrakı mərhələlərdə layihənin uğurla reallaşdırılmasına qətiyyətli siyasi və maliyyə dəstəyi göstərib. Cənub Qaz Dəhlizinin reallaşmasında ölkəmizin rolundan bəhs edən Prezident İlham Əliyev “Azərbaycan layihəyə 10 milyard dollar həcmində əhəmiyyətli maliyyə töhfəsi vermişdir və biz Cənub Qaz Dəhlizinin həyata keçirilməsinin hər dörd seqmentində - “Şahdəniz”, Cənubi Qafqaz boru kəməri, TANAP və TAP-da iştirak etmişik”, - deyə vurğulayıb.

Təxminən 3500 kilometr uzunluğa malik olan və 7 ölkəni birləşdirən Cənub Qaz Dəhlizi çox mürəkkəb relyefə malik coğrafi ərazilərdən, o cümlədən hündürlüyü 2500 metr olan dağlardan keçir. Yeni enerji dəhlizinin 100 kilometrdən artıq hissəsi isə Adriatik dənizinin dibində quraşdırılıb. Yeni nəql marşrutu mövcud olan ən yüksək ekoloji standartlara cavab verir. İlkin olaraq layihənin yerinə yetirilməsi üçün 44,6 milyard dollar məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdu. Lakin səmərəli idarəçilik və düzgün planlaşdırma nəticəsində layihənin dəyərini 33 milyard dollara endirmək mümkün olub.

Layihənin bütün seqmentləri üzrə böyük iş həcmi yerinə yetirilib. 2018-ci il 29 may tarixində Bakıdakı Səngəçal terminalında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin, Amerika Birləşmiş Ştatlarının, Böyük Britaniyanın və bir sıra digər dövlətlərin, Avropa İttifaqının, həmçinin layihədə iştirak edən transmilli şirkətlərin yüksəksəviyyəli rəsmilərinin iştirakı ilə ayrı-ayrı mühüm parametrlər baxımından strateji önəm daşıyan Cənub Qaz Dəhlizinin rəsmi açılışı baş tutub. 2018-ci il iyunun 12-də Türkiyənin Əskişəhər şəhərində TANAP-ın istifadəyə verilməsi, 2019-cu il noyabrın 30-da isə qardaş ölkənin Ədirnə vilayətinin İpsala qəsəbəsində TANAP qaz kəmərinin Avropa ilə birləşən hissəsinin açılış mərasimləri keçirilib. 2020-ci ilin son günlərində isə TAP layihəsi üzrə bütün işlər yekunlaşıb. Prezident İlham Əliyev bunu yüksək dəyərləndirərək “Cənub Qaz Dəhlizinin sonuncu seqmenti olan TAP layihəsinin yekunlaşdırılması tarixi nailiyyətdir”, - deyə vurğulayıb.

Azərbaycan tərəfdaşları ilə birgə əməkdaşlığı perspektivdə də davam etdirmək niyyətindədir

Cənub Qaz Dəhlizi layihəsinin tamamlanması heç də Azərbaycanın öz tərəfdaşları ilə əməkdaşlığının sonu anlamına gəlmir. Əksinə, respublikamız indiyədək formalaşan misilsiz əməkdaşlıq platformalarını daha da möhkəmlətmək və birgə səylərlə yeni layihələrə başlamaq niyyətindədir. Ölkəmizin bu niyyətini diqqətə çatdıran Prezident İlham Əliyev deyib: “Əminəm ki, bizim birgə fəaliyyətimiz davam edəcəkdir, çünki yeni plan və ideyalarımız var”.

Qeyd edək ki, gələcək əməkdaşlıq üçün imkanlar kifayət qədər genişdir. Azərbaycanın qaz ehtiyatları yalnız “Şahdəniz”lə məhdudlaşmır. Respublikamız Xəzərdəki digər yataqlarda da zəngin resurslara malikdir. Prezident İlham Əliyev bildirib ki, hazırda kəşfiyyat və hasilat mərhələsində olan bir neçə yataqla bağlı çox ümidverici perspektivlər var. Dövlətimizin başçısı “Babək” yatağının perspektivlərini xüsusi vurğulayıb. Bu yataq 400 milyard kubmetr həcmdə təsdiqlənmiş qaz ehtiyatına malikdir. “Abşeron” qaz-kondensat yatağının 350 milyard kubmetr ehtiyatı var. Bu yataq iki mərhələdə işləniləcək. Birinci mərhələ yataqdan 1,5 milyard kubmetr qaz hasil ediləcək və bu həcm Azərbaycanda istehlak olunacaq. Eyni zamanda, ölkəmiz “Abşeron” yatağının işlənməsinin ikinci mərhələsinin başlanmasına da yaxınlaşıb. İkinci mərhələnin işlənməsi təmin edildikdən sonra yataqdan hasilat təxminən 3-4 dəfə artacaq ki, bu da respublikamızın ümumi qaz potensialına müsbət təsir göstərəcək. Gələn il “Abşeron” yatağı üzrə hasilata başlanılması gözlənilir. Digər bir yataq isə “Ümid” adlanır ki, orada ən azı 200 milyard kubmetr təbii qaz ehtiyatı mövcuddur. Xəzərdəki rəmzi “Dostluq” adı verilən yatağın da ehtiyatları kifayət qədər böyükdür. Bu yatağın istismarını Azərbaycan dost Türkmənistanla birlikdə həyata keçirəcək. Azərbaycan geoloqlarının hələ keçmiş sovet dövründə kəşf etdikləri bu yatağın birgə işlənməsinə dair Anlaşma Memorandumu 2021-ci ilin yanvar ayında imzalanıb. “Dostluq” yatağının birgə işlənməsi Xəzər dənizi və onun hüdudlarından kənarda gələcək enerji əməkdaşlığı üçün çox faydalı olacaq.

Bunlar təsdiqlənmiş ehtiyata malik olan yataqlardır. Onların istismarı Xəzər dənizinin Azərbaycana məxsus sektorunda qaz hasilatının genişləndirilməsinə yeni imkanlar açacaq. Bütün bunlar isə ixrac infrastrukturunun coğrafiyasının genişləndirilməsini labüd edir. Biz indiyədək müşahidə etmişik ki, Azərbaycan həmişə öz enerji siyasətini ardıcıllıqla həyata keçirib və reallıqlara adekvat addımlar atıb. Ölkəmiz, həmçinin böyük qaz ixracı ilə bağlı yeni təşəbbüslərlə çıxış edir. Məsələn, TAP üzrə işlərin yekunlaşmasından sonra gələcəkdə İonik-Adriatik boru kəmərinin inşası layihəsi gündəmə gəlib. Bu barədə fikirlərini bildirən Prezident İlham Əliyev “Əlbəttə, TAP-ın başa çatdırılması İonik-Adriatik boru kəmərinin inşasına imkan yaradır. Biz Qərbi Balkan ölkələri ilə anlaşma memorandumlarını artıq imzalamışıq. İonik-Adriatik boru kəməri həyata keçirildikdən sonra biz təchizat marşrutlarımızı şaxələndirmək imkanı əldə edəcəyik və Qərbi Balkan dövlətləri üçün də yeni imkanlar yaradacağıq”, - deyə vurğulayıb.

Eyni zamanda, hazırda respublikamız Xəzərdə bir sıra yataqlar üzrə kəşfiyyat işlərini davam etdirir. Mütəxəssislər nikbindirlər və onlar yeni kəşflərin olacağını bildirirlər. Bundan başqa, “Azəri-Çıraq-Günəşli” yatağı üzrə “dərin qaz” adlanan layihəni də nəzərə alsaq, ölkəmizin “mavi yanacaq” potensialı barədə daha konkret təsəvvür yaranar.

İki sahil.- 2021.- 12 fevral.- S.4,5,6.