"Azərbaycana gəlməyə tərəddüd edirdim"

Eduard Koçerqin: "Teatr, mənim üçün ən azından bütün sənətləri birləşdirən təsvirli, obrazlı bir sənət növüdür”

Akademik Milli Dram Teatrında dramaturq Elçinin «Teleskop» əsəri əsasında eyniadlı tamaşası tamaşaçılar tərəfindən maraqla qarşılanıb. Tamaşanın ərsəyə gəlməsində diqqət çəkən məqamlardan biri – səhnəqraf Eduard Koçerqinin adı ilə bağlıdır.

Daha dəqiq desək, vətəni Rusiya ilə yanaşı dünyanın bir çox ölkələrində tanınan teatr rəssamı Eduard Koçerqinin bu tamaşaya quruluşçu rəssam kimi dəvət olunmasıdır.

Dünya şöhrətli səhnəqraf, rəssam, yazıçı Eduard Koçerqinlə ANN.Az-a müsahibəsini təqdim edirik.

- Cənab Koçerqin, bildiyimə görə, Azərbaycan teatrı ilə əməkdaşlıq üçün sizi yola gətirmək bir qədər çətin olub…

- Hə, o ərəfədə paralel olaraq bir sıra maraqlı təkliflər almışdım. Həm zaman qıtlığından, həm də etiraf edim ki, Kamranla işləmək təklifi əvvəl diqqətimi çəkməmişdi. Ancaq çalışdığım Bədaye Dram Teatrının keçmiş direktoru məni Finlandiyaya, bağ evinə dəvət edərək yola gətirə bildi. Kamranla da elə orada tanış oldum. Bağ evində qaldığımız üç gün ərzində pyes ətrafında düşüncələrimiz yarandı. Sonunda razı oldum.

Azərbaycan teatrı ilə əməkdaşlığımın bir maraqlı səbəbi də var. Bəlkə də 70 yaşlı bir insandan bu sözləri eşitmək sizə gülməli gələcək, ancaq məni işdən çox, indiyədək olmadığım Bakını, Xəzər dənizini görmək marağı bürümüşdü.

- Son illərdə dünya səhnəqrafiyasında minimalizmə daha çox yer verilir. Səhnə dekorlarından istifadəni mümkün qədər az edən və ya heç etməyən teatrları çox vaxt «kasıb teatr» anlayışına aid edirlər. Və nəticə etibarilə məndə belə bir təəssürat yarandı ki, səhnəqrafiyanın teatrdakı rolu zamanla arxa plana keçir. Belə olan halda teatrda səhnəqrafiyanın rolu nə dərəcədə vacibdir?

– Mən buna bir qədər başqa cür yanaşıram. Hamıya məlumdur ki, tamaşaçıların, insanların 82 faizi, hətta bəlkə daha çoxu informasiyanı göz vasitəsilə alır. Və əgər bu vasitə korlansa, sıradan çıxsa, tamaşaçı ötürülən informasiyanın çox hissəsini itirəcək. Heç bir dekorasiyası, vitrual təsviri olmayan, ancaq aktyor oyunu ilə məhdudlaşan tamaşanı artıq başqa janra, başqa teatra aid etmək lazımdır. Sadəcə olaraq teatrın forması dəyişir, yəni obrazlılıqdan çox, informativ xarakter daşıyır. Obrazdan, tamlıqdan, bütün sənətlərin birləşməsindən bir qədər yayınır. Belə teatrı bilmirəm necə adlandırmaq olar, ancaq klassik teatr deyil. Teatr, mənim üçün ən azından bütün sənətləri birləşdirən təsvirli, obrazlı bir sənət növüdür.

– Ancaq razılaşın ki, ən mükəmməl, hətta ən bahalı səhnə tərtibatı belə, tamaşanın uğuruna zəmanət deyil…

- Əlbəttə. Maraqlı dramaturgiya, rejissor traktovkası və məharətli aktyor oyunu da vacibdir. Tamaşanın uğurunu tək bir faktorda, birtərəfli işdə görmək düzgün olmazdı. Minimalizm də pis deyil. Ancaq istər dekorasiyadan, istərsə də minimalizmdən tamaşada lazımi səviyyədə istifadə edilməlidir. Əsas odur ki, təəssürat yarada bilsin, nəticə etibarilə obrazlara «işləsin». Tamaşaçı lazımlı və istədiyi informasiyanı ala bilməlidir. Yeri gəlmişkən, «Teleskop» tamaşasında da gördüyünüz kimi səhnə tərtibatı olduqca sadə idi. Hətta deyərdim, minimalizə tam uyğundur.

- Bəs sizdə tamaşanın ilkin səhnə obrazı necə yaranır - əsərlə ilk tanışlıq zamanı, yoxsa rejissorla iş prosesində?

- Hər iki halda yarana bilər. Təbii ki, dramaturgiya və rejissura çox önəmlidir. Rəssam da öz növbəsində bilməlidir ki, hansı teatrla əməkdaşlıq edəcək, hansı aktyorlar oynayacaq.

– Siz özünüz bunların hər birini bilmədən əməkdaşlığa razılıq vermirsiniz?

- Xeyr, mən hər bir şeyi bilməliyəm. Bütün detalları beynimdə götür-qoy etməliyəm. Və yalnız bundan sonra özümə həmin tamaşada bir «künc» tapa bilərəm.

- Ancaq Azərbaycan teatrı ilə əməkdaşlığınızda istisna hal oldu. Çünki, bu işbirliyinə Akademik Milli Dram Teatrının nə aktyor heyətini, nə rəhbərliyini, nə də əsər müəllifini tanımadan razılıq verdiniz.

- İlk dəfəydi belə riskə gedirdim. Daha çox rejissora güvəndim. Nə qədər də olmasa, o sizinkidir, aktyorlarınızı məndən daha yaxşı tanıyır. Söhbətimizin əvvəlində də dediyim kimi məni, Bədaye Teatrının keçmiş direktoru sövq elədi. Bir də Bakını görmək marağım və istəyim. Çünki, yaşadığın müddətdə bilmədiklərini görmək, tanımaq istəyi varsa, deməli sən yaşayırsan.

- Siz 1959-cu ildən bu işlə məşğul olursunuz. Demək olar ki, yarım əsrdən çoxdur. Georgi Tovstonoqovla, Lev Dodinlə, eləcə də digər dünya şöhrətli rejissorlarla işləmisiniz. Səhnə işlərinizdə hansısa təkrarçılıq olubmu?

– Səmimi deyə bilərəm ki, yox. Ancaq, məsələn 30 il əvvəlki ideyamdan bəhrələnə bilərəm, hansı ki, məndən başqa onu nə tanıyan, nə də xatırlayan var. Amma bunu təkrarçılıq hesab etməzdim. Bu ona bənzəyir ki, rəssam ömrü boyu eyni boyadan istifadə edir, rəsm əsəri isə fərqli alınır. Bu normal şeydir. Bizim sənətimizdə, işimizdə xüsusi bir formula var ki, mənə, tamaşa repertuardan çıxarılandan iki il sonra öz ideyamı başqa teatrda təkrarlamaq ixtiyarını verir. Və bu hüququmuz qanunvericiliklə tənzimlənir. Məndə isə demək olar ki, təkrar işlər yoxdur. Sizin teatrın tamaşası üçün də təkrar etməmişəm.

- Səhnə işlərinizdə məhz sizə xas dəst-xəttiniz, və ya sevdiyiniz, mütəmadi istifadə eidyiniz bir priyomunuz varmı?

- Teatr rəssamının sevimli üslubu olmamalıdır. Əks halda bir rəssam kimi mən tez relsdən çıxardım. Bakıya növbəti gəlişimdə rəsm əsərlərimdən ibarət albomumu gətirib göstərəcəyəm. Baxarsınız, bəlkə siz nəsə tapa bildiniz. Mənə demək çətindir. Ancaq ideya etibarilə teatr rəssamının sevimli üslubu olmamalıdır. Mən əgər hansısa detalı təkrar etsəm, deməli bunu rejissora zorla sırımış olacağam, bu isə artıq xoşagələn hal deyil.

- Siz həmi də bir yazıçı kimi tanınırsınız. Bir çox kitablarınız nəşr olunub və dünya dillərinizə çevrilib…

- Desəm ki, yazıçılıq barədə arzularım, xulyalarım vardı, doğru olmaz. Hər şey təsadüf və gözlənilmədən yarandı. Yazdığım hekayələri dostlar, tanışlar arasında danışdım, çox bəyənildi. Hər kəs fərqli və qeyri-adi üslübda yazdığımı deyirdi. İlk olaraq Piterdə «Teatr» jurnalının rəhbəri Marina Dmitriyevskaya hekayələrimi çap etməyə başladı. Sonra «Znamya», «Neva» jurnallarında çıxdı. Və gözləmədiyim halda oxucuların, tənqidçilərin marağını cəlb etdi, resenziyalar yazıldı. Daha sonra Marina Dmitriyevskaya tərəfindən mənə təklif olundu ki, «Teatr» jurnalında xüsusi bir rubrika açaraq hər nömrədə bir hekayəmi dərc edim.

- Bəs hekayələrinizin mövzusunu hardan alırsınız?

- Mövzu tapmaq problem deyil. Həyatımız elə özü bir mövzudur.

– «Xaçla xaç suyuna çəkilmişlər» əsəriniz kimi digər əsərlərinizin mövzusu da bioqrafik xarakterlidir?

- O kitab mənim kimi tarixin əngəllərinə düşmüş insanlar haqqındadır. Sovet dönəminin, müharibənin düşərgə həyatının ömrümüzdə buraxdığı izləri əks etdirmişəm bu kitabda. Rusiya tarixinin gerçəkliyi heç kimə sirr deyil. Mənim, ailəmin və mənim kimi bir çox insanların, sözün birbaşa mənasında həyatın dibinə düşənlər haqdadır bu əsər. Ancaq «Xaçla xaç suyuna çəkilmişlər» real motiv daşıyan yeganə əsərim deyil. «Mələklər və kuklalar» əsərimin qəhrəmanları da real həyatda tanıdığım insanlardır. Hətta soyadlarını belə dəyişdirməmişəm. Kitablarım dünyanın bir çox dillərinə tərcümə edilərək dəfələrlə tirajlanıb.

- Bəs siz özünüzü daha çox rəssam, yoxsa yazıçı hesab edirsiniz?

- Əlbəttə ki, hər şeydən əvvəl mən rəssamam. Daha sonra isə yazıçı. Əslində daxilən özümü yazıçı hiss etmirəm. Ancaq mən, yazıçılıq edən ilk və son rəssam deyiləm. Məsələn, rəssam Konstantin Korovin, Leonardo da Vinçi, İlya Repin, Ejen Delakrua, Taras Şevçenko, Benvenuto Çellini… Odur ki, bir rəssam olaraq yazıçılığımla yeni bir Amerika kəşfi etməmişəm, buna iddialı da deyiləm.

Sevda Babayeva

Kaspi. -2011. -2 iyun. –S. 9 .