“İslamda ayətullah institut yoxdur”

İlahiyyatçı ekspert hesab edir ki, İran ayətullahlarının çıxardıqları ölüm fətvalarının heç bir dini əsası ola bilməz

İslam dininin ümumi fəlsəfəsində humanizm durur. Dinimizin ilahi kitabı olan Qurani Kərim də insanları mənəviyyata, yaxşı əməllərə və humanizmə səsləyir. Bu səmavi kitabda Allah bağışlayan bir yaradıcı kimi təqdim olunur. Burada Allahın adlarından biri də Rəhman kimi təqdim olunur. Amma bütün bunlara baxmayaraq, İslamdan cəza mexanizmi kimi istifadə edənlər də var. Dindən öz siyasi məqsədləri üçün yararlananlar da az deyil. Tez-tez din təmsilçisi kimi çıxış edən şəxslər digərlərinin haqqında müxtəlif fətvalar verirlər. Xüsusilə də, yaxın qonşumuz olan İran İslam Respublikasının ayətullahların tez-tez müxtəlif insanların haqqında ölüm fətvası çıxardıqlarının şahidi oluruq. İran ayətullahılarından biri 2006-cı ildə azərbaycanlı yazıçı Rafiq Tağının haqqında da belə bir fətva vermişdi. Bu günlərdə isə yazıçı naməlum şəxslər tərəfindən bıçaqlanaraq qətlə yetirildi. Müsahibimiz ilahiyyatçı Elşad Miri ilə söhbətimizdə islamda ayətullah institutu, din adından ölüm fətvalarının verilməsinin İslam prinsiplərinə nə dərəcədə uyğun olması kimi məsələlərə toxunduq.

- Elşad müəllim, İslamda bir nəfərin başqaları haqqında ölümlə bağlı fətva verməsi varmı?

- İslamda belə bir qayda yoxdur. Durduğu yerdə heç kim başqa birinin haqqında ölüm hökmü verə bilməz. Nə adi bir şəxs, nə də hər hansı dini rütbə sahibi belə bir qərar vermək hüququna malik deyil. Cəmiyyətdə törədilən hər hansı bir pis əməllə bağlı cəza tədbiri məhkəmə qərarları vasitəsi ilə verilməlidir. Ortada hər hansı bir cinayət varsa, ilk növbədə həbs qəti-imkan tədbiri həyata keçirilməli, sonra baş vermiş hadisə ilə bağlı ciddi araşdırmalar aparılmalı və yalnız bundan sonra qərar verilməlidir. Əgər təqsirləndirilən şəxsin əməlləri ilə bağlı təkzibolunmaz faktlar varsa, cinayətin onun tərəfindən törədilməsi qəti şəkildə təsdiqini taparsa, dövlətlərin müəyyənləşdirdiyi qaydalara uyğun olaraq, cəza kəsilir. Bu cəza ölüm hökmü də, azadlıqdan məhrumetmə də ola bilər. Amma əfsuslar olsun ki, bu gün yerindən duran başqaları haqqında ölüm fətvası verir. Xüsusilə də din əleyhinə danışanlar haqqında söylədikləri fikirlərə görə, ölüm hökm çıxarılır. Bu, İslamın mahiyyətinə, fəlsəfəsinə, dinimizin gətirdiyi həqiqətlərə ziddir. Heç kimə söylədiyi fikrə görə ölüm hökmü verilə bilməz.

- Ümumiyyətlə, İslam fəlsəfəsində insanın öldürülməsinə yanaşma necədir?

- Quranda bununla bağlı konkret ayə var. Allah-təala buyurur ki, bir insanı öldürmək, bütün bəşəri öldürmək kimidir. Eyni zamanda, bir insanı ölümdən xilas etmək bütün bəşəri xilas etmək anlamına gəlir.

- Qonşu İranın müxtəlif ayətullahları tez-tez dünyanın müxtəlif yerlərində yaşayan insanlar, o cümlədən də bizim vətəndaşlarımız haqqında da ölüm fətvası verirlər. Bunun hər hansı hüquqi və dini əsası varmı?

- Belə fətvaların verilməsinin təbii ki, heç bir hüquqi əsası yoxdur. Təbii ki, bir ölkənin vətəndaşı digər ölkənin daxilində baş verənlərə görə həmin ölkənin vətəndaşları haqqında fətva vermək hüququna malik deyil. Dini baxımdan da İran ayətullahlarının bizim vətəndaşlarımız haqqında ölüm fətvası vermələri doğru deyil. Məsələ burasındadır ki, bu gün İrandakı hər bir ayətullah özünü ayrıca bir dövlət kimi görür. Onlar ayrı-ayrılıqda müxtəlif məsələlərlə bağlı fətvalar verirlər. Baş verənləri izlədikdə görürük ki, məsələlərə bu cür yanaşma ciddi xaosa səbəb olur. Cəfəri təriqətində ayətullahların fətvaları əmr kimi qəbul olunur. Təsəvvür edin ki, Azərbaycanda da bu təriqətə yaxın olan insanlar var və onlar ayətullahların fətvalarını özləri üçün əmr kimi qəbul edirlər. Amma Azərbaycan dünyəvi dövlət olduğundan bizdə insanların taleyini həll edən, mübahisəli məsələlərlə bağlı qərarlar məhkəmələr tərəfindən verilir. Xaos da onda yaranır ki, vətəndaş bilmir ki, məhkəmənin çıxardığı qərara uysun, yoxsa ayətullahın? Mənim fikrimcə, bu, çox təhlükəli tendensiyadır. Ona görə də Azərbaycan dövləti yubanmadan yaranmış vəziyyətdən çıxmaq üçün müəyyən alternativ haqqında düşünməlidir. Görürük ki, ayətullahlar heç bir sərhəd tanımadan Azərbaycanla İranı bir tuturlar. Ölkəmizdə baş verən hadisələrə açıq müdaxilə edirlər. Amma onların qonşu bir ölkədə baş verən hər hansı bir hadisə ilə bağlı hökm vermələrinin heç bir əsası yoxdur.

- Ümumiyyətlə, İslamda ayətullah institutu varmı?

- Təbii ki, İslamda belə bir institut yoxdur. Heç bir insan heç bir halda Allahın ayəsi ola bilməz. Hətta Məhəmməd Peyğəmbərimizin özü belə heç vaxt özünü Allahın ayəsi kimi təqdim etməyib. O, həmişə özünü Allahın qulu kimi tanıdıb. Biz kəlmeyi-şəhadətimizi də deyəndə də şəhadət gətiririk ki, Məhəmməd Allahın qulu və elçisidir. Bu baxımdan ayətullah institutunun dini əsasları yoxdur. Bu institut ancaq İranda fəaliyyətdədir. Yerli rejim ölkəni bu tipli institutlar vasitəsi ilə idarə edir.

- Biz nə qədər desək ki, İrandakı ayətullahların Azərbaycanla bağlı fətva vermək hüquqları yoxdur, reallıqda bunun əksini görürük. Belə olan şəraitdə vətəndaşlarımızı bu cür çağırışların icraçısına çevrilməməkdən necə xilas edə bilərik.

- Bu son dərəcə ciddi məsələlərdir. Bu cür zərərli təsirlərdən yayınmaq üçün əlbəttə ki, vətəndaşlarımızın dini maariflənmə səviyyəsi yüksək olmalıdır. İnsanlarımız kiməsə imkan verməməlidirlər ki, onların səmimi Allah eşqindən öz məqsədləri üçün istifadə etsinlər. Bunun üçün isə ilk növbədə orta məktəblərimizdə dinin tədrisinə diqqət yetirməliyik. Əgər bizim övladlarımız orta məktəbdə oxuyarkən lazımi dini bilgilərə yiyələnərlərsə, heç vaxt təsir altına düşməzlər, əksinə öz bilgilərini başqaları ilə də bölüşərlər. Hesab edirəm ki, bu sahədə KİV də genişhəcmli təbliğatı iş aparmalıdır. Bütün bunları edə bilsək, düzgün maarifləndirmə sistemi yarada bilsək, vətəndaşlarımızı zərərli təsirlərə uymaqdan qorumuş olarıq.

- Bəs Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi, Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi bu sahədə hansı addımları ata bilər?

- Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi adından da göründüyü kimi dövlət komitəsidir. Bu qurum dini proseslərə dövlətin nəzarətini həyata keçirir və bu sahədə hər hansı addımları atmaq imkanlarına malik deyil. Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinə gəldikdə isə etiraf etmək lazımdır ki, bu qurumun dindarlar arasında elə də böyük nüfuzu yoxdur. Onların dini qurumların, dindarların fəaliyyəti ilə bağlı nələrəsə təsir etmək imkanları da böyük deyil. Mən deyərdim ki, idarənin belə bir mexanizmi də yoxdur. Hesab edirəm ki, qeyd etdiyimiz mübarizəni təkcə bu iki qurumla aparmaq doğru deyil, işə kompleks yanaşılmalıdır. Həm dövlət qurumları, həm də cəmiyyət olaraq biz hamımız bu işə dəstək verməliyik.

İlham QULİYEV

Kaspi.-2011.-29 noyabr.- S.5.