Yeni media yeni jurnalist
tipi tələb edir
Qulu Məhərrəmli: “Bu gün əksər xəbər saytlarında sarı mətbuatın nəfəsini və jurnalist məsuliyyətinin
aşağı səviyyədə
olmağını hiss edirəm”
Jurnalistika yarandığı gündən
müxtəlif inkişaf
mərhələləri keçib. Bu gün artıq medianın inkişafında
“yeni” pilləsindən
danışılır. Bu pillə isə
adından da göründüyü kimi,
özü ilə yeniliklər gətirib.
Lakin bununla belə, bu sahənin problemləri və çatışmayan cəhətləri
də kifayət qədərdir. Mövzu ətrafında
tanınmış media mütəxəssisi
Qulu Məhərrəmli
ilə olan söhbətimiz maraqlıdır.
– Qulu müəllim, yeni medianın inkişafındakı
mövcud vəziyyəti
necə qiymətləndirirsiniz?
– Yeni media yeni texnologiyaların meydana çıxmasıdır. İnformasiyanın ötürülməsinin təkmilləşməsi,
həm də informasiyanın yaranmasında
yeni texnoloji prosseslərin meydana çıxması təbii
ki, yeni medianının inkişafını
sürətləndirir. Bu gün faktiki
olaraq, ənənəvi
jurnalistika ilə yeni media arasında rəqabət gedir. Virtual aləmdəki xəbərləmə işi
ənənəvi mediadan
çox fərqlidir.
Ona görə ki, orada operativlik
var, onlayndır, yəni hadisələrin davamlı izlənməsi
var. Bu mənada yeni medianın çox böyük üstünlükləri
var. Amma bu, birbaşa internetin inkişafı ilə bağlı olduğu üçün təbii ki, bu sahədə
də müəyyən
problemlər var. Lakin prinsip etibarı ilə yeni medianın
yaranması mediamızın
inkişaf tarixinin xüsusi bir mərhələsidir. Ona görə
ki, burda alətlər, vasitələr,
təqdimat üsulları,
informasiyanın yaranma
və yayılma üsulları dəyişir.
Yeni media daim
inkişafda olan bir sahədir. Əslində, yeni media ilə ənənəvi media arasındakı
münasibətləri yaşlı
jurnalistlərlə gənc,
cavan düşünə
bilən jurnalistlər
arasındakı fərqə
bənzədirəm. Baxın, yaşlı
adamlar telefonla mesaj da yaza
bilmirlər, yaxud nömrəni qeyd edə bilmirlər. Amma bu gün yeni
medianın alətlərinə
yiyələnmiş yeni
jurnalist nəsli yetişməkdədir. Bütövlükdə yeni medianın bir sistem kimi
formalaşması prosesi
gedir. Çünki bu gün bizdə qəzetlərin elektron versiyası yaranıb, artıq internet
televiziyalarımız var,
həmçinin səsli
və görüntülü
informasiya almaq imkanlarımız var və s. Bunların hamısı yeni texnoloji imkanlardan bəhrələnib.
– Yeni medianın inkişafında
hansı problemləri
görürsünüz?
– Yeni medianın inkişafı ilə bağlı üç problemi göstərmək
olar. Birinci, internetin kifayət
qədər sürətli
olmaması, ikincisi yeni media yaradıcılarının
ənənəvi jurnalistikanın
lazım olan prinsiplərinə, etik qaydalarına yiyələnməməsidir.
Üçüncüsü isə peşəkarlığın
lazımi səviyyədə
olmamağıdır. Bunları yeni media üçün ciddi problem hesab edirəm. Bu sahədə başqa bir məsələ bölgələrimizlə bağlıdır.
Tutaq ki, yeni media barədə paytaxtda yüksək nikbinliklə
danışırıqsa, bu
sahədə regionlarda
çox ciddi problemlər olduğunu görürük. Çünki bölgələrə lazım
olan texnoloji vasitələr gedib çatmayıb, internet zəifdir
və s. Ümumiyyətlə,
ənənəvi media da
bölgələrimizdə zəif inkişaf etdiyinə və buna paralel rəqabət
mühitinin olmadığına
görə yeni media sahəsində problemlər
ortaya çıxır.
– Problemlər sırasında peşəkarlıq
və kadr məsələsindən danışdınız...
– Şübhəsiz ki, yeni imkanlar yarandıqca,
o imkanları əxz eləyə bilən kadrlara ehtiyac var. Yeni medianın imkanları isə bu kadrlardan operativlik,
ekstremal şəraitdə
xəbəri anında
almaq və yaymaq və s. kimi bacarıqlar tələb edir. Hələlik bu hal bizdə kütləviləşməyib.
Kadr məsələsinə gəldikdə
isə, şübhəsiz
ki, biz jurnalistika məsələsinə yenidən
baxmalıyıq. Misal üçün,
bildiyimə görə
artıq Slavyan Universitetində yeni media kafedrası yaranıb, bu, təqdirəlayiq bir hadisədir. Bu o deməkdir ki,
biz yeni media ilə ənənəvi media arasındakı
sərhədləri müəyyənləşdirə
bilirik və bu sahə üçün
kadrları necə hazırlayacağıq, xarici
təcrübədən necə
bəhrələnəciyik kimi sualları dəqiqləşdiririk. Yəni reallıq,
gerçəklik özü
bu sahədə həyəcan siqnalı çalır, özünün
mesajlarını verir,
həm də bu prosesləri sürətləndirir.
Önəmli olan budur ki,
yeni media yeni jurnalist tipi tələb eləyir. Bu tip birinci növbədə yüksək
peşəkar xəbər
dəyərlərini mənimsəmiş
jurnalistdir, ikincisi isə yüksək texnoloji vərdişlərə
yiyələnmiş bir
tipdir. Yəni, bu şəxs həm mətni özü yaza bilir, həm radionun
imkanlarına yiyələnir
və eyni zamanda, kamerayla, fotoaparatla çəkir, informasiyanın qrafikasını,
görüntüsünü özü həll edə bilir.
– Bəs, ali təhsil
müəssisələrində yeni medianın tədrisini necə qiymətləndirirsiniz?
– Hesab edirəm ki, hazırda gənc jurnalistlər ayrı-ayrı jurnalistika məktəblərində – Bakı
Jurnalistika Məktəbi,
İrəli Akademiya, Açıq Fikir Universiteti və s. – yeni texnologiyaların sirlərini öyrənir və bunu tətbiq
edirlər. Onlar bu yerlərdə
həm yeni medianın nəzəriyyəsini
öyrənir, həm
də bunu praktik olaraq tətbiq edirlər. Bundan başqa, bayaq dediyim kimi, Slavyan
Universitetində və
digər universitetlərdə
də bu sahədə addımlar atılır.
Ümumiyyətlə, yeni media təkcə jurnalistika həyatını canlandırmır,
o, həm də təhsil sisteminə çox ciddi təsir göstərir.
Yəni,
artıq ehtiyaclar ortaya çıxıb.
Bu ehtiyacı ödəmək isə təkcə media qurumlarını
deyil, həm də təhsil müəssisələrini xeyli
dərəcədə qayğılandırır
və indi bunlara adekvat reaksiyalar verilməkdədir.
Mən demirəm ki, bu ehtiyaclar
yüz faiz ödənilir, amma bu
istiqamətdə təhsil
müəssisələrinin silkələnməsi müsbət
hadisədir.
– Bu sahədə
tədris proqramları,
ədəbyyat, elektron
resursları və praktik işlər üçün vəziyyəti
necə qiymətləndirirsiz?
– Təbii ki, bu sahədə hər şey qaydasında deyil. Əvvəla,
yeni media sahəsində
əlimizdə əlavə
dərsliklər yoxdur.
Amma onu da deyim ki,
hələlik bu işin əsası qoyulur, yəni təəssüf ki, biz mövcud
təcrübəni ümumiləşdirə
bilməmişik. Hesab edirəm
ki, bu sahədə
çox ciddi işlər görülməlidir.
Biz 10 il əvvəlkindən fərqli
olaraq, bu gün tələbələrə
qəzet, jurnal dizaynının proqramlarını
öyrətməliyik. Bu o deməkdir ki, biz bu sahədə yeni tədris proqramı qurmalıyıq.
Ancaq çox yaxşı haldır ki, bu məsələ donuq nöqtədən tərpənib irəliyə
doğru gedir. Mən bir çox
universitetlərdə oluram
və hiss edirəm ki, təhsil müəssisələrində yeni medianı görüb dərk eləyirlər və buna adekvat reaksiya
verirlər. Buna təkan verən məsələlərdən biri
də universitetlərdə
bu sahədə rəqabətin olmasıdır.
– Qulu müəllim, necə fikirləşirsiniz, yeni mediaya verilən sərbəstlik jurnalist məsuliyyətinin azalmasına
dəlalət etmir ki?
– Bu mövzunun özü jurnalistikamız üçün
çox aktual məsələdir. Ümumiyyətlə, ənənəvi media ilə
yeni mediada imkanlar fərqlidir. Yəni yeni mediada xəbərin
təqdimatı xeyli cazibədar olub. Ona görə ki, onun xəbəri səsli və görüntülü vermək
və s. kimi imkanları var. Eyni zamanda, virtual aləmdə
ifadə imkanları genişləndikcə, həm
də məsuliyyətlə
bağlı məsələlər
ortaya çıxır.
Bu gün çox
təəssüf ki, yeni mediada peşəkarlıq
çox aşağı
səviyyədədir. O sərbəstliyin dadını
bilməyən gənc
jurnalistlər xəbər
dəyərlərini, xəbəri
cazibədar şəkildə
təqdim etməyi bacarmırlar. Mən yeni mediada sensasiyalılıq
və sarı mətbuatın nəfəsini
və jurnalist məsuliyyətinin aşağı
səviyyədə olmasını
hiss edirəm. Bu gün əksər xəbər saytları üçün xarakterik cəhət bulvar–sarı mətbuatının üslubunun
genişlənməsidir. Bütövlükdə, hesab edirəm
ki, yeni və ənənəvi medianın nümayəndələri
yığışıb bu
sahədəki problemləri
müzakirə eləməliyik.
Çünki mediadakı bu
yenilik bir seldir, yeni imkanlarla
yanaşı, özü
ilə müəyyən
çör-çöplər gətirir. Çoxları da bunu söz-mətbuat azadlığının,
internetdəki azadlığın
acı meyvəsi kimi cəmiyyətə sırıyırlar. Ona görə
də istifadəçilərin
marağına xidmət
edən və onu təmin edə biləcək yeni qaydalar hazırlamalıyıq.
Elgün Mənsimov
Kaspi.-2011.-29 noyabr.- S.6.