“Kaspi” 130 illiyi ilə bağlı yeni nəşrlərini təqdim etdi

Sona Vəliyeva: «Bugünkü və gələcək nəsillər bu nəşrləri oxuyacaq. Kim bilir, bəlkə bizim dərc etdiyimiz qəzetlər nə vaxtsa tarix olacaq, onda bu tarixin davamını Azərbaycanın qeyrətli ziyalıları yazacaq»

“Azərbaycanın tarixinin XIX əsrin sonları XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edən böyük mərhələsinin öyrənilməsində «Kaspi» qəzeti əsas mənbə rolunu oynayır. Xüsusən neft sənayesinə dair bütün mənbələr, statistik göstəricilər hamısı «Kaspi» qəzetindən götürülür. Rusiya müsəlmanlarının hüquqları məsələləri, Azərbaycan ziyalılarının milli maraqlarımız uğrunda apardıqları mübarizə bu qəzetin səhifələrində əks olunub. Bu, böyük və zəngin bir irsdir. Bu fikirlər avqustun 2-də Beynəlxalq Mətbuat Mərkəzində "Kaspi" qəzetinin 130 illiyi çərçivəsində nəşr olunan "Mübariz yol" və "Kaspi" qəzetinin yaranması və fəaliyyəti" adlı kitabların təqdimat mərasimində səslənib. «Kaspi» qəzeti 1881-ci ildən nəşrə başlayıb və çarizmin senzurasına baxmayaraq fasiləsiz 38 il fəaliyyət göstərib. Qəzet Rusiya müsəlmanlarının və Şərq dünyasının əsas aparıcı informasiya vasitələrindən biri olub. 1891-ci ildə «Kəşkül» qəzeti bağlanandan sonra 10 ildən çox milli mətbuat tariximizdə «Kaspi» yeganə informasiya qaynağı kimi çıxış edib.

Vətənpərvərlik və qəhrəmanlıq

«Kaspi» qəzetinin rəhbəri Sona Vəliyeva təqdim olunan kitablar barədə məlumat verib. O, ilk öncə «Mübariz yol» kitabının nəşrinə toxunaraq bildirib ki, kitab müsabiqənin yekunu olaraq nəşr edilib: “Layihənin məqsədi Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Mübariz İbrahimova həsr olunan, ümumiyyətlə, vətənpərvərlik və qəhrəmanlıq mövzusunda yazılan əsərlərdən ibarət müsabiqənin keçirilməsi idi. Bu gün Azərbaycançılıq, vətənpərvərlik ideyası hər bir Azərbaycan jurnalistinin başlıca amalı olmalıdır və biz müsabiqənin keçirilməsində də bunu əsas götürmüşdük. Şəxsən mən müsabiqəyə 50-60 yazının təqdim edilə biləcəyini gözləyirdim. Amma belə olmadı. Görünür, hamının içində Vətənə, torpağa olan duyğu, qəhrəmanlıq hissi, didərgin, işğal olunmuş torpaqlar, insanların içərisindəki təlatüm bir coşqu yaratmışdı. Müsabiqəyə çoxlu sayda əsərlər təqdim olundu. Münsiflər heyətimiz tam obyektiv şəraitdə işlədi. I-III yerlərdən əlavə, xüsusi və həvəsləndirici mükafatlar da öz sahiblərini tapdı. Biz bu kitabı çox həvəslə tərtib etdik». S.Vəliyeva qeyd edib ki, Azərbaycançılıq ideologiyasını əsas tutaraq vətənpərvərlik və qəhrəmanlıq mövzusu bütün yaradıcı ictimaiyyətin daim diqqətində qalmalıdır: “Biz xüsusilə vətənpərvərlik və qəhrəmanlığın ictimai və milli mahiyyətini ortaya qoymuşuq. Bununla sanki yatmış vicdanlara bir oyanış ismarıcı göndəririk. Hər bir insanın Vətən, torpaq qarşısında məsuliyyətinin nədən ibarət olduğunu ortaya qoyuruq. Mən istərdim ki, bu cür müsabiqələr çox keçirilsin. Xalqın, millətin, torpağın mənafeyini qoruyacaq və ona xidmət edəcək mövzular müsabiqə şəklində elan olunsun».

Tarixi «Kaspi»nin davamçıları

Sona xanım “Kaspi”nin 130 illik yubileyi çərçivəsində nəşr olunan «Kaspi» qəzetinin yaranması və fəaliyyəti» nəşrinə toxunaraq bildirib: «1919-cu ildə nəşrini dayandıran “Kaspi” müstəqilliyimizi əldə etdikdən sonra 1999-cu ildə fəaliyyətini yenidən bərpa etməklə öz missiyasını davam etdirir. Biz özümüzü tarixi «Kaspi» qəzetinin davamçıları hesab etdiyimiz üçün bu ilin oktyabr ayında qəzetin 130 illik yubileyini qeyd etməyi planlaşdırırıq». S.Vəliyeva qeyd edib ki, Mübariz İbrahimovun xatirəsinə həsr olunan müsabiqədən bir həftə sonra «Kaspi» qəzeti özünün 130 illik yubileyi çərçivəsində tarixi «Kaspi» qəzetinin yaranmasına, inkişafına, orada dərc olunan yazıların təhlilinə aid geniş yazılar və məqalələrin yazılması ilə bağlı müsabiqə elan etdi. “Müsabiqənin sonunda konfrans keçiriləcək və qalib məqalələrin sahibləri mükafatlandırılacaq. Biz həmin məqalələr əsasında «Üç əsrin qəzeti» adlı kitab nəşr etdirməyi planlaşdırırıq. Hazırda nəşr ətrafında hazırlıqlar gedir».

S.Vəliyeva yeni nəşr olunan «Kaspi» qəzetinin yaranması və fəaliyyəti» monoqrafiyasını tarixi araşdırma adlandırıb: «Belə ki, tədqiqatçı Nəsiman Yaqublu öncə Azərbaycan mətbuat tarixinin yaranmasına qısa nəzər salıb. 1875-ci ildə nəşr olunan «Əkinçi»yə, daha sonra «Kəşkül», «Ziya» qəzetlərinin nəşrinə toxunub və «Kaspi» qəzeti üzərində xüsusilə dayanıb. Tarixi faktlar o qədər dəqiq verilib ki, bu tədqiqata heyranlığını gizlətməmək mümkün deyil. Nəsiman müəllimin tədqiqatlarında göstərilir ki, qəzet Kuzminin rəhbərliyi ilə rusca dərc olunsa da, bütövlükdə milli demokratik ruhlu gənclərin, yaradıcı ziyalıların bu redaksiyada birləşməsi, millətin oyanışına, demokratik ruhunun yüksəlməsinə təkan verməsində böyük rolu olub».

S.Vəliyeva qeyd edib ki, tədqiqat zamanı qəzetin nəşrində əməyi olan heç bir kəs unudulmayıb. Belə ki, qəzetin fəaliyyətinin böyük bir dövrü 1897-ci ildən başlayır. O dövrdə Azərbaycanın maarifpərvər oğlu, Azərbaycan mətbuatının və mədəniyyətinin himayədarı Hacı Zeynalabdin Tağıyev «Kaspi» qəzetini alıb. Tarixi faktlar da göstərir ki, böyük xeyriyyəçinin Həsən bəy Zərdabi ilə dostluğu bu mətbu orqanın alınmasında böyük rol oynayıb. Görünür, həmin dostluğun əsasında da Həsən bəy Zərdabinin dostu olan Əlimərdan bəy topçubaşov 1897-ci ildə 6 aylıq hazırlıq keçəndən sonra «Kaspi» qəzetinə baş redaktor təyin olunur.

Tədqiqat əsərini yüksək dəyərləndirən S.Vəliyeva qeyd edib ki, tədqiqatçı nəşrdə Azərbaycanın milli demokratik ruhlu ziyalılarının toplanması və onların fikir yürütməsi, Azərbaycan xalqının maariflənməsi, əlifba haqqında və s. fikirləri çox düzgün çatdırılıb. «”Kaspi”də Əli bəy Hüseynzadə, Cəlil Məmmədquluzadə, Məhəmməd Şahtaxtlı, Əhməd bəy Ağaoğlu, Əlimərdan bəy Topçubaşov kimi demokratik ruhlu şəxsiyyətlərin yazıları çap olunub. Bu insanlar çar Rusiyasının qılıncının kəsib-doğradığı bir vaxtda böyük bir fədakarlıq göstərərək bu gün mətbuat və söz azadlığı çərçivəsində deyilən sözləri o zaman deyə biliblər. Mən Məhəmməd Şahtaxtlı «Zaqafqaziya müsəlmanlarını necə adlandıraq» məqaləsindəki fikirlərə toxunmaq istərdim. O, yazır ki, bu məsləmanlar azərbaycanlıdırlar və dilləri də Azərbaycan dilidir. Hələ o zaman deyilən bu fikir ulu öndər Heydər Əliyevin fikirləri ilə üst-üstə düşür. Bu gün bizim Konstitusiyamızda da göstərildiyi kimi dilimiz Azərbaycan dilidir. Və yaxud Əhməd bəy Ağayevin qadın azadlığına, əlifbaya, maarifə, Şərq jurnalistikasına münasibət və s. adlı məqalələri bu gün də müasir və aktualdır».

S.Vəliyeva vurğulayıb ki, tarixə münasibəti ziyalılar göstərməlidir: «Bugünkü və gələcək nəsillər bu nəşri oxuyacaq. Kim bilir, bəlkə bizim dərc etdiyimiz qəzetlər nə vaxtsa tarix olacaq, onda bu tarixin davamını Azərbaycanın qeyrətli ziyalıları yazacaq».

Zəngin il

«Kaspi» qəzetinin baş redaktoru Natiq Məmmədli qəzetin yeni nəşrlərinin təqdimat mərasimində 2011-ci ilin Azərbaycan xalqının həyatında zəngin il olduğunu diqqətə çatdırıb: «Bu il dövlət müstəqilliyimizin bərpa edilməsinin 20 illiyi tamam olur. Bu 20 ildə hər kəs özünə hesabat verir. Müstəqillik dövrümüz haqqında müxtəlif fikirlər səslənir». N.Məmmədli eyni zamanda, bu ilin mətbuat işçiləri üçün də bir sıra hadisələrlə diqqəti cəlb etdiyini bildirib. «Sevimli mətbuat orqanlarımızdan «İki sahil» və «Səs» qəzetlərinin yubileyləri keçirildi. Eyni zamanda, bu il «Kaspi» qəzetinin 130 illik yubileyidir. Təvazökarlıqdan uzaq da olsa, Azərbaycan mətbuat tarixində bu ənənəni yaşadan çox az qəzetlər var və bəlkə də yox dərəcəsindədir”. N.Məmmədli bildirib ki, “Kaspi”nin 130 illik yubileyi çərçivəsində bir sıra tədbirlərin keçirilməsi nəzərdə tutulub. Silsilə tədbirlərə 2011-ci ilin əvvəlindən start verilib.

Belə ki, bu ilin əvvəlində “Kaspi” qəzeti redaksiyasında Milli Qəhrəman Mübariz İbrahimovun xatirəsinin əbədiləşdirilməsi yönümündə vətənpərvərlik mövzusunda yazı və bədii əsərlər müsabiqəsi başa çatıb. Həmin məqalələr nəfis tərtibatda «Mübariz yol» adı altında nəşr edilib. Qeyd edək ki, «Mübariz yol» kitabının tərtibatçısı Azərbaycan Jurnalist Qadınlar Assosiasiyasının prezidenti Sevil Yusifovadır.

Eyni xətt və ideyalar

«Kaspi» qəzetinin yaranması və fəaliyyəti» monoqrafiyasının müəllifi Nəsiman Yaqublu nəşrin çox qısa müddətə ərsəyə gəldiyini diqqətə çatdırıb. «Məndən əvvəl «Kaspi» qəzetinin tarixi haqqında tədqiqat aparan Səmayə Mövlayevaya məxsusdur. Əəsərin hazırlanmasında mənə kömək etmiş professor Şirməmməd Hüseynova, Dövlət Arxivinin əməkdaşlarına və müasir dövrün «Kaspi»sini araşdırmaq üçün mənə imkan yaradan qəzetin kollektivinə təşəkkür edirəm. «Nədən yazırdı «Kaspi?» sualına cavab vermək üçün qəzetin səhifələrinə diqqət yetirsəniz, bu sualın cavabını tapa bilərsiniz”. N.Yaqublu bildirib ki, müasir «Kaspi» Azərbaycan cəmiyyətinin aktual mövzuları ilə bağlı dəyərli yazılar çap edir.

«1865-ci ildə təhkimçilik hüququnun ləğvindən sonra Rusiyada qəzetlərin nəşrinə də icazə verildi. Azərbaycan ilk dəfə 1875-ci ildə Həsən bəy Zərdabi «Əkinçi» qəzetini nəşr etdirdi. 1900-cü ilə qədər Qafqazda 50-dən çox qəzet çap olunurdu. Bunlardan 23-ü rus, 15-i gürcü, 15-i erməni, 3-ü Azərbaycan dilində idi. «Kaspi» qəzeti bu boşluğu dolduran qəzetə çevrildi. 1881-ci ildə nəşrə başlayan qəzet Azərbaycanın işıqlı ziyalılarını öz ətrafına topladı və mətbuat tarixinin böyük bir dövrünü əhatə etdi. 1897-ci ildə «Kaspi» qəzetinə Əlimərdan bəy topçubaşov baş redaktor gətirildi. Bir müddətdən sonra o, qəzeti ümumrusiya müsəlmanları qəzeti səviyyəsinə qaldırdı».

N.Yaqublu «Kaspi» qəzetini ziyalıların, həmin qəzetdə çalışan şəxsiyyətlərin siyasi fəaliyyətinin tarixi kimi dəyərləndirib. “Biz hələ qəzeti tam şəkildə araşdırıb ortaya qoymamışıq. Araşdırma apararkən gördüm ki, Əhməd Ağaoğlunun yüzdən çox məqaləsi var ki, bunlar hələ çap edilməyib. Əlimərdan bəy topçubaşovun 50-yə yaxın məqaləsi haqqında biz oxucuya məlumat çatdırmamışıq. Eləcə də Əli bəy Hüseynzadənin və digər publisistlərin elə dəyərli yazıları çap olunub ki, onları toplamalı, nəşr etdirməli və Azərbaycan ictimaiyyətinə çatdırmalıyıq». N.Yaqublunun sözlərinə görə, tarixi «Kaspi» qəzetinin davamçıları olan müasir «Kaspi»çilərin son fəaliyyəti ilə bağlı aparılan araşdırmalar bugünkü «Kaspi»nin 130 il əvvəl nəşrə başlayan «Kaspi»nin davamçısı olduğunu deməyə əsas verir. “Hər iki qəzetin üst-üstə fəaliyyəti təxminən 51 ildir. Amma biz ona görə qəzetin 130 illiyini qeyd edirik ki, keçmiş irslə bağlılıq məqamları rol oynayır. Mən bu qəzetin redaksiyasında olub araşdırma apararkən çox maraqlı bir qəzetin çap olunduğunu gördüm. 130 il əvvəlki «Kaspi»nin o dövrün Azərbaycan cəmiyyəti üçün müasir olan problemlərini bu gün «Kaspi» öz fəaliyyəti və imkanları çərçivəsində Azərbaycan cəmiyyətinə çatdırmağa çalışır”.

Hər bir ziyalının tribunası

Mətbuat Şurasının sədri Əflatun Amaşov layihə çərçivəsində ərsəyə gələn nəşrləri yüksək dəyərləndirib. Öncə «Mübariz yol» kitabının nəşrinə toxunan Şura sədri bu cür nəşrlərə ehtiyac olduğunu diqqətə çatdırıb: «Bu gün Azərbaycan torpaqlarının 20 faizi düşmən işğalı altındadır. Bir milyona yaxın qaçqınımız var. Bunları yaddan çıxarmamaq üçün vətənpərvərlik ruhunda müsabiqələrin keçirilməsi, bu cür kitabların nəşri çox vacibdir. Mübariz İbrahimovun həyatı yaşından asılı olmayaraq bizim hər birimiz üçün örnək olmalıdır».

MŞ sədri «Kaspi» qəzetinin yaranması və fəaliyyəti» adlı nəşrə toxunaraq «Kaspi» qəzetinin Azərbaycan mətbuatının inkişafında böyük xidmətləri olan mətbu orqan olduğunu vurğulayıb. Tarixi «Kaspi»nin Azərbaycan xalqının inkişafında mühüm rol oynadığını diqqətə çatdıran Ə.Amaşov qəzetin mətbuat tarixindəki müstəsna xidmətlərini qeyd edib: «38 il ərzində bu qəzet orada çalışan hər bir ziyalının tribunası olub. Ziyalıların çoxunun yazılarına senzura tərəfindən icazə verilmirdi. Ancaq buna baxmayaraq, qəzetdə Azərbaycan xalqının kimliyi, məfkurəsi ilə bağlı çoxlu yazılar çap olunurdu».

Ə.Amaşov müasir «Kaspi»çilərə də gördükləri işə görə təşəkkürünü bildirib: "Kaspi" hər zaman baş verən hadisələrin oxuculara çatdırılmasında orta xətt tutan qəzet olub. Son illər qəzetdə yeni keyfiyyət dəyişikliyi diqqəti cəlb edir. Daha çox araşdırma yazılarına yer verilir ki, bu da oxuculura tərəfindən maraqla qarşılanır”.

Tarixi «Kaspi»nin ideyalarını bu gündə davam etdir

Prezident Yanında KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun icraçı direktoru Vüqar Səfərli təqdimatı keçirilən hər iki nəşri yüksək dəyərləndirib: «Mübariz İbrahimovun xatirəsinin əbədiləşdirilməsinə həsr olunan müsabiqənin qaliblərinin yazılarının kitab formasında nəşr olunması və ictimaiyyətə təqdim olunması təqdirəlayiq hadisədir». Tarixi «Kaspi» qəzetinin fəaliyyətinə toxunan V.Səfərli qeyd edib ki, bu qəzetin nəşri Azərbaycanda maarifləndirmə işlərinin aparılmasına böyük dəstək olub: «Siz kitabı vərəqləyərkən bir çox maraqlı məqamlarla qarşılaşacaqsınız. 1999-cu ildə «Kaspi» qəzetinin nəşr olunması və bu günə qədər fəaliyyət göstərməsi tarixi «Kaspi»nin xətti və ideyalarını bu gün də davam etdirməsi deməkdir».

«Kaspi» qəzetinin tarixi xidməti ondadır ki…

Yubiley nəşrlərinin çox vacib olduğunu diqqətə çatdıran professor Qulu Məhərrəmli yubileyləri həmçinin keçilən yola baxmaq üçün şans adlandırıb. “Arzu edərdim ki, «Kaspi» qəzetinin mətbuatdakı yeri ilə bağlı həqiqi dəyərləndirmələr olsun! Bu qəzet mətbuat tarixində böyük bir dövr üçün intellektual nəşrdir. «Kaspi» qəzetinin tarixi xidməti ondadır ki, intellektual məcmuə rolunu oynayıb. Doğurdan da bu qəzet obrazlı olaraq üç əsrin qəzetidir”. Q.Məhərrəmli ümumiyyətlə mətbuat tariximizin araşdırılmasına ehtiyac olduğunu, bu sahədə yarımçıq işlərin çox olduğunu diqqətə çatdırıb: «Tarixi araşdıranda mütləq bir şərt var. Həmin şərtə görə o dövrün ab-havasını qəzetdən qoparmaq mümkün deyil. Məsələn, Həsən bəy Zərdabinin «Kaspi» qəzetindəki fəaliyyətinə bu nəşrdə müəyyən qədər işıq salınıb. Amma onun qəzetdəki xidməti dərindən araşdırılmalıdır».

Q.Məhərrəmlinin sözlərinə görə, mətbuatda təşkilatlanma «Kaspi» qəzetindən başlayıb. Belə ki, «Kaspi» qəzeti mətbuatda impuls rolunu oynayıb. Q.Məhərrəmli «Kaspi» qəzetinin seçmə yazılarından ibarət antologiyanın buraxılması təklifi ilə də çıxış edib. “Biz hara getdiyimizi bilmək üçün haradan gəldiyimizi də bilməliyik. İrəliyə istiqamət götürmək üçün geriyə baxmalıyıq”.

Bu cür kitablar müntəzəm nəşr olunmalıdır

«İki sahil» qəzetinin baş redaktoru Vüqar Rəhimzadə yeni monoqrafiyanı mətbuat tarixində, ümumiyyətlə müasir mətbuatda əhəmiyyətli araşdırma adlandırıb: «Bu, hər bir qəzetçi üçün çox əhəmiyyətlidir. «Kaspi» qəzetinin Azərbaycan mətbuat tarixində özünəməxsus rolu olub. Bu qəzet özünəməxsus zənginliyi ilə yadda qalıb. 1999-cu il mart ayının 7-dən «Kaspi» qəzeti yenidən nəşr olunmağa başlayıb. Bu qəzet bugünkü qəzet bolluğunda özünəməxsus yeri olan mətbu orqandır. Düşünürəm ki, Azərbaycan mətbuat tarixi ilə bağlı bu cür kitablar müntəzəm nəşr olunmalıdır».

Varislik yükü və məsuliyyət

«Yeni Azərbaycan» qəzetinin baş redaktoru Hikmət Babaoğlu bugünkü informasiya bolluğunda qəzet nəşr etməyin çətin olduğunu diqqətə çatdırıb: «İnformasiyanın məsuliyyətini, onun ictimai münasibətlərə təsirini, cəmiyyətdəki rolunu dərk etmək, adını daşıdığı qəzetin tarixini araşdırmaq, onun varislik yükünü çiyninə götürmək çətindir. Hər yubiley bir hesabatdır. Bu gün yeni «Kaspi»çilər 130 illik tarixi məsuliyyəti üzərlərinə götürüblər. Bu, çətin və şərəfli bir vəzifədir. Bu işdə bütün kollektivə uğurlar arzulayıram!».

«Kaspi»nin mətbəəçilik işi araşdırılmalıdır

«Şərq» qəzetinin baş redaktoru Akif Aşırlı hər hansı tədqiqat işini ortaya çıxarılmasını çətin və məsuliyyətli vəzifə adlandırıb: “Bu, səbr, dözüm və iradə tələb edir”. Kaspi» qəzetinin tarixindən danışan Akif Aşırlı bildirib ki, bu qəzet Şərq jurnalistika sistemi ilə Qərb jurnalistika sisteminə keçidin əsasını qoyub. A.Aşırlı nəşri yüksək dəyərləndirərək bəzi xırda iradları da diqqətə çatdırıb. Onun sözlərinə görə, «Kaspi»nin mətbəəçilik işinə çox diqqət ayrılmalıdır və araşdırılmalıdır. A.Aşırlı 1918-ci ildə yandırılan «Kaspi» redaksiyasının yerinə xatirə daşının qoyulması təklifi ilə çıxış edib.

Ağsaqqal jurnalist Yusif Kərimov "Kaspi" qəzetinin keçdiyi tarixi yol haqqında danışaraq, qəzetin 130 illik fəaliyyətini və yeni nəşrləri yüksək dəyərləndirib.

«Ədalət» qəzetinin baş redaktoru İradə Tuncay bu gün tarixi «Kaspinin» davamı olaraq müasir «Kaspi»yə də gözəl kollektiv yığıldığını qeyd edərək qəzetinin tarixi barədə materialların internet saytlarında yerləşdirilməsi təklifi ilə çıxış edib. Tədbir çərçivəsində «Kaspi» qəzetinin tarixindən və müasir dövründən bəhs edən slayd nümayiş olunub.

Təranə Məhərrəmova

Kaspi.- 2011.- 3 avqust.- S.4-5.