Naxçıvandan başlanan

xilaskarlıq missiyası

Ulu öndər Heydər Əliyevin 22 iyul 1990-cı ildə ata ocağına- muxtar respublikaya qayıdışı tarixi dönüşün Zəfər çağırışı idi

Müasirləri arasında, sonrakı dönəmlərdə qərinədən artıq müddətdə Azərbaycana rəhbərlik etmiş ulu öndər Heydər Əliyevin adının hörmətlə çəkilməsi onun hadisələrə təsir imkanlarının tükənməzliyi, səbəb və nəticənin uyğunluğunu zəkasının qüdrəti ilə qiymətləndirmək bacarığı ilə bağlıdır. Rəvan nitqi , uzaqgörənliyi ilə həmkarları arasında seçilən Ulu Öndərin hakimiyyətinin bütün dövrlərindəki fəaliyyətinin dəyişilməz amili özünəinamı, qələbə formulunu şəxsi keyfiyyətlərində əbədiləşdirməsidir.

Tarixi şəxsiyyətlərin maraqlı, zəngin ömür yolu təkcə onların özlərinə aid olmur. İctimai-siyasi xadim kimi məşhurlaşan bu şəxsiyyətlərin həyatı kimi, xidmətləri də mənsub olduqları xalqa, dövlətə həsr olunur və tarixdə özünəməxsus yer tutur. Belə müdriklərdən olan ulu öndər Heydər Əliyevin dünyada tanınan siyasətçilərlə, dövlət xadimləri ilə müqayisə olunmayacaq qədər zəngin, daim öyrənilməyə ehtiyac duyulan həyatı maraqlı, nümunə göstəriləcək epoxadır. Ağlı, zəkası, təcrübəsi ilə müasirlərindən fərqlənən Ulu Öndərin həyatında iz qoyan mühüm hadisələr çox olsa da Ümummilli Liderin siyasi fəaliyyətinin dönüş nöqtələri olan bəzi məqamları xatırlatmaq yerinə düşər.

İnsanlarla ünsiyyəti sevən dahi Heydər Əliyev üçün « nə etməli», «nədən başlamalı» suallarının məntiqi nəticəsi, əbədi cavabı «uğur» olmuşdur. Onun mübarizələrlə dolu həyat yolunun mənası zirvələrə yüksəlmək istəyi idi. Bu baxımdan tam əminlikdə demək olar ki, türk birliyinin, dünya azərbaycanlılarının əvəzolunmaz lideri Heydər Əliyevin şəxsində qələbə formulu özünün ən yüksək ifadəsini tapmışdır.

Uinston Çörçillin bu sözləri sanki Ulu Öndərin həyat formulunda əbədiləşib: « Və bax, budur dərs: heç vaxt təslim olma… Heç vaxt, heç vaxt, heç vaxt… Heç nədə, kiçik və ya böyük, əhəmiyyətli və ya əhəmiyyətsiz- heç vaxt təslim olmayın, vicdanın hökmündən və yaxşı zövqdən başqa.»

14 iyul 1969-cu ildə respublika rəhbərliyinə gəlişi ilə Azərbaycanı beynəlxalq aləmin subyekti kimi tanıtmağı qarşısına məqsəd qoyan Ulu Öndər ölkənin xalq təsərrüfatında gedən prosesləri dərindən öyrəndi, sistemli təhlil əsasında sosial-iqtisadi həyatın bütün sahələrində mövcud olan çətinliklərdən çıxış yollarını müəyyənləşdirdi. Onun başçılığı ilə qısa müddətdə Azərbaycanının sürətli inkişafını bir faktı müqayisə etməklə diqqətə çatdıraq: 1969-cu ilədək ölkə üzrə milli gəlirin artım sürətinə görə müttəfiq respublikalar arasında axırıncı yeri tutan Azərbaycan 1982-ci ildə, ulu öndər Heydər Əliyev Moskvaya yüksək vəzifəyə layiq görüldüyü zaman respublikamız bu sahə üzrə görə SSRİ-də birinci yerdə idi. Neft sənayesini, yanacaq- energetika kompleksini, texniki-tərəqqini inkişaf etdirməklə, elm, təhsil , mədəniyyət sahələrinə diqqəti artırmaqla respublikanı ölkə sərhədlərindən kənarda belə tanıtdırdı. Respublikaya yenilik ruhu ilə başçılıq edən Ulu Öndərin adı ilə bağlı olan « Əliyev dövrü» Azərbaycanın tarixinə ən məhsuldar illər kimi yazılıb.

« Tarixi bəsirət, irəlini görmək nadir bir hissdir, Siyasi xadimlərin heç də hamısında nə qədər çox istedadlı olsalar da , bu hiss olmur. Təbiət bu keyfiyyəti yalnız seçilmiş adamlara- yeni dövlətlərin baniləri olacaq insanlara, dünyanı dəyişən iqtisadi və və fəlsəfi təlimlərin yaradıcılarına, zəmanəsini çox-çox qabaqlayan görkəmli mütəfəkkirlərə verir. Heydər Əliyev , şübhəsiz bu böyük insanların sırasına daxildir.» Ulu öndər Heydər Əliyev haqqında söylənilən bu sözlər müdrik şəxsiyətin fitri istedada malik olduğunu bildirən çoxsaylı dəyərləndirmələrdən yalnız biridir. Ulu Öndərin liderlik formulunun dünyada özünü doğrultduğunu təsdiqləyən amil isə tanınmış ictimai-siyasi xadimlərin Heydər Əliyev haqqında söylədikləri sözlər, siyasətinə verdikləri dəyərdir. «Mən görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin müdrik zəkasına inanıram və bilirəm ki, onun rəhbərliyi altında Azərbaycan öz müstəqilliyini daha da möhkəmləndirəcək və əbədi edəcəkdir. Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti xalqı və ölkəni firavanlığa, sürətli inkişafa gətirib çıxaracaqdır» söyləyən tanınmış amerikalı siyasətçi Henri Kissincerin sözləri reallıqdan xəbər verir. «Kremldə sui-qəsdlər. Andropovdan Qorbaçova qədər» kitabının müəllifləri V. Solovyov və Y. Klepikova İttifaq miqyasında yüksək vəzifə tutan, fenomen biliyə malik Heydər Əliyevi belə xarakterizə etmişdilər: « Əliyev həqiqətən də Siyasi Bürodakı yoldaşlarının yeknəsəq çevrəsindən kəskin surətdə seçilirdi- özü də təkcə milliyyətinə görə yox.» Tanınmış telejurnalist Andrey Karaulov 1995-ci ildə yazırdı : « Əliyevin çox güclü fantastik yaddaşı var. Bunu tam ciddi deyirəm: o , öz yetmişillik həyatının hər bir gününü ən xırda detallarına qədər xatırlayır, hər şey onun yadındadır.»

Bu misalları elə belə xatırlatmadım. Necə deyərlər, görünən dağın zirvəsinə çatmaq, deyil yaxınlaşmaq üçün heç olmasa bu yolun yarısına qədərki məsafədə görəcəkləri haqqında məlumatın olmalıdır. SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini işləyən Heydər Əliyevin fenomen istedadı, qabiliyyəti, hadisələri düzgün qiymətləndirmək bacarığı ilə müqayisədə özünün bivecliyinin aşkarlanmasından ehtiyatlanan SSRİ-nin ilk prezidenti M. Qorbaçov Ulu Öndəri əsas rəqibi hesab edirdi.

21 oktyabr 1987-ci ildə Sov.İKP MK Siyasi Bürosunun üzvlüyündən azad edilməsi barədəki qərarı özünə qarşı ədalətsizlik adlandıran Ulu Öndər «Vaşinqton post» qəzetinin Moskva müxbiri Devid Remnikin sualına belə cavab verir : « Əsl səbəb təkcə səhhətimlə bağlı deyildir. Hərçənd əlbəttə, mən həqiqətən xəstələnmişdim. Səbəblər odur ki, işlədiyim son dövrdə Qorbaçov tərəfindən özümə qarşı qeyri-səmimi münasibət hiss edirdim. Bu, çox şeydə özünü büruzə verirdi. Mən vicdanla işləyirdim, işimdə heç bir qüsur görmürdüm. Qorbaçov isə subyektiv hisslərinin əsiri oldu, vəssəlam.»

Ulu Öndər 20 Yanvar qırğınından bir gün əvvəl- yanvarın 19-da, Kremlin «baş kommunisti» ermənipərəst Mixail Qorbaçovla gözlənilməz danışığını « 1987-ci ildən sonra ilk dəfə olaraq Qorbaçov mənə zəng etdi. Bizim çox kəskin danışığımız oldu… Qorbaçov dedi ki, Azərbaycanda vəziyyət qarışıqdır və bu qarışıqlıqda sən günahkarsan. Orada sovet hakimiyyətinin yıxılmasında guya mən günahkaram, buna görə də bu hərəkatın qarşısının alınması üçün məhz mən təcili tədbir görməliyəm. O, məni hədələdi ki, əgər mən bunu etməsəm, onlar bilirlər mənimlə nə edəcəklər, onlar onsuz da Azərbaycanda qayda-qanun yaradacaqlar, lakin günahkar mən olacağam. Mən ona çox kəskin cavablar verdim və bildirdim ki, bunlar hamısı iftiradır» bu sözləri ilə xatırladan müdrik siyasətçi Heydər Əliyev «istefasından» sonra baş verənlər də bu reallığı təsdiqləyirdi. Ulu Öndər Siyasi Bürodan istefa verdikdən 15 gün sonra Qarabağ məsələsi ortaya çıxdı. Qorbaçovun ən yaxın adamı, iqtisadiyyat üzrə müşaviri, milliyyətcə erməni olan akdemik Aqanbekyan Parisdə keçirdiyi bir mətbuat konfransında «Dağlıq Qarabağ Ermənistana verilməlidir» deməsi ilə erməni daşnakları illərdən bəri hazırladıqları planlarının icrasına başladılar. Fərdi təqaüdçü Heydər Əliyevin Moskvanı tərk etməməsi üçün güclü nəzarətin, təzyiqlərin olmasına baxmayaraq Ulu Öndərin doğma Vətəninə məhəbbət duyğuları bütün qadağalara qalib gəldi. Kreml bir yana, Azərbaycanın o dövrdəki rəhbərliyi də bu dönüşə qarşı idi. 1990- cı ilin 20 iyulunda doğma Vətənində «istənilməyən şəxs» kimi qarşılanan fərdi pensiyaçı Heydər Əliyev Naxçıvan Muxtar respublikasının partiya strukturlarından Azərbaycan Kommunist Partiyasını XXXII qurultayına nümayəndə seçilməsi ilə yaranan toxunulmazlıqdan istifadə edərək ata-baba yurduna üz tutur.

1990-cı il iyul ayının 22-də Naxçıvana gələn Ulu Öndəri 100 mindən artıq həmyerlisi xilaskar kimi qarşıladı. Görüşdə həmyerlilərinə müraciət edən Ulu Öndərin nitqi tarixi dönüşün zəfər çağırışı idi: « Doğma vətən torpağına heç də yenidən hakimiyyətə qalxmaq üçün yox, ancaq və ancaq respublikanın bu ağır və çətin dövründə xalqın dərdinə şərik olmağa, vətəndaşlıq borcumu yerinə yetirməyə, azadlıq uğrunda mübarizəyə qoşulmağa gəlmişəm» söyləyən, Vətənini canından artıq sevən ulu öndər Heydər Əliyev xilaskarlıq missiyasına xalqının xeyir-duası ilə başladı. O missiya ki, yalnız muxtar respublikanın deyil, bütünlükdə Azərbaycanın müstəqilliyinin əbədiliyini şərtləndirdi.

Doğma yurdunda el ağsaqqalı, sonra deputat, nəhayət, Naxçıvan MR Ali Məclisinin Sədri kimi xalqın taleyüklü problemlərinin əsl mahiyyətini müdrikcəsinə dərk edib, çıxış yollarını müəyyənləşdirib, alternativ yollar axtaran Ulu Öndərin həyata keçirdiyi islahatların hər biri özlüyündə Azərbaycanın gələcək inkişafı üçün təməl idi.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin 17 noyabr 1990- cı ildə keçirilən sessiyasına deputat kimi sədrlik edən Heydər Əliyev bir müddət sonra söylədiyi «Müstəqillik qədər çətin yol yoxdur. Müstəqilliyin əldə olunması nə qədər çətindirsə, onun saxlanılması, daimi, əbədi olması bundan da çətindir» sözlərinin real həyatda həlli üçün imkan yaradan məsələlər barədə düşüncələrini gerçəkləşdirdi. Həmin sessiyada «Naxçıvan MSSR»nin adından «sovet, sosialist»» sözlərinin çıxarılması, dövlət atributları sayılan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağının, himn və gerbinin bərpası barədə qərarın qəbul olunması müdriklik, cəsarət tələb edirdi.

O illərdə görülən işləri inkişafımızın təməli adlandıran Prezident İlham Əliyevin bu sözləri daha xarakterikdir: « Heydər Əliyevin 1970-ci, 1980-ci illərdə də gördüyü işlər, Azərbaycanın inkişafına verdiyi töhfələr və Sovet İttifaqının dağılma ərəfəsindəki fəaliyyəti, cəsarətli addımlar, qanlı 20 Yanvar faciəsinin pislənməsi, Kommunist Partiyası sıralarının tərk edilməsi, Naxçıvanda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin bayrağının dövlət bayrağı kimi təsis edilməsi, Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının adının dəyişdirilməsi, Sovet İttifaqının saxlanmasına dair referendumun keçirilməməsi - bütün bu amillər əlbəttə ki, xalqda Heydər Əliyevə olan məhəbbəti birə on artırırdı. 1992-ci ilin noyabrında Yeni Azərbaycan Partiyasının yaradılması xalqda böyük ümidlər yaratdı ki, nəhayət, xoşagəlməz hallara son qoyulacaq, nəhayət, Azərbaycanda çox ciddi siyasi qüvvə yaranır, nəhayət, Azərbaycanda siyasi sistem yaranır.» Ulu Öndərin fəaliyyətinin Naxçıvan dövrünü əhatə edən illərdə ən böyük xidmətlərindən biri, diaspor fəaliyyətinin təməlini qoyan 31 dekabr- Dünya Azərbaycan türklərinin milli həmrəylik və birliyi barədə qərarın qəbulu idi. SSRİ-nin cənub sərhədlərini qoruyan sovet ordusunun hərbi arsenalı, silah-sursatı muxtar respublikada qalmaqla bütün ordu hissələrinin Naxçıvandan çıxarılmasına nail oldu. İlk Sərhəd Dəstəsi yaradıldı. O dövrdə Ulu Öndərin Azərbaycana böyük xidmətlərindən biri də respublikanın sərhədlərinin , Naxçıvanın ermənilər tərəfindən işğalının qarşısının alınmasına yönəldilmiş Qars müqaviləsinin təzələnməsi, İran və Türkiyə ilə əməkdaşlığın gücləndirilməsi oldu. Hər iki qonşu dövlətdən Naxçıvana ərzaq , sənaye malları, ən başlıcası isə enerji verildi. «Ümid körpüsü» salındı. Naxçıvan hava limanı, Bakıda isə muxtar respublikanın nümayəndəliyi açıldı. Bazar iqtisadiyyatının başlıca tələblərindən olan özəlləşdirmə siyasəti o illərdə Ulu Öndərin imzaladığı «Naxçıvanda zərərlə işləyən kolxoz və sovxozların ləğv edilməsi və onların əsasında şəxsi təsərrüfatların yaradılması», «Rentabelli işləyən kolxoz və sovxozların ictimai mal-qarasının özəlləşdirilməsi» haqqında qərarların qəbulu ilə başladı.

Naxçıvanda olarkən Ali Məclisin Sədri kimi 1992-ci ildə antimilli qüvvələrin təhdidlərinə xalqla birliyi sayəsində qalib gələn ulu öndər Heydər Əliyev növbəti dəfə xilaskarlıq missiyasını 1993-cü ildə yerinə yetirdi. Həmin il, iyunun 9-da parçalanmaqda olan ölkəni daxili qarşıdurma və xarici dövlətlərin məkrli müdaxilələrindən qorumaq üçün xalqın təkidli tələbi Bakıya qayıdan ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycanın müstəqilliyi naminə daha mühüm xidmətlər göstərdi. Bu gün Azərbaycanın dünyada qüdrətli dövlət kimi tanınması Ulu Öndərin ideyalarının reallaşması deməkdir. Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi ulu öndər Heydər Əliyevin Naxçıvandan Bakıya , böyük siyasətə qayıdışı şərəfli xilaskar missiyasının başlanğıcı oldu.

Xuraman İsmayılqızı

İki sahil.- 2022.- 21 iyul.- S.4.