Sağlam ailə modeli

Ailə qurarkən insanlar yanlış meyarlara üstünlük verməməlidirlər

“Ailə kiçik cəmiyyətdir. Tikilən binaya oxşayır, təməli necə qoyulursa elə də davam edir. Ailə qurarkən ilk növbədə seçdiyimiz insanı nəzərdən keçirməliyik. Düzgün insan olmasa o da, gec-tez fəsad törədəcək”. Bu fikirlər zaman-zaman müdriklərin dilindən səslənib. Gerçək həyatda isə öz əksini tapıb. Elə əzəldən Azərbaycanda ailə anlayışına ciddi yanaşılıb. Ailə müqəddəs sayılıb. Onun əmələ gəlməsi və möhkəm olması böyük məsuliyyət hesab olunub. Ekspertlər cəmiyyətin möhkəmliyinin, davamlılığının, ailələrin sabitliyindən, mənəvi kamilliyindən asılı olduğunu sübuta yetiriblər. Bu mənada ailələrin yarandığı ilk çağlardan etibarən cəmiyyətin ağıllı insanları, ağsaqqalları və ağbirçəkləri həmişə ona böyük önəm veriblər.

Bu gün dövlətin ailə siyasətini həyata keçirmək məqsədi ilə Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi (AQUPDK) üzərinə düşən vəzifələri layiqincə icra edir. “Sağlam ailə” prinsipini həyata keçirən dövlət komitəsi ailə hüquqları haqqında əhalinin maarifləndirilməsini təmin edilməsi, ailə problemləri ilə bağlı daxil olan ərizə və şikayətlərə baxılması və qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada tədbirlər görülməsi, ailə zorakılığına, erkən nikah, insan alverinə qarşı, qadın və uşaq hüquqlarının qorunmasına nail olmaq, bu istiqamətdə dövlət proqramlarının hazırlanmasında və həyata keçirilməsində və s. mühüm rol oynayır. Belə ki, dövlət komitəsi problemlərin aradan qaldırılması üçün həftədə iki dəfə açıq qapı günləri keçirir. Həmin günlər ölkənin hər yerindən insanlar problemləri ilə bağlı komitəyə müraciət edirlər. Həmçinin komitəyə çoxlu məktublar daxil olur. Həmin məktublarda çoxuşaqlı, aztəminatlı, xüsusi qayğıya ehtiyacı olan ailələrin, kimsəsiz qadınların sosial problemləri və s. öz əksini tapır. Komitə qanun çərçivəsində olan problemləri həll etməyə çalışmaqla bərabər, maarifləndirmə kampaniyaları həyata keçirir. Ayrı-ayrı rayonlarda fəaliyyət göstərən ailələrə dəstək mərkəzləri də yerlərdə problemin həllinə çalışır.

Ailə institutu

Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədrinin müavini Aynur Sofiyeva Azərbaycan xalqının unikal ailə modelinin olduğunu bildirib. Sədr müavini hesab edir ki, ümumiyyətlə, xalqımızın ailə modeli nəinki Qərbdə, həm də Şərqdə unikal hesab olunan modeldir. “Buraya ailədaxili münasibətlər, böyüklərə hörmət və ehtiram, valideyn-övlad münasibətləri və s. kimi ənənələr daxildir və fundamental milli dəyərlər ta qədimdən bu günə kimi gəlib çatıb. Çox sevindirici haldır ki, bizim araşdırmalarımız zamanı gənclərin 75-80 faizinin valideyn nəsihətinə fikir verməsi, hörmətlə yanaşması faktları məlum oldu. Bu gün Qərbin ailə institutları faktiki olaraq məhv olub. Orada uşaq müəyyən yaş həddinə çatandan sonra valideynlər onu müstəqil həyat qurmağa məcbur edir. Bu da ailə münasibətlərinə təsir edə bilən haldır. Çünki ailə elə bir institutdur ki, mütləq bağlılıq qırılmamalıdır”.

A.Sofyeva ölkəmizdə ailə problemlərinin mövcudluğunu da istisna etməyib. “Təəssüf ki, bizdə az da olsa belə hallar nəzərə çarpır. Bu isə göstərir ki, hələ bu məsələlərlə bağlı işləmək lazımdır. Bəzən oğlu-qızı olan valideynlər gətirilib ahıllar evinə qoyulur. Bu təəssüfləndirici haldır. Belə hallara qarşı ictimai qınağa ehtiyac var”. A.Sofiyevanın fikrincə, ölkəmizdə hər zaman Azərbaycan ailəsi haqqında müsbət fikir formalaşıb. Belə ki, ailə modelimizdə, adət-ənənələrimizdə müəyyən dəyişikliklərin olması ilə bağlı tez-tez səslənən fikirlərə rəğmən Dövlət Komitəsinin ailə, nikah məsələləri ilə bağlı apardığı araşdırma da bunu sübut edib. Belə ki, ötən il yekunlaşdırılan və təqdimatı keçirilən araşdırma ailə məsələləri ilə əlaqədar ilk əsaslı araşdırma sayıla bilər. “Nəticələr də müəyyən mənada bizim optimist fikirlərimizə uyğun oldu. Amma ortada hələ də müəyyən problemlərin olduğu aşkara çıxdı. Son illərdə boşanma hallarına nəzər saldıqda müəyyən dərəcədə narahatlıq yaşayırıq. Ötən illər bu göstərici qurulan nikahların 10-11 faizi nisbətində olurdusa, hazırda bu rəqəm təəssüf ki, artıb. Düzdür, bu artım cüzi olsa belə, narahatlıq yaradır”.

Qeyd edək ki, boşanmaların təhlili ilə bağlı aparılan araşdırmalar göstərib ki, boşanmalara səbəb sosial məsələlər yox, ailədə uşağın dünyaya gəlməməsi faktlarıdır. Respondentlərin müəyyən hissəsi bəzi ailələrdə kişilərin zərərli adətlərə - narkotikə, içkiyə qurşanmasını da boşanmalara ciddi səbəb sayıb.

A.Sofiyeva ailə məsələlərində erkən nikah problemini də narahatlıq doğuran məqam adlandırıb. Belə ki, problemlə bağlı Dövlət Komitəsi Milli Məclisə öz təkliflərini verib. Nikah üçün yaş həddinin 17 yaşdan 18 yaşa qaldırılması ilə bağlı verilən təklif istiqamətində müzakirələr aparılsa da hələlik yekun qərar yoxdur. “Biz uşaq konvensiyasına qoşulmuşuqsa, orada uşaq yaşı 18 yaşına qədər göstərilir. Əgər ildə 3 minə qədər qızlar erkən yaşda nikaha girirlərsə, bu artıq problemdir. Xəstə doğulan uşaqların əksəriyyətini erkən yaşda ailə qurmuş anaların dünyaya gətirdiyi uşaqlar təşkil edir. İkinci bir tərəfdən, bu cür ailələrdə boşanma halları daha çox olur. Çünki uşaq yaşlarında artıq valideyn olan belə insanlar problemlərlə qarşılaşır. Bununla yanaşı, məişət zorakılığı problemi erkən yaşda qurulan ailələrdə daha çox nəzərə çarpır. Yaşı az olan qızlar öz hüquqlarını qoruya bilmirlər”.

Ailəni necə qorumalı?

AQUPDK-nin ailə problemləri şöbəsinin müdiri Gülnarə Məmmədova təmsil etdiyi qurumun əsas məqsədlərindən birinin Azərbaycan ailələrinin statusunun yüksəldilməsi istiqamətində görülən işlərdən ibarət olduğunu bildirib: “Ailə bəşəriyyətin beşiyidir və bu beşiyi daim qorumaq vacibdir. Ailə dəyərlərinə önəm verilməsi, milli-mənəvi dəyərlərin qorunub saxlanılması, nəsildən-nəsilə ötürülməsi, yaşlılara hörmət, kiçiklərə mərhəmət, vətəni və torpağı sevmək, valideynlərinə hörmət etmək – bütün bunlar Azərbaycan ailələrinə xas xüsusiyyətdir”. G.Məmmədova hesab edir ki, ailəni qorumaq təkcə qadından yox, həm də kişidən asılıdır. Belə ki, ailənin və uşaqların psixoloji durumunu qorumaq vacib şərtdir. Hazırda isə Azərbaycan ailələrini narahat edən bir sıra problemlərin mövcudluğunu G.Məmmədova da istisna etmir: «Dünyanın hər bir guşəsində ailələri narahat edən problemlər Azərbaycan ailəsindən də yan keçməyib. Düzdür, bu problemləri bütün Azərbaycan ailələrinə şamil etmək olmaz”. G.Məmmədovanın fikrincə, ailələrin problemi ilk növbədə nikahın pozulması ilə bağlıdır: “Təəssüf ki, nikahın pozulması ildən-ilə azalmır. Statistika Komitəsinin göstərdiyi məlumatlarda da bunu aydın görmək olur. Amma dünyadakı rəqəmlərdən aşağı olsa da, 8-10 faiz bağlanan nikahların pozulması Azərbaycan üçün aşağı rəqəm deyil. Çünki tarixən Azərbaycan xalqı ailəyə müqəddəs varlıq kimi yanaşan xalqdır və ailənin pozulması həmişə insanları narahat edib. Təəssüf ki, bu gün boşanmaya adi bir hal kimi baxan insanların sayı çoxalıb. Ancaq nikahın pozulması təkcə gənclər üçün yox, həmçinin onların uşaqları, valideynləri üçün də problemdir. Həm də bu, dövlətin qarşısında problem olaraq qalır. Çünki nikahı pozulan qadınlar çox vaxt uşaqlarını uşaq evlərinə qoymaq, özlərinə iş axtarmaq və s. məcburiyyətində qalırlar”.

Ailələrin dağılmasının səbəbini maddi problemlərlə yox, düşüncələrin uzlaşmaması ilə əlaqələndirən G.Məmmədova qeyd edib ki, Azərbaycan ailələrində heç vaxt maddiyyata üstünlük verilməyib. Belə ki, ailəni quranlar arasında əsasən əxlaqi, düşüncə tərzi baxımından fərqlər olduqda ailələr dağılır. “Qadınlar çox dözümlü olurlar. Ancaq bu cür hallarla qarşılaşarkən “daha dözə bilmirəm» deyirlər. Onlar ailənin hər çətinliyini boyunlarına götürürlər. Ailənin dağılmasında kişilərin məsuliyyətsizliyi əsas rol oynayır. Oğlanlar ailə qurarkən çox fikirləşməlidirlər. Valideynlərə arxayın olub qurulan ailələrin sayı daha çoxdur”.

Uşaqların əzabı

Nikah pozulan zaman ailədə ən çox ziyan çəkən uşaqlardır – bu, aksiomadır. İlk növbədə uşaqların psixoloji durumunda problemlər yaranır. Valideynlər uşağı dünyaya gətirərkən məsuliyyətli olmalıdır. Çünki uşaq gözünü açanda həm atasının, həm də anasının vahid bir ailənin tamhüquqlu üzvü olduğunu görməlidir: “Ananı gözüyaşlı görən uşağın psixoloji durumu heç də sabit ola bilməz. Əgər həmin uşaq bağçaya və ya məktəbə gedirsə orada müəllimlər ona nəvazişlə yanaşmalıdırlar. Onlar ailədə yaranan problemi həll etmək bacarığına malik olmalıdırlar”. G.Məmmədovanın fikrincə, valideynlər nikahı pozan zaman uşaqların durumunu göz önünə gətirməli, ailə qurmağın nə qədər asan olması ilə yanaşı, nikahı pozmağın bir o qədər çətin olmasını da fikirləşməlidirlər. AQUPDK-nin şöbə müdirinin fikrincə, valideynin əsas məsuliyyəti dünyaya gətirdikləri körpəyə cavabdehlik hissidir. Belə ki, gənclər ailə qurulan zaman nikah müqaviləsi bağlanmağın vacib olduğunu dərk etməlidirlər. G.Məmmədova həmçinin nikahdan əvvəl tibbi müayinədən keçməyin vacibliyini vurğulayıb: “Bəzən ailələr qurulan zaman gözlənilən müddətdə uşaq dünyaya gəlmir və yaxud xəstə uşaqlar doğulur. Buna görə nikahdan əvvəl tibbi müayinədən keçmək vacibdir”.

Yanlış meyarlar

G.Məmmədova illər keçdikcə müasirləşən ailə modelinin müsbət və mənfi cəhətlərinin də meydana çıxdığını vurğulayıb. Belə ki, bəzi kişilərin öz həyat yoldaşlarına və uşaqlarına qarşı o qədər də məsuliyyətli olmaması faktları meydana çıxıb. “Bəzən onlar aliment verməklə öz borclarını bitmiş hesab edirlər. Çox vaxt isə nikahı pozulmuş qadınlara köməklərini vacib saymırlar”. G.Məmmədova alimentin verilməsi ilə bağlı qanunvericilikdə müəyyən boşluqların olduğunu və bununla bağlı təkliflərin də hazırlandığını bildirib.

Erkən nikahların yaratdığı problemlərdən söhbət açan AQUPDK-nın şöbə müdiri 17 yaşdan aşağı oğlan və qızların ailə qurmasının qanunvericiliyə zidd olduğunu qeyd edib. Onun sözlərinə görə, belə ailələrdə dünyaya gələn uşaqlar da qeyri-rəsmi nikahdan doğulan uşaqların siyahısına düşür. Nəticədə uşaqlar doğum haqqında şəhadətnamə ala bilmir və s. problemlərlə üzləşirlər.

Ailədə zorakılıq hallarına toxunan G.Məmmədova qeyd edib ki, təkcə fiziki yox, həmçinin ailədə qız uşağının vaxtından əvvəl ərə verilməsi, azyaşlı uşağın məktəbdən yayındırılması və s. hallar da zorakılıq sayılır. “Elə ailələr var ki, orada kişilər qadını işləməyə qoymur, ona və uşağına qarşı zorakılığa yol verirlər. Ailə qurarkən insanlar yanlış meyarlara üstünlük verməməlidirlər”.

Təranə Məhərrəmova

Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin dəstəyi ilə hazırlanır.

Kaspi.- 2011.- 1 iyul.- S.9.