TDT-nın əməkdaşlıq coğrafiyası genişlənir

Macarıstanın ev sahibliyi ilə “Şərq və Qərbin Görüş Nöqtəsi” mövzusunda keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) Dövlət Başçıları Şurasının qeyri-rəsmi Zirvə görüşü Qlobal Cənubla Qlobal Şimalı birləşdirən körpü oldu

Ötən ilin iyulunda Şuşada keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının qeyri- rəsmi Zirvə görüşündə «Bizim ailəmiz türk dünyasıdır» müdrik kəlamı türk dünyasının birlik və həmrəyliyinin əbədiliyini bəyan edən Prezident İlham Əliyev bu sözləri ilə «Qarabağ Azərbaycandır!» reallığını da təsdiqlədi. Zirvə görüşü ilə Cənubi Qafqazda marağı olan və öz çirkin niyyətlərini Ermənistan və guya onun tərkib hissəsi kimi “Qarabağ layihəsi” üzərindən həyata keçirmək istəyənlərin xəbis niyyətlərinə son qoyuldu. Azərbaycanın beynəlxalq münasibətlər sistemində nüfuzu daha da möhkəmləndi. Dövlətlərarası inteqrasiyanı sürətləndirmək, qarşıya qoyulan hədəflərə çatmaq üçün yeni güc kimi formalaşan TDT-nın ildə bir dəfə Zirvə görüşlərinin təşkili təşəbbüsünü irəli sürən Prezident İlham Əliyevin böyük coğrafiyanı əhatə edən, artıq beynəlxalq aləmdə güc mərkəzi kimi formalaşan türk dünyasının sıx birləşməsi, onun siyasi, iqtisadi və hərbi qüdrətinin artması naminə gördüyü işlər yüksək dəyərləndirildi. Zəngin təbii resursları diqqət çəkən , enerji layihələrinin və nəqliyyat dəhlizlərinin istifadəyə verilməsi ilə Qlobal Cənubun ayrılmaz tərikb hissəsi olan, müasir infrastruktura malik, Mərkəzi Asiyanı, Qafqazı Aralıq və Qara dəniz limanları ilə birləşdirən ölkəmizin ənənəvi dəyərlərə sadiqliyi, eyni etnik köklərə malik qardaş dövlətlərlə təmaslarının güclənməsi ilə bir həqiqət növbəti dəfə təsdiqləndi: XXI əsr türk dünyasının inkişafı əsri olmalıdır”.

Bu reallığı Azərbaycanın simasında təsdiqləyən amillərə diqqət yetirək. Dövlət başçımızın Sərəncamı ilə 2021-ci ildə Şuşanın «Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı”» elan olunması, Qarabağ xanı Pənahəli xan tərəfindən Şuşanın təməlinin qoyulmasının 270-ci ildönümü ilə əlaqədar 2022-ci ilin Azərbaycanda «Şuşa İli»nin elan edilməsi, TÜRKSOY tərəfindən Şuşanın 2023-cü il üçün «Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı”», ICESCO tərəfindən isə 2024-cü il üçün «İslam dünyasının mədəniyyət paytaxtı» elan olunması türkçülüyün uğurlarındandır. Azərbaycanla Türkiyənin əsrlərə söykənən qardaşlığının rəsmi təsdiqi, müttəfiqlik aktı olan Şuşa Bəyannaməsinin imzalanması ölkəmizin TDT-də yerini və mövqeyini daha da möhkəmləndirir. Şuşada keçirilən qeyri-rəsmi Zirvə görüşündə Qarabağ Bəyannaməsinin qəbulu türk xalqlarının qitə miqyasında töhfələrini, qlobal siyasət, iqtisadiyyat və sivilizasiyaların inkişafında tarix boyu oynadığı rolunun ən yüksək dəyərini özündə əks etdirir. Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, türk ölkələri ilə əlaqələrin genişləndirilməsi, TDT-ın gücləndirilməsi Azərbaycanın xarici siyasətinin prioritet istiqamətidir.

Şuşa görüşündəki çıxışında TDT-də müşahidəçi kimi təmsilçiliyini «Kədərli tarixi təcrübələrimizə əsaslanaraq, sülhə hörmət naminə qlobal əməkdaşlığı bərpa etmək üçün ünsiyyət və qarşılıqlı fəaliyyət dövrünə üstünlük verərdik. Bu mübarizədə sizə güvənirik. Biz Türk Dövlətləri Təşkilatına Qərb ilə Şərq arasında əməkdaşlıq üçün çox vacib bir təşkilat kimi baxırıq» sözləri ilə yüksək dəyərləndirən Macarıstanın Baş naziri Viktor Orban çıxışında ölkəsinin Avropa İttifaqına sədrliyinin prioritetlərindən danışmaqla yüksək qonaqpərvərliyə görə Prezident İlham Əliyevə bir daha təşəkkürünü bildirdi.

Bu günlərdə Macarıstana işgüzar səfəri çərçivəsində mətbuata bəyanatlarla çıxış edən Prezident İlham Əliyev və Baş nazir Viktor Orban TDT çərçivəsində birgə fəaliyyətlərini məmnunluqla ifadə etdilər.

«Biz bu gün Macarıstanın köhnə dostunu görürük. Dost dar gündə tanınar və artıq 20 ildən çoxdur ki, Macarıstanın qarşılaşdığı istənilən sahədə - diplomatiyada, neft-qaz sənayesində və digər sahələrdə üzləşdiyi istənilən çətinlik zamanı həmişə Prezident Əliyev bizim yanımızda olub» sözləri ilə dövlət başçımıza səmimi minnətdarlığını, təşkilatın növbəti toplantısına ev sahibliyini məmnunluqla bildirən Baş nazir ölkəsinin TDT-də müşahidəçi kimi təmsilçiliyini Qlobal Cənubun əhatə dairəsinin genişləndirilməsi kimi dəyərləndirdi: «Bizi sevindirən digər bir amil odur ki, bu gün beynəlxalq diplomatiyada qasırğanın hökm sürməsi, vəziyyətin gündən-günə dəyişməsi, təhlükələrin və çağırışların artması fonunda dost ölkələr bir araya gələrək beynəlxalq münasibətləri müzakirə edirlər.»

Bölgədə davam edən müharibənin çətinliklərindən, Macarıstanın iqtisadiyyatına mənfi təsirindən bəhs edən Baş nazir yaranan vəziyyətin region dövlətlərinə vurduğu zərərləri açıqlamaqla Avropa iqtisadiyyatının mürəkkəb dövrünü, enerji böhranını yaşadığını da diqqətə çatdırdı. «Biz dənizə çıxışı olmayan bir ölkəyik. Bizim nailiyyətimiz ondan ibarətdir ki, biz Rusiya ilə enerji münasibətlərini qoruyub saxladıq. Bizim üçün istisna tətbiq edilmişdir. Ancaq Ukrayna bizə məhdudiyyətlər tətbiq edir. Türkdilli dövlətlərin dəstəyi olmasaydı, bu gün bizim enerji təhlükəsizliyini təmin etməyimiz çox çətin olardı» sözləri ilə TDT-ı ilə əməkdaşlığını yüksək dəyərləndirən Baş nazir Azərbaycana Macarıstan sərmayələrinin artrılacağını da vurğuladı.

Dost, strateji tərəfdaş ölkə olan Macarıstanla əməkdaşlığı dünyada baş verən siyasi proseslərə mövqe yaxınlığı baxımından dəyərləndirən Prezident İlham Əliyev hər iki ölkənin xalqları arasındakı oxşarlıqları da diqqətə çatdırdı. Dünya siyasətinə yaxın mövqeləri dəyərləndirdi : «Oxşarlıqlardan biri də Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, Macarıstan açıq dənizlərə çıxışı olmayan ölkədir. Azərbaycan da elə ölkələrdəndir. Düzdür, biz Xəzər dənizinin sahilində yerləşirik, ancaq açıq dənizlərə bizim də çıxışımız yoxdur. Bir də Siz qeyd etdiniz ki, Macarıstan müharibə aparan ölkə ilə həmsərhəddir. Biz də eyni vəziyyətdəyik. Siz müharibə aparan bir ölkə ilə, biz isə digəri ilə həmsərhədik. Yəni, bu oxşarlıqlar təbii olaraq qarşılıqlı anlaşma üçün də gözəl zəmin yaradır. Çünki biz demək olar ki, eyni çağırışlarla üz-üzəyik.»

Ermənistanla Azərbaycan arasındakı sülh sazişinin hələ də masada olduğunu bildirən Prezident İlham Əliyev müqavilənin imzalanmasının əsas şərtlərini də diqqətə çatdırdı: «Qaldı ki, sülh müqaviləsinin bağlanmasına, burada iki əsas şərt var. Birincisi, Ermənistan konstitusiyasında bu günə qədər Azərbaycana qarşı ərazi iddiası vardır. Bu, dəyişdirilməlidir. İkincisi isə Qarabağ münaqişəsini həll etmək üçün yaradılmış ATƏT-in Minsk qrupu ləğv edilməlidir. Bu, artıq de-fakto fəaliyyət göstərmir, de-yure bunun ləğvi zəruridir. Əfsuslar olsun ki, Ermənistan tərəfi hələ ki, bu iki şərtimizi qəbul etmək istəmir.»

Bəyanatlarda iki ölkə arasındakı energetika sahəsində uğurlu əməkdaşlıqla bağlı mövcud vəziyyətə aydınlıq gətirildi. Bildirildi ki, Macarıstan şirkətləri Azərbaycanın əsas iki neft və qaz layihəsində pay sahibidir. Gələn ilin əvvəlində növbəti kontrakt imzalanacaq. Keçən ildən etibarən Macarıstana təbii qaz ixrac edən Azərbaycanın qurudakı neft yataqlarında dost ölkənin şirkəti fəaliyyətə başlayacaq.

Prezident İlham Əliyev Avropa məkanında müstəqil siyasət aparan Macarıstanda dövlətçiliyin və milli maraqların hər şeydən üstün tutulduğunu, qabağcıl təşəbbüslərdə iştirakını bu ölkənin diplomatik uğuru kim dəyərləndirdi: «Yenə də deyirəm, Avropa İttifaqının içində ola-ola bu siyasəti aparmaq, deyə bilərəm ki, doğrudan da böyük qəhrəmanlıq tələb edir, siyasi iradə tələb edir və düşünülmüş siyasət tələb edir. Bütün bunlar da Macarıstanda var. Biz Macarıstanı çox sevirik, o cümlədən bu amillərə görə. Sizə və bütün dost macar xalqına bu istiqamətdə yeni uğurlar arzulayırıq.»

Cənab İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, Azərbaycan bu gün 12 ölkəyə təbii qaz ixrac edir. Onlardan 10-u Avropa ölkəsidir, 8-i isə Avropa İttifaqı üzvüdür. Avropa Komissiyası Azərbaycanı Pan-Avropa qaz təchizatçısı ölkə və etibarlı tərəfdaş kimi tanıyır. Prezident İlham Əliyev «Əgər biz qaz ixracının coğrafiyasına baxsaq, görərik ki, burada nəinki Avropa məkanında, dünya miqyasında boru xətti ilə nəql edilən qazın coğrafi əhatəsinə görə Azərbaycan dünyada qabaqcıl yerlərdədir. Bizim gələcəkdə qaz ehtiyatlarımızın işlənilməsi nəzərdə tutulur. Biz, eyni zamanda, Macarıstanla yaşıl enerji üzrə fəal işləyirik. Azərbaycanın çox böyükmiqyaslı yaşıl enerji gündəliyi vardır» söyləməklə dost ölkə ilə digər sahələr üzrə əlaqələrin davamını uğurlu əməkdaşlıq adlandırdı.

Macarıstanın təşəbbüsü ilə Budapeştdə “Şərq və Qərbin Görüş Nöqtəsi” mövzusu ilə bağlı keçirilən TDT-nın Dövlət Başçıları Şurasının qeyri-rəsmi Zirvə görüşü türk dövlətləri ilə əməkdaşlığın daha da möhkəmləndirilməsinə yeni stimul kimi dəyərləndirilir. XXI əsrdə yeni dünya düzəninin formalaşdığı bir vaxtda bu tədbirin Avropa İttifaqının üzvü olan Macarıstanda keçirilməsi göstərir ki, TDT-nın məqsədi, gələcək hədəfi Şərq və Qərb arasında körpünü daha da möhkəmləndirmək, Qlobal Cənubla Avropa məkanında qarşılıqlı anlaşma mühiti formalaşdırmaqdır.

Prezident İlham Əliyev bu tədbiri Azərbaycanın təşəbbüsü ilə Şuşada təşkil olunan ilk qeyri-rəsmi Zirvə görüşünün davamı adlandırdı. Təşkilatın daha geniş sferada gücləndirilməsini şərtləndirəcək Türk İnvestisiya Fondunun rəsmi fəaliyyətə başlamasını dövlətlərarası əməkdaşlığın təkmilləşdirilməsinə yönələn addım kimi dəyərləndirən Prezident İlham Əliyev türk dövlətləri ilə nəqliyyat sahəsində əməkdaşlığın gücləndirilməsi naminə görülən işləri diqqətə çatdırdı. Vurğuladı ki, son illərdə Azərbaycanda nəqliyyat infrastrukturuna - avtomobil yollarına, dəmir yolu xətlərinə, dəniz limanına, gəmiqayırma zavoduna, hava nəqliyyatına ayrılan investisiyalar sayəsində açıq dənizlərə çıxışı olmayan Azərbaycan Avrasiyanın nəqliyyat-logistika mərkəzlərindən birinə çevrilmişdir. Türkiyә vә Mәrkәzi Asiya dövlәtlәrinin Azәrbaycan üzәrindәn tranzit keçәn daşımalarının hәcmi 2024-cü ildә 11 milyon ton təşkil etmişdir. Qonşu ölkələrlə yeni əməkdaşlıq formatı kimi, maraq doğuran, Orta Dəhlizin bir hissəsi olan Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun daşıma qabiliyyəti ötən il Azərbaycanın vəsaiti hesabına 5 milyon tona çatdırılmışdır. Xəzər dənizində 50-dən çox ticarət gəmisi olan ölkəmizin Bakı gəmiqayırma zavodunda hazırda 10 yeni gəmi inşa edilir. Ələt Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanının yükaşırma qabiliyyəti 15 milyon tondan 25 milyon tona çatdırılacaq. Respublikamızda 8-cu beynəlxalq hava limanına 9-cu aeroport əlavə olunacaq. COP29-un təşkili ilə Qlobal Cənubla Qlobal Şimal arasında körpü qurmağa nail olan Bakıda iqlim gündəliyi ilə bağlı qəbul olunan ciddi qərarların beynəlxalq səviyyədə dəstəklənməsi ölkəmizin diplomatik səylərinin məntiqi nəticəsidir. Həmin tədbirdə 10 il ərzində razılıq əldə edilməsi mümkün olmayan karbon bazarlarının tənzimlənməsi barədə konsensusa nail olundu, İtki və Zərər Fondu işlək vəziyyətə gətirildi. Tarixə “Bakı sıçrayışı” kimi daxil olan COP29-un keçirildiyi müddətdə Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan dövlət başçıları tərəfindən yaşıl enerjinin inkişafı və ötürülməsi sahəsində imzalanan strateji tərəfdaşlıq sazişi TDT-nin uğuru adlandırıldı. Həmin sazişin reallaşması ilə ölkələrimizdə istehsal edilən yaşıl enerjinin Xəzər-Qara dəniz marşrutu ilə dünya bazarlarına ixracı üçün geniş imkanlar yaranacaq.

Xuraman İsmayılqızı

İki sahil.- 2025.- 28 may (№ 91).- S.9.