Psixoloji testlərlə ehtiyatlı olmaq lazımdır” 

 

Praktik Psixoloqlar Assosiasiyasının prezidenti Elmira Mirzəyeva hesab edir ki bu gün psixoloq haqqında real təsəvvür yox, mif var

 

Azərbaycan Praktik Psixoloqlar Assosiasiyası 1998-ci ildə yaranıb. Psixologiya elmləri doktorları Əbdül Əlizadə, mərhum İsa Məmmədov və Elmira Mirzəyevanın təsisçiliyi ilə yaranan assosiasiyanın yaradılmasında əsas məqsəd ölkəmizdə praktik psixologiyanı inkişaf etdirərək, nailiyyətlərindən faydalanmaq olub.

 

Assosiasiyasının prezidenti Elmira Mirzəyeva “Kaspi”yə müsahibəsində rəhbərlik etdiyi qurumun yenə də eyni məqsəd və  xətt üzrə fəaliyyət göstərdiyini bildirib:

 

 

Yanlış nəticələr qorxusu

 

- Ölkəmizdə psixoloji xidmətin təşkili və ümumiyyətlə, psixoloji xidmətin vəziyyəti hansı səviyyədədir?

- Bu suala Avstriya psixoanalitiki Ziqmund Freydin bir fikri ilə cavab vermək istərdim. Ziqmund Freyd Eynşteynə: «Mən sənə qibtə edirəm» - deyə bildirir. «Nə üçün qibtə edirsən?» sualına isə «Bu gün heç kəs fizik olmaq istəmir, amma hamı özünü psixoloq adlandırır» - deyə cavab verir. Mən Ziqmund Freydin fikirlərini Azərbaycanda psixoloji xidmətin bugünkü səviyyəsinə şamil edərdim. Bu gün yaxşı psixoloqlarımız var və xalqa yüksək səviyyədə elmi-praktik xidmət göstərirlər. Amma bununla yanaşı, psixologiya elmindən heç xəbəri olmayan falçı, baxıcı kimi tanınan insanlar da özlərini psixoloq elan edirlər. Ən dəhşətlisi budur ki, bəzən özlərinə psixiatrik yardım lazım olan insanlar da əhaliyə psixoloji yardım göstərməyə cəhd edirlər. Bu gün Azərbaycan əhalisi psixoloqa üz tutursa, bu təqdirəlayiq haldır. Bizdə nəzəri psixologiya  güclü olsa da, praktik psixologiya bir qədər zəif idi. Bu gün isə praktik psixologiya xeyli inkişaf edib. Psixoloqlara müraciətlər həddindən artıq çoxdur. Məni narahat edən odur ki, insanlar savadlı mütəxəssislərə müraciət etsinlər. Psixoloji xidməti həyata keçirən mütəxəssisin mütləq müvafiq təhsili olmalıdır. Dünyanın hər yerində bu, belədir. Psixologiyanın sahələri həddən artıq çoxdur. Bu gün insanı 250-yə yaxın elm öyrənir. Amma insanın ruhunu, qəlbini, daxili aləmini, psixikasını öyrənən elm psixologiyadır. Psixoloqun obyekti sağlam ruhdur. Bu gün bizim cəmiyyətdə insanların çoxu psixoloqla psixiatr arasındakı xətti tuta bilmir. Bu gün ölkəmizin bütün məktəblərində psixoloqlar çalışır. Psixoloqlar məktəblərdə özlərinə kabinetlər açırlar. Demirəm ki, bu kabinetlər dünya standartlarına uyğun olsun, heç olmasa həqiqətə uyğun, keyfiyyətli olsun. Bu baxımdan istənilən psixoloqun təhsili ilə yanaşı, psixoloji işi həyata keçirməyə ona icazə verən sertifikatın olması mütləqdir.

- Yanlış psixoloji analizlər nəyə gətirib çıxara bilər?

- Bunun çox yanlış nəticələri ola bilər. Psixologiyanın neytral orta xətti yoxdur. Psixoloji diaqnostika ya xeyir, ya da ziyan verir. Bu gün Azərbaycanda psixoloji test keçirmək dəbdədir. İstənilən insana tətbiq edilən testin mənşəyi məlum olmalıdır. Xarici ölkələrdə müvəffəqiyyət qazanan testi Azərbaycanda kor-koranə tətbiq etmək düzgün deyil. Çünki ağır nəticələr alına bilər. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda psixoloji test yoxdur. Cəmi bir dəfə 1936-cı ildə Fuad İbrahimbəyov tərəfindən test tərtib olunub. Qalan testlər isə kiminsə tərəfindən tərcümə olunan xarici mənşəli testlərdir. Əvvəla, hər bir psixoloji test psixoloji laboratoriyada sınaqdan keçir. Yalnız bundan sonra həmin testin bu ya digər ölkədə tətbiq edilib-edilə bilməyəcəyindən söhbət gedir. Çünki, hər bir xalqın özünəməxsus milli dəyərləri var.

Psixoloji testlərlə ehtiyatlı olmaq lazımdır. Mən psixoloji testləri cərrahın skalpelinə bənzədirəm. Özünüz bilirsiniz ki, praktik psixologiya keçmiş SSRİ- yasaq idi. Psixologiyanın inkişafı Azərbaycanda 1980-ci illərdən başladı. Bizdə praktik psixologiyanın banisi rəhmətlik İsa Məmmədovdur. Onun bu sahədə sanballı kitabları var məktəblərdə psixoloqlar bundan istifadə edirlər.

 

 

İnsan qəlbinin mühəndisləri

 

- Sizcə bu gün insanlar psixoloqa ən çox hansı problemlə bağlı müraciət edirlər?

- Hər bir insan unikal, təkrarolunmazdır. Hər bir insanın problemi sırf ona məxsus olan problemlərdir. Məsələn, kimin üçünsə problem olan bir məsələ digəri üçün çox adidir. Bu gün insanlar psixoloqa əsasən ailə mənşəli münaqişələr, övlad-valideyn münasibətləri s. problemlərlə bağlı müraciət edirlər. İndi bizim istənilən bir gənci psixoloji testdən keçirib onun meyli, marağı, psixoloji durumu haqqında valideynlərinə məlumat vermək imkanlarımız var. Bəzən övladlarımızda elə potensial olur ki, biz ondan xəbərsiz oluruq. Azmı insanlar ömürlərinin sonuna yaxın tamam başqa sahələrdə özlərini doğruldurlar? Kimsə ömrünün yarısını yaşayandan sonra şeir yazmağa, musiqi bəstələməyə s. başlayır. Bu gün az ailələrdə uşaqlara imkan verirlər ki, öz istədikləri peşənin ardınca getsin. Demirəm ki, biz milli dəyərlərimizi itirək. Həyati vacib seçimlərə qalanda, övladlarımızın işinə  müdaxilə etməməliyik. Yüzlərlə insan tanıyıram ki, onların istəyi tamam başqa peşəyədir, ancaq valideynlərinin təhriki ilə ürəklərinə görə olmayan sənət arxasınca gediblər. Belə məsləhətlər çox vaxt uşaqların həyatda özlərini tapıb təsdiq etmələrinə mane olur. Bu fikri ailə qurarkən həyat yoldaşlarının seçiminə şamil edərdim. Dahilərdən biri deyib ki, hər bir insan həyat yoldaşı seçimində səhv edə bilər, ancaq onsuz bunu başa düşə bilməz.

- Bu yaxınlarda Şüvəlan qəsəbəsində Uşaq Ailələrə Dəstək Mərkəzində olarkən mərkəzin psixoloqu valideynlərin öz uşaqlarının problemi ailədaxili münaqişələrlə bağlı müraciət etməyə çəkindiklərini bildirdi. Sizcə baryeri necə aradan qaldırmaq, psixoloqlara inamı necə artırmaq olar?

- Psixoloq heç kəsin həyatına müdaxilə edib onun əvəzinə qərar qəbul edə bilməz. Psixoloq insanın çətin məqamında onun yanında olub, həmin çətin məqamı yaradan faktorları onunla birgə yaşayıb çıxış yolları axtarır bir neçə yol göstərir. Psixoloq heç kəsin həyat müqəddəratını öz üzərinə götürə bilməz. Psixoloqun göstərdiyi yollar arasında seçim etmək ona müraciət edən şəxsin ixtiyarındadır. Çünki həmin həyat onundur. Psixoloq ilk növbədə yaxşı dinləyici, həmsöhbət olmalıdır. O, səni dinləyir düşünür. O, sənə edəcəyi terapiyanın yollarını ayırd edir. Bəzən insanlar psixoloqa ona görə müraciət etmirlər ki, kiminsə hər hansı diletant psixoloqla acı görüşü olub. Kiminsə buna maddi durumu imkan vermir s. Xaricdə peşəkar psixoloqun bir saatlıq işi 250 dollardır.  Bizdə isə bu üçün 50 manat verən olmur. Ona görə bir müddət Azərbaycanda işləyib xaricə çıxıb gedən psixoloqlar çoxdur. Bizdə psixoloqa maraq var, amma hələ tam inam yoxdur. Bunun da əsas səbəblərindən biri odur ki, özünü «psixoloq» adlandıran şəxslər xalqı qane edəcək xidməti onlara göstərə bilmirlər. Bu gün psixoloq haqda real təsəvvür yoxdur, mif var. Bəzən elə hesab edirlər ki, psixoloq sehrli çubuğunu tərpədən kimi hər şey düzələcək. Amma psixoloqun işi zərgər işindən çətindir. Buna görə bəzən psixoloqları xalq arasında «insan qəlbinin mühəndisləri» adlandırırlar.

 

 

İnam yoxsa dəb?

 

- Xaricdə kino ulduzlarının populyar müğənnilərin, eləcə varlı insanların şəxsi psixoloqları var. Sizcə bu inam, yoxsa dəbdir?

- Əgər bu, xaricdədirsə, əminəm ki, bu, inamdır. Hələ ki, bizdə insanlar psixoloqun yanına gələndə bunun sirr qalmasını istəyirlər. Psixoloq «ziyan vurma», «kömək et» «sirri qoru» prinsipləri əsasında işləyir. Psixoloqun otağında çözülən məsələ kənara çıxa bilməz. Psixoloq konflikt situasiyanı həll edərkən özü neytral nöqtədə qalmalıdır. Psixoloq söhbət əsnasında yardımçı suallarla, ona müraciət edənin vəziyyətini aydınlaşdırmalıdır. Çünki ilk söhbət ilk tanışlıq xarakteri daşıyır. Psixoloqun yanına insanlar özləri gəlir, psixiatrların yanına isə onları aparırlar. Psixoloq, müəyyən psixoterapevtik vasitələrdən istifadə edərək yardım edir, psixiatr isə müəyyən dərman preparatlarından istifadə etməklə müalicə edir.

- Bu gün təhsil prosesində tələbələr bu elmin daha çox praktik, yoxsa nəzəri metodlarından yararlanırlar?

- Bu sahədə son illər universitetlərdə vəziyyətin necə olduğunu deyə bilmərəm. Əvvəllər pedaqoji universitetlərdə cəmi bir semestr ümumi psixologiya keçirilirdi. Bu isə psixologiya  sahəsində ən ağır sahədir. Tələbə bu fənnin çətin olduğunu görüb oxumur yaxud imtahan verib qiymət almaq üçün oxuyur.

Qeyd edim ki, çalışdığım Xəzər Universitetinin tədris proqramını çox bəyənirəm. İkinci kursdan təhsil fakültəsində artıq psixologiya tədris olunur. Bir elm kimi tələbələrin psixologiya haqqında yetərincə təsəvvürləri yaranır. Tələbələr psixologiyanın bütün metodlarından - psixoloji müayinə, müşahidə, müsahibədən  istifadə etməklə təcrübə keçirlər. Onlar üçün hər dərs günü bayramdır.

- Rəhbərlik etdiyiniz Assosiasiyanın fəaliyyəti barədə deyə bilərsiniz?

- Fəaliyyət göstərdiyimiz müddət ərzində heç bir xarici ölkədən qrant almamışıq. Çünki ölkədə xarici donorların həyata keçirdiyi layihələrin öz gözləmələri var. Öz gücümüzə xalqımıza xidmət etmək istəyirik. Bu baxımdan, Ailə, Qadın Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi, Ombudsman Aparatı, Azərbaycan Qızıl Aypara Cəmiyyəti, UNİSEF- digər təşkliatlarla birgə işləyirik. Məqsədimiz demokratik inkişafda olan ölkəmizə xalqımıza layiqli xidmət etməkdən ibarətdir.

 

 

Təranə MƏHƏRRƏMOVA 

 

Kaspi.- 2011.- 20 iyul.- S.9.