Sözün daş nağılı və daş ağırlığı

Gözəl pedaqoq, istedadlı şairə, vətənpərvər ziyalı Mahirə Nağıqızının doğum gününə...

Mahirə Nağıqızı (Hüseynova) həm gözəl pedaqoq, həm istedadlı şairə, həm də vətənpərvər ziyalı kimi ictimai mühitə çox yaxından tanışdır. Dağları insanda vüqar və qürur yaradan, Azərbaycanın ziyalılar yurdu olan Naxçıvanda Babək rayonunun Sust kəndində dünyaya göz açıb Mahirə xanım. Mahirə xanım həm alim kimi çoxsaylı monoqrafiya, kitab və məqalələrin müəllifidir, öz sözləri desək, “öyrədənlərin öyrədənidir”.

Hətta gözəl bir pedaqoq kimi “İlin ən yaxşı müəllimi” adını alıb, Azərbaycan Respublikasının “Qabaqcıl təhsil işçisi” döş nişanı ilə təltif edilib. Alim kimi ana dilimizin tədqiqi sahəsində çoxsaylı qiymətli əsərlər ərsəyə gətirib, elm sahəsindəki xidmətlərinə görə “İlin alimi” Mediya mükafatını alıb. Və bunların fövqündə həm də istedadlı, təbli bir şairə kimi tanınıb, “Mənim anam” (Bakı, “Vətən” nəşriyyatı, 2006), “Su at dalımca, ana” (Bakı, “Vətən” nəşriyyatı, 2006), “Ana sevgisindən doğan nəğmələr” (Bakı, “Avropa” nəşriyyatı, 2008), “Yaşadacaq anam məni” (Bakı, “Qismət” nəşriyyatı, 2009), “Ana kəndim Xalxalım” (Bakı, “Avropa” nəşriyyatı, 2010), “Ömrün çıraqdır sənin” (Bakı, “Avropa” nəşriyyatı, 2010), “Sözün hikməti” (Bakı, “Vətən” nəşriyyatı, 2012), “Analı dünyam” (Bakı, “Vətən” nəşriyyatı, 2015), “Haqqa çağıran səs” (Bakı, “Vətən” nəşriyyatı, 2015), “Bayatılar” (Bakı, “Apostroff” nəşriyyatı, 2015), “Bayatılar və üç şeir” (Bakı, “Apostroff” nəşriyyatı, 2015), “Ruhuna beşiksə, tanı, Vətəndir” (Bakı, Afpoliqraf mətbəəsi, 2017), “Salam olsun” (Bakı, 2021) kimi şeir kitabları ilə geniş oxucu kütləsi tərəfindən sevilib, rəğbətlə qarşılanıb. Mahirə Nağıqızı bir şairə kimi istedadlı əsərlərinə görə “Qızıl qələm” mükafatına layiq görülüb. Hazırda hər üç vəzifənin öhdəsindən uğurla gələrək öz xidmətlərilə ölkəmizin inkişafına mühüm töhfələr verir. İstedadlı şairə Mahirə Nağıqızının son şeir kitablarından biri “Onun daş nağılı” adlanır. Sözümüz də elə bu kitabda toplanmış şeirləri haqqındadır.

Söz var su kimidir, lətafətilə, şırıltısı ilə axıb insanı özünə məftun edir, söz var daş kimidir, daş, qaya ağırlığı var, mənasını, hikmətini anlamaq ağırlığı ilə üzləşirsən. Müasir ədəbi prosesdə öz qələmi və imzası ilə tanınımış Mahirə Nağıqızı-Hüseynovanın şeriyyəti də məhz belədir: bəzən su kimi lətafətli, axıcı, bəzən də daş kimi ağır, yüklü. İndiyə qədər ədəbiyyatda anaya həsr edilən minlərlə şeirin arasında bir fərqli fikir nümayiş etdirmək çox da asan olmayıb, heç deyil də. Nə qədər desən, ədəbiyyatımızda ana mövzusunda yazılmış bir-birindən gözəl, maraqlı əsərlər vardır. Amma Mahirə Nağıqızının yaradıcılığına bilxassə sevgim və rəğbətim məhz onun minlərlə ana şeiri arasında fərqliliyini və özünəməxsusluğunu göstərən “Onun daş nağılı” şeirindən boy atıb böyüyüb. Ümumiyyətlə, şairənin bədii irsində ANA mövzusu başlıca yerdə gəlir, hər sözünün başında durur, yaradıcılığında əzəmətli bir obraz kimi canlanır. Hətta diqqət edilsə, şeir kitablarının bir çoxunun adı da ANA kəlamı, onun məhəbbəti, sevgisi ilə bağlıdır. İstər Vətən, istərsə də bizi dünyaya gətirən və vətənlə bağlayan ANA məhəbbəti Mahirə Nağıqızının bütün yaradıcılığının nüvəsində, fövqündə dayanır.

Adıgedən “Onun daş nağılı” adlı şeirində də elə ana nəvazişi ilə ana zəhmətkeşliyi, onun fədakarlığı və dözümlülüyü elə poetik ustalıq və fərqli, özünəməxsus dillə ifadə edilib ki, heyran olmaya bilmirsən. Sözün əsl mənasında şeirdə əzəmətli və məhəbbət dolu bir ANA obrazı var:

Atamla yanaşı daş qaldırardı,

Deyərdi bu daşlar ocaq daşıdı.

Bezmədi, qəlbində nə gücü vardı,

Anam sinəsində ocaq daşıdı.

Bir dəfə taledən gileylənmədi,

Tapdı ocağında, bizdə varlığı.

Yoxluğa sınmadı, yoxa enmədi,

Onu qorxutmadı daş ağırlığı.

Xəbərim olmayıb süd əmməyimdən,

Bəlkə döşləri də daşıymış onun.

Əlini başıma çəkdiyi gündən,

Duydum əllərinin daş olduğunu.

Şairə ana məhəbbətindən, ana nəvazişindən məharətlə söz açır. Amma bu məhəbbət daş kimi ağır, nəvazişi daş kimi möhkəm olur. Əlbəttə, hamı bilir ki, ana ilə balanın mənəvi və fizioloji bağlılığı, məhəbbətlə təması ananın balasına canından can qatdığı - döşlərindən süd əmizdirdiyi zaman olur. Şairə isə ana əzəmətini məhz bu məxsusi məqamda – ananın ən məhrəm, zərif yeri olan, zillətlərə, ən ağır əməyə tab gətirərərək daşlaşan döşlərindən balasına süd əmizdirmə anının özünəməxsus ifadəsində əks etdirib. Şairə daş parçalayan, qayalar qıran, palçıq qarışdırıb kərpic qaldıran bir ana əlinin daş ağırlığında gizlənən ana nəvazişini ən sadə dil konstruksiyaları ilə canlı-canlı, təsirli ifadə etməyə qabil olub. Anasının sədaqətini, evinə, ocağına bağlılığını məhz bu daşlara dözən tabında, tavanında taparaq əks etdirib. Bununla da təkcə bir ananın deyil, milyonlarla azərbaycanlı anası – qadınının obrazını, heysiyyət və həssasiyyətini, sədaqət və qeyrətini, məhəbbət və nəvazişini ümumiləşdirərək əsl azərbaycanlı anası kimi öz anasının simasında obrazlaşdırıb. Doğrusu, şeiri oxuduqca öz anamı, nənəmi düşünmədim də deyil. Bütün analarımızın simasını, ədasını, həyatını və obrazını gördüm bu şeirdə. “Çöllərdə yavanlıq axtaran”, “daş əllərilə özünə sığal verməyə utanan və bu sığala yadırğayan”, “bütün gəlinliyini corab toxuyub, paltar yamayıb, çörək bişirib, ev təmizləyən” saçı süpürgəli, əli qabar və daş, “yalana, harama uymayan ərilə öyünən”, “daşı daş üstə qoyub, amma ürəyindən daş asmayan”, “ocaq daşı deyə sinəsinə qaldırdığı hər daşla ocaq daşıyan” möhtəşəm, əzəmətli, fədakar bir ANA obrazı, siması canlandırılıb misra-misra, söz-söz.

Hər əldə bir ayrı dad olduğu kimi, hər qələmdə də bir ayrı məharət var. Hər qələm öz qəlbinin, hissinin söz duyumu və dadını varaqlara tökür, sözdən mətah ortaya qoyur. Böyük ustad, “qəlb şairi” dahi qələm sahibi Məhəmməd Füzuli deyirdi ki, “Söz candır əgər bilirsə insan, Sözdür ki deyərlər, özgədir can...”. Mahirə Nağıqızının şeriyyətinin elə bir mərhəmliyi, məlhəmliyi, qəlbəyaxınlığı var ki, bu qədər canayaxınlığın sirri haqqında düşünməyə bilmirsən. Düşünürəm ki, Mahirə xanımın şeir dilində ana dilimizin qanadlı sözlər xəzinəsindən istifadə edilməkdən başqa bir də ana dilimizin məna müxtəliflikləri ifadə etmə qüdrətinə bələdçilik və istifadə məharəti də özünü təzahür etdirir. Şairə şeirlərindən biridə yazırdı:

Bitər sərhədlərin bu yer üzündə,

Qəlbimdə sərhədin nədən bitmədi?

Gəmisən, üzürsən eşq dənizimdə,

Sənə məhəbbətim, Vətən, bitmədi.

Vətənə məhəbbətin min-min sözdə ifadə tapdığı eyniyyətin orijinal, bənzərsiz bir nümunəsi qarşımızda dayanıb. Vətən siyasi cəhətdən konkret sərhədlərlə yer tapır, lakin bir vətəndaş, insan qəlbində Vətən və ona məhəbbət sonsuz, hüdudsüz, sərhədsizdir. Bir gəmi okeanda, dənizdə üzüb son həddə, limana çatar, sahilə dayanar, amma şairənin eşq mehrabında üzən vətənə məhəbbət gəmisi limansızdır, çünki onun məhəbbət okeanı hüdudsuz, sahilsizdir. Şairə böyük sənətkarlıq məharətilə obrazlı ifadələrini ən orijinal, özünəməxsus ifadə tapıntıları ilə, söz oyunları ilə əks etdirməyə müvəffəq olub. Məcazların çox maraqlı, həm də orijinal nümunələrini ərsəyə gətirməklə şeriyyətinə min bir rəng, canına can, ruhuna ruh qatıb. “Canımı verərəm səndən ötəri, Ruhum sağlığından xatircəm olsun”: bu gözəl misra Mahirə Nağıqızının Vətənə məhəbbətinin, vətənpərvərliyi və fədakarlığının özünəməxsus təbiri və ifadəsidir. Və yaxud da “Arzuları göyərməyən kəslərin, Torpaq üstdə sinədaşı göyərər” və başqa bu kimi neçə-neçə söz mənalandırmaları şairənin istedadlı təbinin göstəricisi, şeriyyət ustalığı kimi təzahür tapır.

Duyumlu, analıq, bacılıq heysiyyətinə malik istedadlı şairə Mahirə Nağıqızının dərin bir qəlb göynərtisi ilə yazdığı “Şəhid nəğməsi” şeirində ürək sızıltısı ilə milli qürur bir-birinə yovuşuq təzahür tapıb. Şairə çox məharətlə, doğru ifadə edib ki:

Burdan yavaş gedin, astadan keçin,

Qəbirlər titrəyər, daş dinə bilər.

Bir güllə gücünə sakit olanlar,

Bir addım səsinə diksinə bilər.

Boy vermiş məzarın qəbir daşları

Bir ömrün daşlaşan arzu-kamıdır.

Onların sağlığı döyüşən əsgər,

Məzarı –Vətənin istehkamıdır.

Şairənin həmyerlisi, böyük söz ustadı xalq şairi Məmməd Araz əsgəri “sərhəd dirəyi” adlandırırdı. Şairə Mahirə Nağıqızı da şəhidləri “sağlığında döyüşən əsgər”, məzarlarını isə “Vətənin istehkamı” adlandırır və dolayısı ilə böyük söz ustadı ilə fikir həmrəyliyi nümayiş etdirir, hər bir əsgəri Vətənin istehkamı kimi obazlı ifadə edir. Şairə “Şəhid nəğməsi”, “Son döyüşə hazır ol”, “Al bayrağım” və b. kimi şeirlərində vətən məhəbbəti, qəhrəmanlıq, fədakarlıq və vətənpərvərlik hisslərini ülviləşdirərək ifadə edir. Vətənin qeyrətli qızı Mahirə Nağıqızı “Son döyüşə hazır ol” şeirində hələ 44 günlük Vətən müharibəsindən, şanlı Zəfərimizdən əvvəl hamı kimi özünün torpaqlarımızın işğaldan azad edilməsi haqda arzularını dilə gətirib, bu döyüşü son döyüş, Şuşaya olan səfəri müqəddəs pirimizlə görüş adlandırıb:

Azərbaycan əsgəri, yolun Şuşaya gedər,

O yürüşün naminə son döyüşə hazır ol!

İntizarda Laçındı, Zəngilandı, Kəlbəcər,

Pir görüşün naminə, son döyüşə hazır ol!

Artıq bizim səbrimiz doldu, komandan – dedin,

Baş komandan vur- dedi, oldu, komandan – dedin.

Siz göstərən yönüm- yön, yoldu komandan – dedin,

Dirənişin naminə, son döyüşə hazır ol!

Bayraq mövzusunda yazılan çoxsaylı şeirlər içərisində şairə Mahirə Nağıqızının ruhu və məhəbbəti ilə süslədiyi “Al bayrağım” adlı qiymətli şeiri nəzər diqqəti cəlb edir. Ədəbiyyatımızda bu mövzunun ustadı türk dünyasının böyük şairi Əhməd Cavaddır və ustadın bu mövzu ənənə halını alaraq digər sənətkarlarımız tərəfindən uğurlu nümunələrlə davam etdirilib. Elə şairə Mahirə Nağıqızının da “Al bayrağım” şeiri bir tərəfdən bu ənənənin müasir dövrümüzdə uğurlu davamı, “yarandın” rədifi ilə ustad Ə.Cavada rəğbətinin təzühürü, eləcə də dövlətimizə, dövlətçiliyimizə, müstəqilliyimizə və ümumən milli qürur, heysiyyət və kimliyimizə olan sonsuz rəğbətini ifadə edir. Və şairə milli bayrağımızın rənglərini içimizin, ruhumuzun rəng çaları kimi xarakterizə etməklə bərabər, ruhumuzu üçrəngli uca bayrağımızın dirəyi adlandırır:

Min illərdir içimiz rənglərini göyərdir,

Yaşamaq haqqımızın əbədi rəmzisən bir.

Ruhumuz-qəlbimizdə asılan dirəyindir,

O dirəkdə uca dur, qal, bayrağım, dalğalan!

Qəlbimizdə oxunan türkülərlə yarandın,

Altaylardan salınan körpülərlə yarandın.

Sabahlara aparan ümidlərlə yarandın,

Al bizləri qoynuna, al, bayrağım, dalğalan!

Ümumiyyətlə, şairə Mahirə Nağıqızı ustad Məmməd Araz kimi şeriyyət dilinə çox məsuliyyətlə yanaşaraq ana dilinin bütün imkanlarından məharətlə faydalanaraq çox zəngin söz tərkibi nümayiş etdirir, orijinal bədii məcazlar ortaya qoyur. Ümumiyyətlə, şairənin yaradıcılığında Vətən sevgisi və el, torpaq, yurd məhəbbəti başlıca yer tutur. Mahirə xanımın yaradıcılığı yurd sevgisi ilə qaynayıb qovuşur. Şairə bu məhəbbəti təkcə mövzu-tematika ilə deyil, həm də ana yurdun doğma, şirin dili ilə, onun şəhdi-şəkəri, imkanlarından uğurla, məharətlə istifadə ilə nümayiş etdirir. Şairə çox təsiredici və orijinal cinaslar yaradır, təzadlar ortaya qoyur, bədii təkrirlər işlətməklə şeriyyətini əlvanlaşdırır, gözəlləşdirir və məna, hikmət verir. “Nazlı, nazlı”, “Niyə?”, “Əllərin”, “Qılbində bir yuvam olsa”, “Gözəl”, “Həmən yol” və digər şeirlərində, sözün əsl mənasında, ustalıqla qurulmuş söz oyunu və məharətli dil istifadəsini görmək mümkündür. Həm də ayrıca bir bədii məziyyət burasındadır ki, istedadlı müəllif təkcə estetik cəhətdən gözəl, mükəmməl söz rənginliyi yaratmır, həm də mənaca dərin, hikmətli, yüksək obrazlılığa malik fikirlər ifadə etməyə müvəffəq olur. Hətta ustalıq nümayiş etdirən şairənin elə səkkizlik (gəraylı), onbirlik (qoşma) şeirlərinə rast gəlirsən ki, ustad el aşıqlarının şeirlərindən fərqləndirməyə çətinlik çəkirsən:

Olum gözlərin qurbanı,

Üzün məndən niyə döndü?

Hanı, dediyin söz hanı,

Üzün məndən niyə döndü?

Ahımı hara tuşluyam,

Demirəm bəlkə suçluyam,

Mən bir qərib, tək yolçuyam,

Üzün məndən niyə döndü?

Və yaxud:

Dərələyəz ağır eldi,

Qədrini bilənlər bildi.

Yol gedirsən neçə ildi

Eldən elə, Nazlı, Nazlı.

Habelə:

Niyə buludlar ağappaq,

Niyə qarı çiçək kimi?

Niyə məndən uzaqdasan,

Niyə xəyal gerçək kimi?

Eləcə də:

Yağış yağar, sellər axar, qum quru,

Yanağını gülər görüm, qumquru.

O gözlərin həyat eşqi, dumduru,

Dərd eləmə sirdaşına, ağlama.

Elə buna görədir ki, şairənin yaradıcılığı, üslubu, dili, eləcə də bədii-estetik cəhətdən mükəmməl əsərləri bir çox bəstəkarlarımızın da diqqətini cəlb edib, əsərlərinə nə qədər gözəl mahnılar bəstələnib. “Azərbaycana”, “Azərbaycan”, “Ata Heydər, oğul İlham”, “Vətən”, “Layla çal, yatım, ana” (bəstəkarı S.Mansurova), “Ana”, “Ay ana”, “Dolanım”, “Balam” (bəstəkarı A.Səlimov) və başqaları bu gün də sevilə-sevilə dinlənən ən gözəl mahnılarımızdandır.

Şairənin çox təsirli məhəbbət motivli şeirləri var. Ədəbiyyatın ən başlıca mövzularından birini təşkil edən məhəbbət mövzusunda Mahirə Nağıqızının da çox orijinal nümunələri yer alıb. Eşqin qocaman yol yorğunu və yolçusu Yunus Əmrə deyirdi: Mən yürürəm yana-yana, Eşq boyadı məni qana. Nə aqiləm, nə divana, Gəl gör, məni eşq neylədi? Mahirə Nağıqızı isə deyirdi ki:

Eşq ilə yola çıxmısan,

Yolu bağrına sıxmısan.

İndi nədən darıxmısan,

Denən məni eşq aparır.

Qəlbin yuvadırmı aha,

Ahın bədəli çox baha.

Əlini qaldır Allaha,

Denən məni eşq aparır.

Ümumiyyətlə, yeni dövrün ədəbiyyat-şeir yolçularından olan istedadlı şairə Mahirə Nağıqızının “Bacarmadı”, “Səninlə açılan sabah”, “Görünür”, “Sevginin dili”, “Gözlərin”, “Sən olaydın”, “Denən məni eşq aparır” və s. kimi gözəl, məhəbbət dolusu şeirləri öz oxunaqlılığı ilə diqqəti cəlb edir.

Mahirə xanım, özü demiş, “dərdilə bəxtəvər adam”, sözün ucalığına doğru yol gedən söz adamıdır. Necə deyərlər, “Mahirə gəlmədi becə dünyaya, Söz ilə yol gedər uca dünyaya”… Mahirə xanm haqqında gözəl sözlərini yazmış filologiya elmləri doktoru Qurban Bayramov demiş, “Mahirə Nağıqızı Hüseynova bir alim, bir şair, bir pedaqoq kimi qazandığı bütün statuslar onun halal-hümmət haqqıdır, halal şərəfidir, halal şöhrətidir… Və elə bilirəm ki, “haqqın qalasına” ucalan sənət pillələri ilə o, bir türk qızı kimi öz halallığı ilə xeyli irəliləyəcək, xeyli yuxarılara qalxacaq”.

Ramiz Qasımov,

AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent

Zülfiyyə İsmayıl,

AMEA Naxçıvan Bölməsinin əməkdaşı,

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent

İki sahil.- 2022.- 5 noyabr.- S.6.