Həyatla ədəbiyyat
arasında heç bir maneə yoxdur
Şərif Ağayar: “Bizim cəmiyyətdə
sonuncu dəfə evindən kitab almağa gedən adam unudulub”
Bu həftə
havanın sərinləşməsini fürsət bilib,
“Haramı” adlı romanı yeni çapdan
çıxmış, son dövrlər əsərləri
haqqında çoxsaylı müzakirələr gedən
yazıçı Şərif Ağayarla söhbətləşmək
qərarına gəldik. Zəng edib əlaqə saxladıq,
(o da yəqin sərinliyi fürsət bilib) müsahibə vermək
üçün razılaşdı. Son dövrlər Azərbaycan
ədəbiyyatında bir sıra mövzular janrlar kimi
“müsahibə” janrını da ucuzlaşdırıblar, belə
ki, müsahibin (guya müsahib) elektron poçtuna sualları
göndərirlər, o da cavabları
ütülü-ütülü yazıb akademiklik edir, bir
sözlə, oxucuların qulağından əriştə
asırlar. Ona görə də müsahibələrin səviyyəsi
əksərən sorğu həddində olur və təbii
ki, canlı alınmır. Belə imitasiyadan uzaq olaq deyə
Şərif Ağayarla Milli Parkda rahat bir çay evində
oturub, arın-arxayın bir söhbət elədik.
– Fərid Hüseyn: Yeni
romanınız çapdan çıxıb, əvvəla təbrik
edirik. Mahir Qarayev və başqa yazarlar sizin haqqınızda
yazdıqları yazılarda deyirdilər ki, Şərif
Ağayar bəziləri kimi axına düşüb tələsik
roman yazmadı. Deyəsən, “nə oldusa qəfil oldu?”.
–
Şərif Ağayar: Bilirsiniz, “Haramı” romanı 2009-cu ildən
yazılırdı, özüm də belə tez ortaya
çıxacağını gözləmirdim. Mənə elə
gəlir ki, bir az da taleyin işi var bu məsələlərdə.
Çap olunubsa artıq yazılma prosesindən yox, romanın
özündən danışmaq lazımdı.
– F.Hüseyn: Əlbəttə,
amma romanın belə qəfil çıxması elə təsir
bağışladı ki, sanki gizli-gizli yazırdınız?
–
Ş.Ağayar: Bu da yazıçının öz işidir.
Çox vaxt görmüşəm ki, gurultuyla vəd verənlər
özünü doğrultmur, ona görə də sakit
olmağın tərəfdarıyam. Kitab çıxandan sonra
bu sakitlik pozuldu, kütləvi qaragüruhun da ciddi bir əhəmiyyəti
yoxdur, amma bir yandan da bu hal kitabın oxunması, piarı
üçün lazımdır. Kitabım barədə xeyli
yazılar yazıldı, yaranan rezonansdan hələlik
narazı deyiləm.
– F.Hüseyn: “Roman bumu” adlı
yazı yazmışdınız, hiss olunurdu ki bu barədə
narahatsınız. Ümumən, yazılan romanlar barədə
nə deyə bilərsiniz?
–
Ş.Ağayar: Son zamanlar çıxan romanların hər
birini bir xüsusiyyətinə görə qiymətləndirirəm.
Bütövlükdə məni tam qane edən roman olmayıb.
Bəlkə də heç bu olmamalıdır da! Hansısa əsər
məni tam qane edirsə, onda özüm niyə yazım ki? Məsələn,
Cavid Zeynallının “Günəşi gözləyənlər”
romanı ilk qələm təcrübəsi olaraq xoşuma gəldi.
Bu yaşda belə bir təcrübə yadıma gəlmir.
Şəxsən mən özüm o yaşda, o həə əsər
yazmağı təsəvvür belə etməzdim.
Əli
Əkbərin romanı struktur baxımından
maraqlıdır. Aqşinin, Seymur Baycanın romanları həyat
fakturası və dil baxımından dolğundur, amma bu əsrlərdəki
struktur, daha doğrusu struktursuzluq məni qane etmədi. Nərmin
Kamalın romanında isə tam əksinə, struktur mükəmməlcəsinə
qurulub, amma bir az həyat nəfəsi, yazıçı enerjisi
çatışmır.
– Elgün Mənsimov: Bəs Kəramətin
”Çöl” romanını necə, bəyəndiniz?
–
Ş.Ağayar: Ümumən, o kitabda roman görmədim, amma
istedadla yazılmış hissələrlə
rastlaşdım. Hər halda məndə müsbət təəssürat
yaratdı.
– E.Mənsimov: İndi yazılan
romanlarda açıq-saçıq mövzulara çox
toxunurlar, siz bunu zamanın tələbi kimi qiymətləndirirsiniz,
yoxsa yazıçı “cəsarəti” kimi?
–
Ş.Ağayar: İndi kim nə istəyir yazır, çap
olunmasa da saytlarda yayımlanır, bunu cəsarət kimi qiymətləndirmək
düz deyil. Amma imic baxımından cəsarət tələb
edir, yəni sən öz imicini təhlükə altında
qoyub nələrisə gözə alırsan. Məncə, həyatla
ədəbiyyat arasında heç bir maneə yoxdur. Ədəbiyyat
həyatı ehtiva edirsə, o cür səhnələr də
yazmaq lazım gəlir. O ki qaldı dünya ədəbiyyatında
açıq-saçıq səhnələrə:
müşahidə etdiyim qədər erotika da detektiv kimi əsərin
oxunması üçün vasitədir.
Açıq-saçıqlığın məqsədə
çevrildiyi əsəri ciddi ədəbiyyat nümunəsi
kimi qəbul etmirəm.
– F.Hüseyn: Ötən il əsəriniz
“Milli Kitab Mükafatın”ın onluğuna düşəndə
belə bir söz demişdiniz ki, Mövlud Süleymanlı və
Seyran Səxavətin müsabiqəyə qatılmasını
başa düşə bilmirsiniz. Yaşlı yazarları
yaradıcılıq baxımından bitmiş hesab edirsiniz?
–
Ş.Ağayar: Yox, sadəcə mənə maraqlı idi ki,
Mövlud Süleymanlı nəyi sübut etmək istəyirdi?
Təbii ki, yaşlı bir adam da maraqlı əsər yaza bilər.
Amma necə ki yaşlı adamlar müasir texnologiyalara adaptə
ola bilmirlər, eləcə də müasir düşüncəyə
keçmək onlar üçün çətindi.
Yaşlandıqca insanda müəyyən stereotiplər daha da
möhkəmlənir və o özünün təqdim etdiyi dəyərlərin
amansız müdafiəçisinə çevrilir. Zaman isə
başqa söz deyir. Belə deyək, yaşlılar da inciməsin:
mən gənclərdən daha çox şey gözləyirəm,
bir də unutmayaq ki, indiki yaşlı adamlar da ən
yaxşı əsərlərini cavan vaxtı yazıblar.
– E.Mənsimov: Sizin
yazılarınızda, məqalələrinizdə Orxan Pamukun
yaradıcılığına istinadlar çoxdur. Ona
qarşı olan rəğbətin səbəbləri nədir?
–
Ş.Ağayar: Orxan Pamukun əsərlərində heyrətamiz
bədii texnika var. Onun romanlarında heç nə təsadüfi
deyil. Kiçik epizodlardan tutmuş ikinci,
üçüncü dərəcəli obrazların
adlarına qədər... Orxan Pamukun hər bir romanı
ayrıca bir orqanizm kimidir. Başı-ayağı, əli-qolu
var sanki... Biz balaca bir şeiri bütöv görə
bildiyimiz kimi, o, nəhəng romanları görür,
böyük mətləbləri asanlıqla sağa-sola
yozumlaya bilir.
O, elə
bir adamdır ki, mənasız bir obyektdən çox yüksək
estetik dəyəri və dərin məzmunu olan yazı yaza
bilir.
– F.Hüseyn: Müsahibələrinizin
hansındasa demişdiniz ki, “Qarabağ problemi həll
olunmayacaq” bu sizin Qarabağ haqqındakı
dünyagörüşünüzün ümumi səciyyəsidir,
yoxsa gizli instinktdir?
–
Ş.Ağayar: Yazıçının pessimist olmaq
ixtiyarı da var. Mən Qarabağ haqqında pessimistəm. Yəni
Qarabağ münaqişəsinin çıxış yolunu nə
müharibədə, nə də sülhdə görürəm.
Mənə elə gəlir ki, Qarabağ problemi həll
olunmayacaq. Elə problemlər var ki, sadəcə onun həlli
yoxdur. Məsələn, Fələstin! Buna düyünə
düşmək deyirlər. Biz düyünə
düşmüşük.
– F.Hüseyn: Onda
yaradıcılığınızda vətən barədə
“ümid işartıları” azdır, Qarabağla
bağlı yazdıqlarınız ancaq xatırlamalardan ibarətdir?
–
Ş.Ağayar: Yox, elə deyil. Siz mənim
yazdıqlarımı diqqətlə izləsəniz görəsiniz
ki, mən vətənpərvərlikdən daha artıq insanpərvərəm!
Qarabağ sabah alına bilər, ancaq müharibənin fiziki və
mənəvi mənada şikəst etdiyi insanların xoşbəxt
həyatı heç vaxt geri qayıtmayacaq. Sizə bir sirr
açım: insan çox dəyərlidir! Və bu
dünyada yaranmışların hamısı kimi torpaq da ona
xidmət üçündür. Torpaq üçün
ölüb-öldürüm nidalarının əksərinin
altında riyakarlıq var. İnsanı ucuzlaşdırmaq
olmaz. Müharibələr insanı ayaqaltı edir, ona ilahi
varlıq olduğunu unutdurur. Müharibə əslində məhv
olanlarla yanaşı yırtıcıya çevrilənlərin
də faciəsidir.
– F.Hüseyn: Bugünkü Azərbaycan
cəmiyyətində nələrdən əziyyət çəkirsiniz?
–
Ş.Ağayar: Azərbaycanda ağrımayan, narahat olmayan
insan mənə anormal görünür. Kitab oxumayan cəmiyyətdə
insana əzab verməyən şeylər istisnalardır. Hər
oxuduğun ciddi kitab səni bir addım da cəmiyyətdən
uzaqlaşdırır. Yəni qarşında oxumayan bir
çoxluq var və sən o çoxluqdan yalnız uzaqlaşa
bilirsən.
– F.Hüseyn: Cəmiyyətdən
uzaqlaşdıqca nəyə yaxınlaşırsınız
bəs?
–
Ş.Ağayar: Bu bir az şairanə sual oldu. Mənə
görə insan hər oxuduğu kitabla həqiqətə
yaxınlaşır. Ən azı özünün
uydurduğu həqiqətə... Sözümüzdən belə
çıxır ki, cəmiyyətimiz həqiqətdən
uzaq düşüb. Cəmiyyət bir çox mənəvi dəyərlərdən
də uzaq düşüb. Mənəvi dəyər deyəndə
çoxları yalnız mental ənənələri və
dini-ideoloji məsələləri nəzərdə tutur. Mənəvi
dəyər həm də insanların savadı, fantaziyası,
filmlərə və kitablara münasibəti, musiqi
zövqü ilə ölçülür. Bu gün çox
istedadlı bir yazarın min kitabı satılmır, əvəzində
meyxanaya, şou-proqramlara azarkeşlik edən yüz minlərlə
adam var. Min kitab satılmayan 3 milyonluq şəhərdə
avara bir müğənni toy şənliyində yarım saat
üçün 3 min manat alır. Qəribəsi odur ki,
adamlar bu pulu tapıb verirlər, amma 5-10 manatı kitaba xərcləmirlər.
Mən Bakıda onlarla ali təhsilli adam tanıyıram ki,
burax yazarı-mazarı, heç Qurani-Kərimi də alıb
oxumayıb.
– E.Mənsimov: Kitabların az
oxunması, sizcə nə ilə bağlıdır?
–
Ş.Ağayar: Yox. Bilirsiniz adamlar oxumurlar e... heç
oxumurlar. Mən televizora baxanda meyxanaya əl çalan
qalstukluları görəndə dəhşətə gəlirəm.
Bu adamlar belə yüngül şeylərdən necə
rahatlıq tapırlar, necə həzz alırlar?
Yazıçı
üçün ən böyük sərvət onun
oxunmasıdır. Bizim cəmiyyətdə sonuncu dəfə
evindən kitab almağa gedən adam unudulub. Belə bir adam
varmı? Şəxsən mən belə bir adam
tanımıram.
– F.Hüseyn: Tərcümə
işləri ilə məşğul olmusunuz?
–
Ş.Ağayar: Türk və rus dillərindən azsaylı əsərlər
tərcümə elədim, sonra daha bu işlə məşğul
olmadım. Amma tərcüməçiliklə bağlı bəzi
məqamları vurğulaya bilərəm. Mən adətən
dünya ədəbiyyatını türk dilində oxuyuram,
oxşar dildən də əsər çevirmək çox
çətindi. Onu mən izafi bir əziyyət hesab edirəm.
Məsələn, türk dilindən çevrilmiş hər
hansı bir əsəri Azərbaycan dilindən oxumağın
zəhmətindənsə, balaca bir lüğətlə onu
türkcə oxumaq daha yaxşıdı. Türkiyədə
dünya ədəbiyyatını çox yüksək səviyyədə
edirlər. İndi Avropa dillərini bilən gənclər tərcümə
işinə girişirlər, olmayan yerdən bu yaxşı
işdi. Ancaq məsələ budur ki, bu adamların çoxu
Azərbaycan dilində normal inşa yaza bilmirlər.
Tərcüməçilik
ağır, eyni zamanda pərdə arxasında qalan bir
işdir. Tərcüməçi tərcümə etdiyi əcnəbi
dildən əlavə ana dilini bədii əsər yazacaq səviyyədə
yaxşı bilməlidir. Təəssüf ki bizdə
hansısa əcnəbi dili ortabab səviyyədə bilən
yazar özünü əsl tərcüməçi zənn
edir. İndi oğulsan belə tərcümələri redaktə
et. İnanın, təzədən yazmaq bundan daha asandır.
Fikir
verin, bizdə ən maraqlı tərcümələr məhz
yaxşı yazıçı və ya şairlərin etdiyi tərcümələrdir.
Hər yazıçı isə vaxtını tərcüməyə
sərf etmək istəmir.
Fərid Hüseyn,
Elgün Mənsimov
Kaspi.- 2011.-13-15 avqust.- S.19.