Rektor yaş senzi barədə danışdı

 

Gülçöhrə Məmmədova: «Bu qanun ali məktəblərə yeni nəfəs, gəncləşmə, müasirləşmə gətirəcək»

 

Parlamentdə yaşlı nəsli əvəzləyəcək potensial gənc kadrların işlə təminatına yol açan daha bir vacib addım atıldı. Büdcə təşkilatında çalışan vətəndaşların 65 yaşa çatdıqdan sonra təqaüdə göndərilməsini nəzərdə tutan sənədin təsdiqlənməsi əslində “yolu” çoxdan gözlənilən qanundur. Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin (AMİU) rektoru, əməkdar memar, millət vəkili, professor Gülçöhrə Məmmədova da qəzetimizə müsahibəsində qanunun məhz bu baxımdan vacibliyini vurğulayıb:

 

- Universitetlər, ali məktəblər büdcədən maliyyələşən təşkilatlar kimi bu qanunu çoxdan gözləyirdi. Əslində biz - rektorlar dəfələrlə müxtəlif müşavirələrdə, görüşlərdə bu qanunun vacibliyini qeyd edib, onun qəbulunu xahiş edirdik. Çünki yaşla bağlı çoxsaylı problemlər çoxdan yığılıb qalmışdı. Universitetlərin bundan sonra gözəl işləməsi və gözəl yaşaması üçün bu qanunun çox böyük əhəmiyyəti var. Məsələ ondadır ki, universitetlərdə professor, müəllim heyəti sıralarında yaşlanma prosesi gedir və artıq böyük bir nəsil pensiya yaşına çatıb. Bütövlükdə orta rəqəmi götürsək, universitetlərdə bu, təxminən 30-40 faiz arasındadır. 5 il, 10 il bundan əvvəl təşkil olunan cavan universitetlərdə bəlkə də heç bu problem yoxdur. Amma çox illik təcrübəsi olan, 60 il, 80 il fəaliyyət göstərən universitetlərdə bu say daha da çoxdur. Humanitar universitetlərdə bəlkə də bu məsələ bizim universitetlərə nisbətən kifayət qədər azdır. Amma bəzi ali təhsil müəssisələrində, o cümlədən, bizim universitetimizdə də son illər bu problem artıq kifayət qədər kəskin şəkildə qarşımızda dayanır. Hamıya aid etmək olmasa da, aydın məsələdir ki, o yaşda olan insan dəyişikliklər etməyə meylli olmur, bir qədər dinamikasını itirir. Onların müasir tələbləri və s. qəbul edərək uyğun dəyişikliklər aparmaq, öz üzərində işləmək, hansısa yenilikləri tədris prosesinə gətirmək qabiliyyəti nisbətən azalır. Amma ortaya başqa problem də çıxır. Tədris planları təkmilləşdikcə, kredit sisteminə keçidlə bağlı tədris yükləri azalır. Universitetdəki müəllim-professor yerləri də artıq çoxdan yaşlı nəsil tərəfindən tutulduğundan biz, demək olar ki, təzə işçi götürə bilmirik. Uzun illərdir ki, bu proses davam edir. Son zamanlar ölkəmizdə çox böyük sürətlə inkişaf prosesi gedir və bu inkişaf inşaat sahəsi üçün daha yüksək templə gözünü göstərir. Bunun sayəsində bacarıqlı mühəndislər, istedadlı memarlar, yaxşı inşaatçılar üçün kifayət qədər yüksək maaşlı çoxsaylı iş yerləri

açılır. Gənclər də bu yerlərə həvəslə getdiyindən universitetdə dərs deməyə həvəs son zamanlar azalıb. Nəticədə universitetimizdə yaşlı nəsil çoxluq təşkil edir. Ona görə də biz bu qanunu çoxdan gözləyirdik, dəstəkləyirik. Bu gün təhsilimizin inkişafı, təhsil islahatlarına yeni sürət verilməsi üçün bu çox vacib bir qanundur. Bu qanun ali məktəblərə yeni nəfəs, gəncləşmə, müasirləşmə gətirəcək.

- Nə qədər müsbət tərəfi olsa da, hər bir yenilik özü ilə ortaya çətinliklər də çıxarır. Bu qanunun qəbulu hansı çətinliklər yarada bilər?

- Problem ondadır ki, universitetin əsas qüvvəsi də yaşı çox olan o kontingentdədir. 65 yaş və daha yuxarı olan kontingentin içində aparıcı, elmi səviyyəsi yüksək olan müəllimlərin faizi daha çoxdur. Akademiklərin hamısı, elmlər doktorları, professorların 80 faizi o yaşdadır. Universitetdə gənclər də var, amma onlar assistentdirlər, namizədlik dissertasiyasını müdafiə etməyə hazırlaşırlar. Amma bu çoxsaylı, əsas qüvvənin birdən-birə universitetdən getməsi universitet üçün böyük problem, boşluq yarada bilər.

- Bəs bu boşluğu necə doldurmağı düşünürsünüz?

- Bəzi çıxışlarda boş yerləri cavanlarla doldurmaq fikri səsləndi. Universitetə cavan kadrlar gəlsə, biz çox sevinərik. Cavan müəllimlə işləmək asandır. O, lazım olan yerə göndərilsə, lazımi iş tapşırılsa, gedib işləyəcək. Bunu pensiya yaşında olan müəllimdən tələb edə bilmirik. Düzdür, yaranacaq boşluğu biz gənc kadrlarla, istehsalatda çalışan və pedaqoji fəaliyyətə meylli olan aparıcı mütəxəssislərlə doldurmağa çalışacağıq. Amma düşünürük ki, bunu tam edə bilməyəcəyik, çox çətinlik çəkəcəyik. Çünki professorun yerini tutmaq üçün ən azı elmlər doktoru olmaq, elmlər doktoru olmaq üçün illər lazımdır. Bu gün isə o vəzifələri tutacaq kifayət qədər gənc kadrımız yoxdur. Gənc kadrların içində elmlər doktorlarının sayı çox azdır, onlar ixtisaslaşmış dissertasiya şuralarında üzv ola bilməyəcəklər. Qəzetinizin köməkliyi ilə elan edirəm: əgər ölkədə inşaat, memarlıq sahəsi üzrə xaricdə təhsilini başa vuran gənc varsa, universitetdə dərs demək istəyirsə, onu alqışlayıram, salamlayıram, səbirsizliklə gözləyirəm. Söz verirəm ki, dövlətin müəyyən etdiyi maaşdan bir o qədər xüsusi vəsaitdən əlavə verəcəyəm. Gəlsin, buna şad olarıq. Universitetimizin saytında da elan verəcəyəm ki, AMİU xaricdə təhsil alan gənc mütəxəssisləri dərs deməyə dəvət edir və onlara bacardığımız, imkanımız çatan qədər yaxşı şərait yaratmağa hazırıq. Amma bizim dəvətimiz kifayət deyil, gərək gənclərin də işləmək arzusu olsun. Onların çoxunda bu arzu yoxdur. Çünki bu gün istehsalatda çalışan istedadlı, yaxşı, keyfiyyətli mütəxəssis inşaat-memarlıq sahəsində yüksək maaş alır. Universitetdə biz o maaşı verə bilməyəcəyik. Ona görə də gənclərdə universitetə gəlmək həvəsi yoxdur. Gənc kadrlar bu gün daha çox onlara yüksək maaş verən, gələcək üçün müəyyən perspektiv, irəliləyişlərə imkan yaradan istehsalatda işləməyi universitetdə işləməkdən üstün tuturlar. Gənclərin əksər hissəsi o perspektivi qoyub universitetə gəlməyəcək. Çünki universitetdə inkişaf daha ləng gedir. Universitetdə inkişaf daha uzun illər zəhmət tələb edir, elmi pillələri keçmək üçün böyük intellektual zehni əmək lazımdır. Ona görə də biz bu yerlərin hamısını gənclərlə doldura bilməyəcəyik. Buna hələ o ehtiyat qüvvəsi yoxdur. Birinci narahatçılıq da odur ki, pensiyaya gedənlərin yerinin biz müəyyən hissəsini dolduracağıq. Amma bütün imkanları, qüvvələrimizi səfərbər edib məsələni yalnız tədricən həll edə biləcəyik. Biz bunu sentyabr ayı üçün həll edə bilmərik. Heç kəs bunu edə bilməyəcək.

- Qanunun mütərəqqi olduğunu qeyd etdiniz. Eyni zamanda, çoxdan gözlənilən bir qanun olsa da, onun qəbulu universitetləri problemlərlə də üz-üzə qoyur. O baxımdan, bəlkə bu qanunun qəbulu bir qədər tez olub? Bəlkə qarşıya çıxacaq problemləri görüb, onların necə həll olunacağı yolunu da tapdıqdan sonra qəbul etmək lazım idi?

- Bəli, çətinliklə üz-üzə qoyur. Amma bu o demək deyil ki, qanun tez qəbul olunub. Əksinə, biz bu qanunu çoxdan gözləyirdik. Qəbulu tez deyil, vaxtındadır. Mütləq həyata keçməlidir və bizə hava-su kimi lazım olan bir qanundur. Sadəcə, bu qanunun birdən-birə tətbiq olunmasının sadaladığım çətinlikləri olduğuna görə müəyyən təkliflərimiz var. Düşünürəm ki, qanunu birdən-birə yox, mərhələli olaraq, tədricən həyata keçirmək lazımdır. Ümid edirəm ki, təkliflərimiz nəzərə alınacaq. Qanunun maddə 10.1-də nəzərdə tutulur ki, dövlət büdcəsindən maliyyələşən müəssisələrin 65 yaşına çatmış işçilərinin çalışma müddəti həmin müəssisədə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının rəhbəri tərəfindən hər dəfə bir ildən çox olmayaraq uzadıla bilər. Deməli, bu, artıq qanunun tədricən həyata keçməsinə müəyyən imkan yaradır. Amma bundan sonra deyilir ki, bu işçilərin sayı 1 faizdən artıq ola bilməz. Düşünürəm ki, faizi hələlik götürsələr, onda bizim 5 il ərzində bu prosesi tədricən aparmaq imkanımız olar. Məsələn, müəssisənin rəhbərinə icazə verilir ki, müvafiq icra hakimiyyətinin təsdiq etdiyi kriterilər əsasında müəyyən universitetə və ya səhiyyə təşkilatına lazım olan, əvəz edilməsi bu gün qeyri-mümkün olan insanların işləmə vaxtını bir il-bir il uzatsın. Yəni, ürəyi istəyəni yox, müvafiq icra orqanının təsdiq etdiyi kriterilərə cavab verən insanlar nəzərdə tutulur. Hansı ola bilər bu kriterilər? Bunlar, məsələn, elmlər doktoru, hər hansı fəxri ad və s. kimi kriterilər ola bilər. Bu kriteriləri hər bir müvafiq icra hakimiyyəti orqanı, hər bir nazirlik öz sahəsi üçün düşünüb müəyyənləşdirə bilər. Beləliklə, qanun işləməyə başlayır, amma onun müəyyən punktu, onun icrası müəyyən qədər ləngidilir və bu, bizə onun tətbiqinin tədricən aparılmasına bir qədər imkan yaradar. Yəni, həm yeniləşmə getsin, həm də insanlar özləri psixoloji nöqteyi-nəzərdən çox böyük sarsıntı keçirmədən bu qanun həyata keçməyə başlasın. Eyni zamanda, o gedən insanların yeri tədricən dolsun və universitetlərdə bu boşluq əmələ gəlməsin.

- Siz yaş müddətinin uzadılması ilə bağlı məsələyə toxundunuz. Müzakirələrdə belə fikirlər səsləndirilib ki, neqativ hallar yaratmamağı üçün bu səlahiyyət prezidentə verilməlidir. Siz necə hesab edirsiniz?

- Əslində, bu çox böyük rəqəmdir. Universitetdə, deyək ki, 190 nəfərin neçəsi gedəcək, neçəsi qalacaq və niyə qalacaq? Bunu müəyyənləşdirmək üçün ölkədə nə qədər universitetlər, səhiyyə müəssisələri var. Bunların hamısını prezidentə həvalə etmək o deməkdir ki, bu, mümkün olan şey deyil. Hər bir sahənin özünün nazirlik simasında rəhbərliyi var. Hər bir qurum özü üçün – Səhiyyə Nazirliyi, Təhsil Nazirliyi, Elmlər Akademiyası 65 yaşdan sonra müəyyən kriterilərə cavab verən insanları müəyyənləşdirə bilər. Onlar 1 il, 1 il artırmaqla bu insanlar 70 yaşa qədər qala bilərlər. Mən şəxsən buna etiraz etmirəm. Qoy bunu bizim təklifimizlə nazirlik təsdiq etsin. Yaxud da nazirliklər lazım bilərlərsə, bunu müəssisə rəhbərinə həvalə edə bilərlər. Amma yenə də Milli Məclisdə belə bir fikir yarandı ki, subyektivizm olacaq, kimi istəsələr, saxlayacaqlar. Bunları aradan qaldırmaq üçün həmin o kriterilər, göstəricilər nazirlik tərəfindən təsdiqlənib qəbul edilməlidir. Hamı bilməlidir ki, bu gün təhsil sahəsində 65 yaşdan yuxarı universitetdə fəaliyyət göstərmək gərək təsdiq olunmuş müəyyən şərtlərə cavab verilsin. Cavab vermirsənsə, heç kim səni artıq saxlaya bilməz və getməlisən. Bu prosesin tədricən aparılması imkan verəcək ki, biz tədricən bu məsələləri, problemləri həll edək. Gənc nəslin gəlməyi də tədricən olmalıdır. Çünki bu gün Azərbaycan mühitində o gedən adamların yerini doldurmaq üçün həmin səviyyədə savadı, həmin səviyyədə elmi dərəcəsi, elmi adı olan gənc nəsil tam o sayda yoxdur, varsa da sayı azdır. Əgər biz universitetdə 65 yaşını keçmiş müəllimlərin hamısını eyni gündə pensiyaya göndərsək, onlarını yerini doldurduğumuz tərkib keyfiyyətsiz olacaq. Çünki artıq seçim edə bilməyəcəyik. Elə kim gəldi, işə götürməyə məcbur olacağıq. Müəllim hazırlanmalıdır axı. İstehsalatda gözəl fəaliyyət göstərən insanı da baxırsan ki, birdən-birə auditoriyaya salmaq olmur. İnsanın öz biliyindən başqa, tələbəyə biliyini çatdırmaq, pedaqoji qabiliyyəti də olmalıdır ki, auditoriyada gənclərlə işləyə bilsin, onlara nəyisə öyrədə bilsin. Bu da vaxt tələb edən prosesdir.

- Prosesin tam səmərəli nəticələrini sizcə neçə ildən sonra görmək mümkün olacaq?

- Müsbət təsir qanunun həyata keçdiyi elə birinci ildən özünü göstərməyə başlayacaq. Çünki universitetə yeni, gənc, daha işlək, gələcəyə yönəlmiş, dinamikası çox olan, işgüzarlıq potensialı yüksək olan gənclər gələcək. Bu mütləq ilk ildən artıq təhsildə öz müsbət nəticəsini verməyə başlayacaq. Sadəcə bu prosesin ağrısız, daha düşünülmüş şəkildə keçməsi üçün mərhələlərlə aparılması lazımdır.

- Qanunun tətbiqi ilə bağlı universitet rəhbəri kimi ilk addımınız nə olacaq?

- İlk növbədə, son illər universitetimizi qırmızı diplomla qurtarmış bütün gənclərlə imkan daxilində əlaqə yaratmağa çalışacağam. Onların harada işlədiklərini, bu illər ərzində hansı yolu keçdiklərini, necə inkişaf etdiklərini analiz edək və düşünək ki, biz bunlardan hansını universitetə müəllimlik fəaliyyəti üçün dəvət edə bilərik. Ali məktəbi fərqlənmə diplomu ilə bitirən və bu gün müəssisələrdə, istehsalatda işləyən gənclərimizi universitetdə pedaqoji fəaliyyətə cəlb etməyə çalışacağıq. İkinci addımımız ondan ibarət olacaq ki, istehsalatla, memarlıq-layihə institutları ilə, inşaat təşkilatları ilə əlaqə saxlayıb orada olan peşəkar kadrların içindən pedaqoji fəaliyyətə meylli olan insanları seçməyə çalışacağıq. Onları universitetdə dərs deməyə dəvət edək. Tanıdığımız mütəxəssislərə təklif edəcəyik ki, öz işində qalıb işləməklə, heç olmasa, universitetdə yarım ştat dərs desin. Bu gün istehsalatı atıb universitetə gəlmək, dərs demək istəyən adamların sayı çox az olacaq. Biz bunu əvvəlcədən bilirik. Amma onlara şərait yaratmağa çalışacağıq ki, işlərini də davam etsinlər. Yaxud universitetə tam ştat çalışıb, istehsalatda yarım ştat işləsinlər. Çalışacağıq ki, onlara elə şərtlər təklif edək ki, həm onları, eyni zamanda da universiteti qane etsin. Bunlar bizim atacağımız iki addım olacaq. Bundan başqa, şəxsən mən universitetimizin Elmi Şurası adından Təhsil Nazirliyinə müəyyən ixtisaslarla bağlı müraciət də edəcəyəm. Elə ixtisaslar var ki, bizim universitetdə onlarla bağlı respublikada kadr hazırlığı aparmaq çox çətindir. Baza yoxdur. Müraciət edəcəyəm ki, həmin ixtisaslarla bağlı xaricdə, heç olmasa, Rusiyanın ali məktəblərində doktoranturada təhsil almaq üçün universitetimizdən gənc müəllimlərin ora göndərilməsi məsələsində bizə dəstək versinlər. Əsasən maliyyə dəstəyindən söhbət gedir.

 

 

Həqiqət İSABALAYEVA 

 

Kaspi. -2011. – 20 may. – S. 5.