Binaların
fasadının bəzədilməsinə çəkilən
xərc bir qədər ixtisar
olunsa…
Əli Məsimli hesab edir ki, onda
elmlər namizədlərinə 30 yox, 150 manat, elmlər
doktorlarına isə 50 yox, 250 manat təqaüd vermək olar
Parlamentin İqtisadi siyasət komitəsinin
üzvü Əli Məsimlinin “Azadinform”a müsahibəsini təqdim
edirik.
- Növbəti ilin büdcə
layihəsi artıq parlamentin plenar iclasında müzakirəyə
çıxarılıb. İstərdik hökumətin
proqnozlarını və onların reallaşma
ehtimallarını şərh edəsiniz.
- Dövlət büdcəsi layihəsi gələn il Azərbaycanda ÜDM-in 5,7 faiz artaraq 43,5 milyard manata çatacağı, inflyasiyanın 6 faiz səviyyəsində olacağı, manatın məzənnəsinin dollara nisbətdə 79 qəpik təşkil edəcəyi, neftin isə bir barelinin 80 dollar olacağı proqnozları əsasında tərtib edilib. Ona görə də büdcəni təhlil edərkən büdcə hansı situasiyada formalaşır və hansı proqnozlar əsasında tərtib edilir sualına cavab vermək lazımdır. Bu nöqteyi-nəzərdən məsələyə yanaşanda həm göstərmək lazımdır ki, Azərbaycanda 10 ayın göstəricilərinə görə ÜDM-in artımı 0,3 faiz təşkil edir, bu, əhalisi ildə 1-1,2 faiz arasında artan bir ölkə üçün iqtisadiyyatın inkişaf mərhələsinə gəlməsi deməkdir. Burda da paradoksal bir məqam ondan ibarətdir ki, Azərbaycanın neftdən kənar sahəsində, kənd təsərrüfatında orta hesabla 8 faiz civarında artım var, amma neft sənayesində 6-7 faiz azalmanın olması proqnozlaşdırılan səviyyədə normal iqtisadi artıma imkan vermir. Əgər neft hasilatı aşağı düşməsəydi, bu gün ÜDM 0,3 yox, təxminən 5-6 faiz artardı. Bu məsələ Azərbaycanın 2012-ci və sonrakı illər büdcələrini hazırlayan zaman onun ölkə iqtisadiyyatının neftdənkənar sahələrinin inkişafına necə təkan verə biləcəyi, iqtisadi fəallığı necə artıra biləcəyi, həmin sahələrin inkişafını birbaşa və dolayı yolla necə sürətləndirə biləcəyi sualları çox qabarıq şəkildə açıq qalır. Eyni zamanda gəlir proqnozlarına da diqqət etməliyik. Gələn il neft hasilatı hökumətin proqnozlaşdırdığı səviyyədə olsa, Azərbaycanda ÜDM-in artımı 5 faizin ətrafında olacaq. Yox, əgər neft hasilatı planlaşdırılan səviyyədə artmasa, 2011-ci ildəki səviyyədə qalsa, ÜDM təxminən 2,5 faiz səviyyəsində artacaq. Neft hasilatı düşməkdə davam edərsə, gələn il ÜDM-in artım tempi 2,5 faizdən də az ola bilər. Ona görə də hökumət çalışmalıdır ki, iqtisadiyyatımızı inkişaf mərhələsindən 10 faizlik artım sürəti olan bir mərhələyə keçirsin. Bunun üçün imkanlar var.
Başqa bir məqamı qeyd etmək istərdim ki, 2012-ci ilin büdcə gəlirləri 2011-ci ilin təsdiq olunmuş gəlirlərinin 5,7 faizi səviyyəsində artımı ilə proqnozlaşdırılıb ki, bu da 16,4 milyard manata (təqribən 21 milyard dollara) bərabərdir. Xərclər isə 6,5 faiz artacaq və 17 milyard manata (təqribən 22 milyard dollara) bərabər olacaq. ÜDM-ə nisbətdə götürəndə isə artıq büdcənin gəlir və xərclərində sosialyönümlülüyü bazar iqtisadiyyatına tətbiq edən ölkələrin büdcəsinə doğru bir hərəkət hiss olunur. Belə ki, gəlirlər ÜDM-in təqribən 39 faizi səviyyəsində, xərclər isə bundan yüksək olacaq.
Gəlirlərin
strukturuna baxanda görürük ki, büdcə gəlirlərinin
32 faizindən bir qədər artığı Vergilər
Nazirliyinin xəttilə, 7 faizindən çoxu Dövlət
Gömrük Komitəsinin, 60 faizindən çoxu, yəni 10
milyard manata qədəri isə Dövlət Neft Fondundan
trasnfertlər hesabına daxil olacaq. Bu, kifayət qədər
böyük bir rəqəmdir. Nəzərə alsaq ki, Vergilər
Nazirliyi xəttilə daxilolmalarda da neftin payı hardasa 40 faizə
qədərdir, ümumi götürəndə gələn
ilin büdcəsində neft amilinin payı 70 faizdən
yüksək olacaq. Bu da o deməkdir ki, Azərbaycan büdcəsinin
neftdən asılılığı əvvəlki illərlə
müqayisədə artacaq. Bu amil büdcənin neftdən,
Neft Fondundan asılılığını azaltmaq
üçün ciddi tədbirlər görülməsinin nə
qədər zəruri olduğunu bir daha ortaya qoyur.
- Qeyd etdiniz ki, inflyasiya 6 faiz
proqnozlaşdırılır. Buna nail olmaq mümkün olacaqmı? Məlum olduğu kimi, Azərbaycanda bir neçə inflyasiyayaradıcı
amil mövcuddur.
- Əgər söhbət
Azərbaycan iqtisadiyyatından
doğan inflyasiyadan, kənardan gətirilən
malların üzərində
gələn inflyasiyadan
gedirsə, hökumətin
bu proqnozu düzdür. Yox, əgər əlavə olaraq süni qiymət artımı olacaqsa, hökumətin 6 faizlik inflyasiya proqnozuna nail olmaq mümkün olmayacaq. Ona görə ki, hazırda Azərbaycanda elə bir şərait
yaranıb ki, ölkə iqtisadiyyatının
tendensiyalarından doğan
inflyasiya təxminən
2-3 faiz edir. İdxal inflyasiyası da təqribən 2-3 faiz təşkil edir. Amma süni surətdə bahalaşmadan doğan inflyasiya 4-5 faiz civarında olur. Ona görə də hökumət süni inflyasiyanın qarşısını almaq
istiqamətində işlər
görəcəksə, onda
gələn il
6 faiz ətrafında inflyasiyadan danışmaq olar. Yox, əgər
hökumət monopolistlərin,
işbazların qiymətlərin
süni artırılması
hesabına qazanmaq istəyinin qarşısını
almaqda aciz olacaqsa, onda inflyasiya 6 faiz yox, 10 faiz, xalq
istehlakı mallarının
qiymət artımı
isə 15 faiz ətrafında olacaq. Həmin o işbazlar qiymət artımının hər
faizinə görə
135 milyon manat, xüsusən aztəminatlı
təbəqənin cibinə
girəcəklər. Bu
zaman 4 faizə görə əhaliyə yarım milyard manatdan çox ziyan dəymiş olacaq. Belə bir şəraitdə artan əməkhaqqı, pensiya və digər ödənişlərin
inflyasiya yeminə çevrilməməsi üçün,
hansı ki, 2012-ci ilin büdcəsində bu məqsədlə təxminən 800 min manat pul nəzərdə tutulub, hökumət süni qiymət artımının aradan qaldırılması istiqamətində
fəaliyyətini əhəmiyyətli
dərəcədə gücləndirməlidir.
- Neftin dünya bazar qiyməti ilə bağlı proqnozu nə dərəcədə
realdır?
- Qlobal maliyyə iqtisadi böhranın ikinci dalğası
2008-2009-cu illər səviyyəsinə
çatmasa, gələn
il neftin dünya bazarında qiyməti Azərbaycanın
büdcəsində nəzərdə
tutulan 80 dollardan yüksək olacaq və hardasa 100 dolların ətrafında
olma ehtimalı böyükdür. Bu nöqteyi-nəzərdən bu
proqnozu səhv yox, hökumətin ölçülmüş, neftin
gözlənilən qiymətindən
bir qədər aşağı qiymətlə
proqnoz qurması kimi qiymətləndirmək
lazımdır.
- Bir sıra vacib sahələrə az vəsait ayrılması da növbəti ilin büdcəsində narazılıq
yaradan məqamlardandır.
Məsələn, sizin
özünüz də
bildirmisiniz ki, elmə həddən artıq az
vəsait ayrılıb. Eləcə də bura kənd təsərrüfatını
aid etmək olar.
Halbuki bu sahə də
büdcənin neftdən
asılılığını aradan qaldırmaq üçün olduqca əlverişlidir.
- Büdcədən 7 faiz artmaq şərtilə elmə 122,6 milyon manat ayrılıb.
Bu, ölkənin ümumi
daxili məhsulunun 0,3 faizi, büdcə
xərclərinin isə
0,7 faizi səviyyəsindədir.
Mötəbər təşkilatların
hesabatlarında da göstərilir ki, elm xərcləri ÜDM-in 2 faizindən
aşağı düşən
zaman ölkədə
həmin sahənin ciddi deqradasiyası başlayır, bu isə həmin ölkə üçün
ciddi iqtisadi təhlükə mənbəyidir.
Ona görə də hesab edirəm ki, elmdə ciddi islahatlar həyata keçirilməli,
həmin islahatlar kontekstində elmə ayrılan vəsaitin artırılması istiqamətində
addımlar atılmalıdır.
İlk addım kimi hesab edirəm
ki, elmlər namizədlərinə verilən
30 manat təqaüdü
150 manata, elmlər doktoruna verilən 50 manatı 200-250 manata çatdırmaq olar. Bunun üçün böyük
vəsait tələb
olunmur. Hansısa binanın fasadının
bəzədilməsinə çəkilən
xərc bir qədər ixtisar olunsa, yaxud hansısa
təşkilat Maliyyə
Nazirliyinə verdiyi şişirdilmiş rəqəmləri
analiz edib şişirtmə hissəsini
çıxarsa, əldə
olunan vəsait hesabına mənim təklif etdiyim məsələni reallaşdırmaq
olar. Kim elmdə
başını girləyirsə,
qoy elə də davam etsin,
kim elmə töhfə vermək,
Nobel mükafatı səviyyəsinə
qalxmaq, beynəlxalq arenaya çıxmaq istəyirsə, müqavilə
münasibətləri ilə
elə şərait yaratmaq olar ki,
artıq 300-400 manat yox, 50-100 min manat qazana bilsin və
başqa qayğılarla
deyil, elmlə məşğul olsun. Bunun üçün də Azərbaycanda kifayət qədər potensialı olan alimlər var. Təhsilə diqqəti ayırmaq lazımdır.
Düzdür, bu sahəyə
ayrılan vəsait ildən-ilə artır, amma hesab edirəm
ki, yenə də azdır. Bu gün büdcənin 9 faizi təhsilə, 3,5 faizi səhiyyəyə
ayrılır, lakin bu rəqəmləri də artırmağa ehtiyac var.
- ÜDM-in strukturunda
qeyri-neft sektorunun payının artımı
proqnozlaşdırılır. Bu necə baş
verəcək əgər
prioritet olan qeyri-neft sahələrinə
əhəmiyyətli həə
vəsait ayrılmırsa?
- Elə mənim komitə iclaslarında qaldırdığım məsələlərdən
biri bununla bağlı idi ki, biz büdcədə neftin payını, Neft Fondundan büdcəyə transferləri
azaltmaq, neftdənkənar
sahələri inkişaf
etdirmək istəyiriksə,
müxtəlif üsullardan
istifadə etmək lazımdır. Məsələn, vergi yükünü
azaltmaq və bunun vasitəsilə iqtisadiyyatı stimullaşdırmaq,
eyni zamanda bir sıra perspektivli
sahələrə dövlət
investisiyalarını yönəltmək
olar. Bu, həm büdcə vəsaitləri, həm Neft Fondu, həm
də kreditlər hesabına mümkündür.
Yəni bütün güc büdcənin üzərinə
düşməz. Xüsusən xalq istehlakı malları istehsal edən sahələrə
kreditlər verilsə
və büdcədən
də həmin kreditin faizlərinin ödənilməsinə vəsait
ayrılma kimi çox maraqlı bir mexanizm qurulsa,
bunun hesabına verilən kreditin həcmini on dəfələrlə
artırmaq olar. Bununla neftdənkənar sahələrin artımında
mən deyərdim ki, 2-3 il
ərzində inqilabi dəyişiklik etmək olar.
Həbibə ABDULLA
Kaspi.-2011.-23 noyabr.-S.11.