Yazıçı – publisist, yoxsa
dövlət rəsmisi?
Azərbaycan Respublikasının Dini
Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri
Hidayət Orucovun «Kaspi»yə müsahibəsini təqdim edirik
- Dini qurumlarla işləmək
çətin deyil ki?
-
Maraqlıdır.
- Ölkəmizdə din-dövlət
münasibətlərinin tənzimlənməsi barədə nə
deyə bilərsiniz?
- Azərbaycan
dövləti ilə dini qurumlar arasında münasibətlər
qarşılıqlı hörmət əsasında
formalaşmışdır. Ölkəmizdə dini etiqad
azadlığının təmin olunması üçün
hər şərait yaradılmışdır. Bu, bizim qanunçuluq
bazamızda, o cümlədən Konstitusiyamızda, “Dini etiqad
azadlığı haqqında” Azərbaycan
Respublikasının Qanununda öz əksini
tapmışdır. Eyni zamanda, praktik həyatda da dini etiqad
azadlığı kifayət qədər və sözün
tam mənasında təmin olunmuşdur. Ona görə də
birmənalı olaraq bildirmək istəyirəm ki, Azərbaycanda
dövlət-din münasibətləri kifayət qədər
yüksək səviyyədə tənzimlənir. Bu, həm də ölkədə tarixən
mövcud olmuş dini tolerantlıq ənənələrinin
qorunması və daha da inkişaf etdirilməsi
baxımından yaxşı nümunədir.
- Bəs dini icmalar arasında
münasibətlər necədir?
-
İcmalararası münasibətlər normaldır. Bu sahədə
də heç bir problem yoxdur. Qeyd edim ki, İslam icmaları təşkilat
işləri baxımından Qafqaz Müsəlmanları
İdarəsinə tabedirlər. Yəni onların dini ayinləri
yerinə yetirməsi, müxtəlif mərasimlərinin
icrası kimi məsələlər Qafqaz Müsəlmanları
İdarəsi tərəfindən istiqamətləndirilir.
Həmçinin
Azərbaycanda xristian, yəhudi və digər dinlərin mənsubları
icma şəklində dövlət qeydiyyatından keçməklə
fəaliyyət göstərirlər.
Azərbaycan dövləti təriqətlərüstü
siyasət aparır
- Hazırda bütün dünyada
müxtəlif maraqlara xidmət edən missioner təriqətlər,
cərəyanlar və təlimlər yayılmaqdadır. Onlara
münasibətiniz necədir və Dövlət Komitəsi
onlarla mübarizədə nə kimi işlər görür?
- Azərbaycan
dövləti təriqətlərüstü siyasət
aparır. Azərbaycan dövləti üçün dövlət
dini anlayışı da yoxdur.
Təxmini
hesablamalara görə, ölkə əhalisinin 96 faizi müsəlmanlar,
qalanlar isə digər dinlərin mənsublarıdır. Buna
baxmayaraq, onların arasında heç bir fərq qoyulmur.
Dövlət bütün dini icmalara, bütün konfessiyalara
eyni nəzərlə baxır, təriqətlərin fəaliyyətinə
mane olmur - o həddə qədər ki, dövlətçiliyimizə,
müstəqilliyimizə təhlükə yaratmasınlar,
radikallıq etməsinlər, qanunları pozmasınlar və bir–birinə qarşı
çıxıb cəmiyyətdə narahatlıq
yaratmasınlar. Əgər bu tip dini ekstremizm, radikallıq
halları, dinlər və təriqətlər arasında
ayrı-seçkilik meyilləri müşahidə olunarsa,
bütün inkişaf etmiş, demokratik cəmiyyət və
ölkələrdə olduğu kimi, şübhəsiz ki,
dövlətimiz də öz münasibətini bildirər.
Çünki Azərbaycan dövləti belə hallara yol verməmişdir
və bundan sonra da yol verməyəcəkdir.
Dünyəvi məktəbə
başıbağlı getmək yolverilməzdir
- Çağdaş
dövrümüzdə bu cür narahatlıqlara şagirdlərin
məktəbə vahid geyimdə deyil, hicabla getməsi məsələsini
də aid etmək olar. Bu məsələyə münasibətiniz
necədir?
- Dünyəvi
məktəblərdə hamı dünyəvi formada
olmalıdır. Dünya təcrübəsi də bunu təsdiq
edir. Dünyəvi məktəbə başıbağlı
getmək yolverilməzdir və bunun heç bir əsası
yoxdur. Çünki həmin geyim dindar geyimidir. Belə olan
halda, digər dinlərin daşıyıcıları da məktəbə
öz inanclarına uyğun geyimdə gəlmək istəyə
bilərlər. Dünyanın heç bir inkişaf etmiş
ölkəsində belə hal yoxdur. Bunun həm də təhsilə,
tərbiyəyə ciddi təsir etmək imkanları var. Məhz bu baxımdan Təhsil
Nazirliyinin vahid məktəbli forması ilə bağlı qərarını
dəstəkləyir və yüksək qiymətləndirirəm.
Bir
çox sahələrdə, vahid forma sistemi tətbiq edilir.
Hesab edirəm, məktəblilərin də vahid formasının
olması Azərbaycanın hər yerində bərqərar
edilməlidir. Misal üçün, deyək ki, bir sinifdə
15 qız var. Onlardan 14-ü dünyəvi geyimdədir, birinin
isə başı bağlıdır. Həmin bir nəfər
nəyi təqdim edir, bununla nəyi göstərmək istəyir?
Daha çox müsəlmanlığı? Əsası yoxdur!
Daha yüksək tərbiyə, daha yüksək əxlaq? Qətiyyən
əsası yoxdur! Ümumiyyətlə, şagirdlərin məktəbə
dini geyimdə getməsi nəinki, Azərbaycanda,
dünyanın heç bir inkişaf etmiş ölkəsində
qəbul edilmir.
Bəziləri
deyirlər ki, hicab qadağa olundu. Xeyr, heç kəs onu
qadağa etmir. Söhbət məktəbdən gedirsə, bəli,
burada olmaz. Küçədə, başqa yerlərdə
bağlaya bilərlər. Əgər kimsə dini təhsil
almaq istəyirsə, bunun üçün Azərbaycanda kifayət
qədər dini təhsil müəssisələri, mədrəsələr,
o cümlədən ali təhsil ocaqları - Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin tabeliyində fəaliyyət
göstərən Bakı İslam Universiteti, həmçinin
Bakı Dövlət Universitetində ilahiyyat fakültəsi
var. Gedib orada təhsil ala bilərlər.
- Təriqət və cərəyanlarla
yanaşı, zərərli ədəbiyyatlar da nəşr edilir
və yayılır. Bəs bunların qarşısı necə
alınır, bu istiqamətdə hansı tədbirlər
görülür?
- Zərərli
ədəbiyyatların yayılmasının
qarşısı, demək olar ki, alınıbdır. Bu
işlə əlaqədar olaraq Dini Qurumlarla İş üzrə
Dövlət Komitəsində Dinşünaslıq ekspertizası,
ictimai məsələlər və analitik təhlil
şöbəsi fəaliyyət göstərir. Bu şöbə
tərəfindən idxal olunan bütün dini ədəbiyyata
baxılır. Həmçinin ölkədə nəşr
edilən dini ədəbiyyatların əlyazmaları da
Dövlət Komitəsi tərəfindən ekspertizadan
keçirilir.
Onu da qeyd
edim ki, yalnız Dövlət Komitəsinin rəyi olduğu təqdirdə
ədəbiyyatların ölkəyə idxal edilməsinə
icazə verilir. Hazırda idxal və nəşr edilən ədəbiyyatların
sayı 4-5 il bundan qabaqla müqayisədə çox
artıb. Zərərli ədəbiyyatlara isə çox az
rast gəlinə bilər. Bu da onunla bağlıdır ki,
artıq həmin proses bilavasitə Dövlət Komitəsinin
nəzarətindədir.
Kimsə
qaçaqmalçılıq və ya başqa yolla zərərli
ədəbiyyat gətirə bilər. Lakin bu cür hallar da dərhal
araşdırılır və müvafiq tədbirlər
görülür. Demək olar ki, son vaxtlar belə faktlar
heç müşahidə olunmur. Əgər olarsa, məmnuniyyətlə
araşdırılar və müvafiq tədbirlər
görülər.
Dinlərarası əlaqələrin
möhkəmləndirilməsi sahəsində bir çox
ölkələrlə əməkdaşlıq edirik
- Dövlət Komitəsinin beynəlxalq
əlaqələri hansı səviyyədədir? Hansı
ölkələrlə, beynəlxalq təşkilatlarla əlaqələriniz
var?
- Dövlət
Komitəsi tərəfindən müxtəlif ölkələrlə
beynəlxalq əlaqələr qurulur və müəyyən
işlər aparılır. Buraya həm İslam, həm də
qeyri-islam ölkələri daxildir. Onu da qeyd edim ki, əlaqələrimiz
olan xarici ölkələrin müvafiq nazirlikləri, dövlət
qurumları ölkəmizdəki dini durumu çox yüksək
dəyərləndirir və bu təcrübəni öz
ölkələrində tətbiq etməyə
çalışırlar. Xüsusilə, tolerantlıq
mühitini çox maraqlı və əhəmiyyətli dəyər
kimi qiymətləndirirlər. Bu baxımdan həmin ölkələrin
nümayəndələri bizimlə əməkdaşlıq
etməyə maraq göstərirlər. Eyni zamanda, Azərbaycan
xalqının tolerant özəlliyini olduğu kimi
çatdırmaq üçün biz də onlarla əməkdaşlıqda
maraqlıyıq.
Müasir
dövrdə dünyada din sahəsində, xüsusilə
üç səmavi din arasında müəyyən problemlər
mövcuddur. Həmin problemlərin aradan qaldırılması
məqsədilə daha çox dialoqların keçirilməsi,
sivilizasiyalararası, mədəniyyətlərarası, dinlərarası
əlaqələrin möhkəmləndirilməsi sahəsində
bir çox ölkələrlə əməkdaşlıq
edirik.
Dövlət
Komitəsində beynəlxalq əlaqələrlə
bağlı xüsusi şöbə də fəaliyyət
göstərir. İlk növbədə region və demək
olar, bütün müsəlman ölkələri, o cümlədən
ərəb ölkələrindən Səudiyyə Ərəbistanı,
Küveyt və digərləri ilə qarşılıqlı
sıx əməkdaşlığımız mövcuddur. Görüşlər və
qarşılıqlı səfərlərlə yanaşı,
elektron poçt, telefon əlaqələrimiz də vardır.
İslam
ölkələri ilə yanaşı, xristian ölkələri
ilə də əlaqələrimiz sıxdır. Bu əlaqələr,
demək olar ki, Dövlət Komitəsinin təxminən son
dörd illik fəaliyyəti dövründə
formalaşmağa və inkişaf etməyə
başlamışdır. Münasibətlərimiz getdikcə
daha da sıxlaşır və əlaqələrimizin müsbət
nəticələri öz bəhrəsini verməkdədir.
Onu da
vurğulayım ki, hər bir dini icmanın da xariclə əlaqə
qurmaq imkanı vardır. Bu sahədə Qafqaz Müsəlmanları
İdarəsinin geniş əlaqələrini xüsusi qeyd etmək
olar.
Hərdən publisistik yazılar
yazıram
- Siz dəm də
yazıçı–publisistsiniz. Hazırkı işiniz ədəbi–bədii
yaradıcılıqla məşğul olmağınıza
mane olmur ki?
- Bu
işlə bərabər, bədii yaradıcılıqla məşğul
olmağa, demək olar ki, imkan yoxdur. Hərdən publisistik
yazılar yazıram. Bunların da çoxu ictimai-siyasi xarakter
daşıyır. Son bir–iki ildə yazdığım
publisistik yazılara misal kimi “Əziz Əliyev, Səməd
Vurğun, Rəsul Həmzətov və bir də mehriban
“düşmənlərin” barışığı” adlı
yazımı göstərə bilərəm. Bu yazım mətbuatda
çap olundu. Yazı ilə bağlı mənə çox
müraciətlər oldu. Bunun səbəbini isə
oxucuların publisistikaya olan böyük marağında
görürəm.
Onu da qeyd
edim ki, o hadisələr, proseslər şahidi olduğum,
duyduğum və məni narahat edən hadisələr idi. Hər
zaman məni “nə
üçün mehriban düşmən?”, “nə üçün düşmən
oldular?”, “onların barışığı necə oldu?”
kimi suallar düşündürürdü.
Sırf bədii
yaradıcılıqla məşğul olmağa isə, təəssüf
ki, imkan yoxdur.
- 1977–ci
ildə zirvə sizi hara çağırırdı?
- Bu sual mənə
“Zirvə cığırı” kitabını
xatırlatdı. Suala cavabım belə olar ki, elə zirvəyə
çağırırdı.
Lakin
yazıçı üçün zirvə heç vaxt fəth
olunmur. Çünki yazıçı üçün o zirvə
praktik zirvə deyil. Doğrudur, real həyatda
Şahdağın, Kəpəzin, Qafqaz dağlarının,
Elbrusun zirvəsi kimi bir çox zirvələrin adını
çəkmək olar. Onlar fəth olunan zirvələrdir. Biz
çıxa bilməsək də, alpinistlər çıxa
bilir. Amma yazıçının, şairin zirvəsi
heç vaxt fəth olunmur. Çünki yazıçının
dünyasında bir zirvədən sonra yeni zirvə yaranır.
Mənim
siz deyən zamanda işıq üzü görən
kitabım “Zirvə cığırı” adlanırdı, lakin
cığırlar heç vaxt gedib mənzil başına
çatmır.
Həmişə yazıçı
kimi düşünüb, yazıçı kimi
yaşamışam
- Hidayət Orucov necə
yaşayır? Ürəklə “Mən həyatda yaşayıram!” – deyə
bilirmi?
- Həm
sadə, həm mürəkkəb. Bir yazıçı necə
yaşayırsa, o cür də yaşayıram. Ümumiyyətlə,
tutduğu vəzifədən asılı olmayaraq
yazıçı - yazıçıdır. Odur ki, mən həmişə
yazıçı kimi yaşamışam. 20–25 il bundan qabaq necə
yaşayırdımsa, indi də elə yaşayıram.
Çünki o zaman da yazıçı idim, indi də
yazıçıyam. Doğrudur, o vaxt
yazıçılıqla bilavasitə məşğul
olurdum, həm də “Gənclik”
nəşriyyatının baş redaktoru idim – sırf bu
işin içində idim. Ancaq indi Dövlət Komitəsinin
sədriyəm. Bundan öncə isə 14 il dövlət
müşaviri vəzifəsində
çalışmışam. Lakin həmişə
yazıçı kimi düşünüb,
yazıçı kimi yaşamışam.
Son 20
ildir ki, siyasətdəyəm, amma evim, evimin
avadanlıqları, yaşayış tərzim elə
yazıçının yaşayış tərzidir.
- Sizcə, sonu yaxşı bitən hər
şey, yaxşıdır?
- Əgər
yaxşı bitirsə, yaxşıdır. Bu sual da mənə
Uilyam Şekspirdən tərcümə etdiyim “Sonu
yaxşı bitən hər iş yaxşıdır” əsərini
xatırlatdı. O əsərdə qeyd edilir ki, sonu
yaxşı bitən hər iş yaxşıdır. Lakin bu o
demək deyil ki, başqa yaxşı iş yoxdur. O işin ki
axırı yaxşı bitir, o, yaxşıdır.
Əsərdə cərəyan edən
hadisələr daha çox zadəganlar və sadə insanlar
arasındakı pərdələrin, stereotiplərinin
götürülməsi ilə bağlıdır. Həmin
proseslərin də sonu əsərdə yaxşı bitir. Ona
görə də Şekspir əsəri “Sonu yaxşı bitən
hər iş yaxşıdır” adlandırıb.
Mən çox nadir hallarda müsahibə
verirəm
- Bir tələbənin diplom işi
üçün götürdüyü müsahibə hərdən
xatırlaya biləcəyiniz müsahibə oldumu?
- Mən
çox nadir hallarda müsahibə verirəm. Belə
müsahibələr isə ümumiyyətlə, vermirəm.
Yalnız çox ciddi ehtiyac olduğu halda tutduğum vəzifə
ilə əlaqədar ictimai-siyasi mövzuda müsahibələr,
açıqlamalar verirəm. Səhər saatlarında,
ümumiyyətlə, günün birinci yarısında isə
heç vaxt müsahibə vermirəm, çünki
günün birinci yarısında iş çox olur. Amma biləndə
ki, məndən müsahibə götürmək istəyən
jurnalist tələbədir və bu, onun diplom mövzusudur, dərhal
vaxt təyin etdim.
Sizinlə
müsahibə mənə ötən günləri və həm
də jurnalistikamızın
mövcud vəziyyəti ilə bağlı bir sıra məqamları
xatırlatdı. O zaman bizə elə gəlirdi ki, jurnalist
olmaq üçün yalnız jurnalistika fakültəsini
bitirmək lazımdır. Mən orta məktəbi Qərbi Azərbaycanda
– bugünkü Ermənistanda qızıl medalla bitirmişəm.
O vaxtlar orada məlum səbəblərdən türklər
üçün məktəbi qızıl medalla bitirmək
çox çətin idi. Lakin mən buna nail oldum,
çünki o medalı mənə verməmək
üçün heç bir əsas, maneə tapa bilmədilər.
Bütün
bunlara baxmayaraq, 1963-cü ildə sənədlərimi
jurnalistika fakültəsinə qəbul etmədilər.
Çünki o vaxt jurnalistika fakültəsinə qəbul
olunmaq üçün ən azı iki il istehsalat təcrübəsi
tələb edilirdi. Bu da Xruşşovun “qərarlarından”
biri idi. Mən, hətta bu barədə universitetin o zamankı
rektoru, akademik Şəfayət Mehdiyevə də müraciət
etdim. Müraciətdə bunların
hamısını müfəssəl qeyd etmişdim.
Lakin mümkün deyildi və təbii ki, nəticəsi
olmadı. Buna görə də sənədlərimi filologiya
fakültəsinə təqdim etdim. O vaxtlar filoloqları qəzet
və jurnallara yaradıcı işə çox nadir hallarda
götürərdilər. “Sovet Ermənistanı” qəzetinə
də məni müstəsna hal kimi işə qəbul etdilər
və bir müddət orada çalışdım.
- Bəs müasir
jurnalistikasının indiki durumuna münasibətiniz necədir?
- İndi
isə jurnalist sənətkarlığı çox
aşağı səviyyəyə düşüb.
Hazırda bir çox peşə sahibləri jurnalist kimi fəaliyyət
göstərirlər.
Misal
üçün, mənim Neft Akademiyasını bitirənlərə
çox böyük hörmətim, rəğbətim var.
Çünki Azərbaycan
neftini onlar – həmin mütəxəssislər
hazırlayırlar. Lakin bu gün görürsən ki, həmin
akademiyanı bitirənlərdən də jurnalist kimi
çalışanlar var. Düşünün, bir jurnalist
gedib neft sahəsində çalışsa, necə olar?! Hətta
həkimlər də, kənd təsərrüfatı üzrə
mütəxəssislər, iqtisadçılar ... da bu gün
jurnalist kimi fəaliyyət göstərirlər. Həmin
ixtisas sahibləri arasında çox az hallarda ədəbi
istedadı olanlara rast gəlinir. Misal üçün,
Çingiz Aytmatov kənd təsərrüfatı mütəxəssisi
- ixtisasca ya zootexnik, ya da baytar həkimi idi. Həm də
böyük yazar idi. Belə hallar olur. Amma indiki qədər
yox! Bəzən də öz ixtisası üzrə işləyə
bilməyənlər jurnalistikaya üz tuturlar.
(jurnalistika
haqqında)Bəzi televiziya kanallarına baxanda, radionu dinləyəndə,
bəzi qəzetləri oxuyanda ürəyim ağrıyır.
Görürsən ki, nə cümlələr düzgün
qurulur, nə sintaktik, nə orfoqrafik, nə də qrammatik
qaydalara düzgün riayət olunur. Nəticədə dil
gözlənilməz halda, çox dəhşətli şəkildə
pintiləşir. Mən deyərdim ki, bu, yalnız dilimizə
yox, mənəviyyatımıza, milli varlığımıza
qarşı təcavüzdür. Bunu düşmən edə
bilməz. Çünki düşmən bizim dilimizdə
danışmır. Amma düşmən istəyir ki, bizim
dilimiz bu kökə düşsün. Əvvəllər
uşaq və yeniyetmələr, hətta gənclər Azərbaycan
ədəbi dilini radio və televiziyalardan öyrənirdilər.
Qəzetlərdə çox nadir hallarda qrammatik səhvlərə
rast gəlinərdi. Sözü düzgün
yazıb-yazmadığımızı dəqiqləşdirmək
üçün qəzet və jurnallara, kitablara baxardıq və
orada yazılanları doğru qəbul edərdik.
Çünki əvvəllər orfoqrafiya lüğəti
çox az sayda idi.
İndi
isə əksinə, bir çox qəzetlərdən biz
yalnız səhvlər “öyrənir”, dilin pintiləşməsini
müşahidə edirik. Mən ayrı ifadə tapmıram.
Sizin
suallarınız isə mənim xoşuma gəldi. Xüsusən də qeyri - ənənəvi
suallarınız məni daha da düşündürdü.
Hiss olunurdu ki, təcrübəm, yaradıcılıq fəaliyyətim
haqda məlumatınız var. Kimisi üçün müsahibə
janrı ən asan janr kimi görünür, kimisi
üçün də informasiya janrı. Siz jurnalistsiniz, mən
də jurnalistikanın nəzəri əsaslarını o illərdə
öyrənmişəm. Çünki onları öyrənmədən
nə respublika qəzetində işləmək olardı, nə kitabları redaktə etmək, nə
də nəşriyyatın baş redaktoru kimi
çalışmaq. İnformasiya jurnalistikanın ən
çətin, mürəkkəb janrıdır. Müsahibə
janrı isə çətin, amma eyni zamanda maraqlı
janrdır. Lakin bu o zaman mümkün olur ki, müsahibin
haqqında hərtərəfli məlumata sahib ola, yeni suallar
meydana çıxara biləsən. Bu cür təravətli,
yeni suallar olmasa, bir-birindən fərqli və maraqlı fikirlər,
cavablar da olmaz.
Maraqlı
və mənim üçün yaddaqalan müsahibə oldu.
Buna görə də bir çox fikirlərimi sizinlə
bölüşdüm. Bu yolda sizə uğurlar arzulayıram!
Vəfa BƏKİRQIZI
Kaspi. -2011. -14-16
may. –S. 6.