“Qadınlar cismi, kişilər dünyanı yaradır” – MÜSAHİBƏ

Məşhur amerika yazıçısı Rey Bredberini fantastika janrının ustası adlandırırlar. Müxtəlif əbədi mükafatların laureatı olan Bredberi “Mars xronikaları”, “Fahrenheit 451“, “Zəncirotu şərabı”,”Ağılsızlar üçün qəbiritanlıq” kimi məşhur romanların müəllifidir. Bununla belə, tənqidçilər Bredberinin hekayələrini daha yüksək qiymətləndirir. O, 400-dən artıq hekayənin müəllifidir.

Əsərlərində vacib problemləri araşdran yazıçının bir müddət əvvəl Almaniyanın “Tagesspiegel” qəzetinə verdiyi müsahibəni təqdim edirik.

- Bu düzdür ki, elmi-fantastik romanlar müəllifi Rey Bredberinin sürücülük vəsiqəsi yoxdur və o, təyyarəni sevmir?

- Ciddi desəm, mən əsla elmi-fantastik əsərlər müəllifi deyləm. Yalnız bir elmi-fantastik roman yazmışam: “Fahrenheit 451“. Qalanları sadəcə fantastikadır. Bir də ki, fantastika dünya ədəbiyyatında köhnə ənənədir. Yəni Homer də fantast yazıçıdır.

- Amma bir Los-Anceles sakini üçün avtomobilə qarşı adət edilməmiş ikrah hardan qaynaqlanır?

- Mən elə bir mühitdə böyümüşəm ki, orada insanlar avtomobilə sahib ola bilmək üçün çox kasıb idilər. Yeri gəlmişkən, bu gün də əksər insanlar kasıb olduğundan maşına sahib ola bilmirlər. İnsanlar bəzən bu səfeh dəmiri almaq üçün öz ruhlarını da satdıqlarının fərqinə varmırlar. 30 yaşımın sonuna gələndə maşın almaq üçün pulum kifayət edirdi. O zaman hələ maşın almağa həvəsim vardı. Amma onda artıq dostlarımın çoxu yol qəzaları zamanı həyatdan getmişdi.

- Bəs təyyarə qorxusu?

- Təəssüf ki, yalnız 20 il əvvəl uçuşla bağlı qorxu hissimin olmadığını bildim. Uçuşa kimi isə bir neçə dəfə xoş olmayan vəziyyət üzündən qayğılanmışdım: çünki uçuşa az qalmış yerimdən atılmışdım və stüardessalardan xahiş etmişdim ki, mənə yenidən enməyə icazə versinlər. O vaxtdan hətta uçmağı çox sevirəm və 20 dəfə təyyarə ilə Parisə uçmuşam

“PROBLEMİNİZ VARSA, CƏMİYYƏTƏ GÜVƏNMƏYİN”

- Öz qorxusuna necə qalib gəlməklə bağlı insanlara məsləhətiniz varmı?

- Qorxunun onlar üçün nə törədə biləcəyini analiz etsinlər. Bu analizin gedişatında öz qorxularını itirəcəklər.

- Ədəbiyyat buna kömək edə bilərmi?

- Şəraitdən asılıdr. Amma birinci yerdə özünüanaliz dayanmalıdır. Əgər sizin hansısa probleminiz varsa, cəmiyyətdən onun həllini gözləməyin. O cümlədən psixiatrın, yaxud ədəbiyyatın köməyinə də arxalanmayın. Probleminizi özünüz həll edin.

- Sizin əsərlərinizi təkrar oxuyanda, daha çox nəzərə çarpan – bizim atom müharibəsi qorxumuzun necə də güclü, dərinə işlədiyi oldu. Atom qorxusu hazırda demək olar ki, yoxa çıxb. Bununla bağlı bir yüngüllük duyursuz?

- Atom silahları ilə bağlı məsələ birmənalı deyil. Bir tərəfdən atom cəhənnəmində daim yaşamaq qorxusu dəhşətli idi. Digər tərəfdən atom silahı ruslara əngəl oldu və onlar qayğılandılar ki, heç də bütün dünya kommunizmə olan ehtiyacda boğulmur. Həmin kommunizm ki, Polşanı və Şərqi Almanıyanı əzirdi.

- İndi siz məhz - o zamanlar mövcud olan Kommunist yırtıcıları kimi danışdız.

- 1950-ci illərdə Cozef Makkarti və onun tərəfdaşları gəlib Hollivudda bütün insanları kommunist olmaqda günahlandıranda, onda “Daily Variety” qəzetində bir yazı verdim. Həmin yazıda xahiş etdim ki, 1682-ci ildəki kimi əcinnə ovundan vaz keçsinlər. O zaman agentim məni ağılsızlıqda günahlandırdı və xəbərdarlıq etdi ki, heç vaxt yenidən iş tapa bilmərəm. Yalnız onu dedim ki, heç kəs məni kommunist olmağa məcbur etməsin.

- Hansı nəticə oldu?

- Bir il sonra rejissor Con Hyuston yanıma gəldi. O, “Mobi Dik” romanını ekranlaşdırmaq istəyirdi. Mənə ssenari yazmağı sifariş verdi. Onda mən agentimə dedim: Görürsən? Hər şeylə barışmaq əvəzinə müqavimət göstərmək və gələcək uğrunda mübarizə aparmaq üçün pul ödəyirlər.

“DÜŞKÜN OLDUĞUMUZ BÜTÜN BU OYUNCAQLAR…”

- Bu gün Amerikanın siyasi sisteminə nə qədər böyük ümidləriniz var?

- Mənim məyusluğum tamamilə başqa şeylərlə bağlıdır. Məsələn, demokratiyanı qəbul edən ölkələr çox deyil. Afrika bu dünyada fəlakət həddində olan yeganə region deyil. Hər yerdə dəhşətli idarəetmə üsulu var.

- Sizin məşhur “Fahrenheit 451“ romanında dövlət kitabın, oxucunun düşmənidir. Bu gün oxucunun düşməni kimdir? Hələ də dövlət ya daha çox nəhəng şirkətlər, yoxsa media?

- Bunların hamısının qarışığı. Kompüterin, medianın icadı, simlərlə və ya simsiz, hava ilə evimizə zorla girən hər şey, bizim düşkün olduğumuz bütün bu oyuncaqlar. Kompüterə, televizora düşkünlüyümüzün mərkəzində sadəcə olaraq intellektdə, beyində olan kədərli çatışmazlıq dayanır. Əgər biz hələ də kinoya və televizora, emailə aludəyiksə, əmin olmalıyıq ki, bunun arxasında beyin, ağıl, düşüncə dayanır. Və media sağa və ya sola aid deyil, o, neytral qalmalıdır. Kompüterin və televizorun həyatımızda əhəmiyyəti, mənası çox mühüm olub. Buna ötəri yanaşırıq. Mənə elə gəlir ki, biz özümüzü lazımınca məlumatlandırmazdan öncə bu oyuncaqlardan zövq almağa, əylənməyə başlamışıq.

- Əgər yadplanetlilər özərinin kosmik gəmisi ilə sizin Los Ancelesdəki qəşəng evinizin qarışısında yerə ensə, onlara hansı sualı verərdiz?

- Siz Tanrıya inanırsız? Təbii ki, yadplanetlilər də Tanrıya inanardılar, çünki onlar axı kainata bağlıdırlar, oradan gəlirlər. Kainat isə elə nəhəngdir ki, biz özümüz kosmos və Tanrı üçün müxəlif adlar düşünüb tapmışıq. Və buna görə hələ müharibə də aparırıq- necə də axmaqlıqdır. Biz sadəcə olaraq onunla barışmalıyıq ki, hər ziddiyyətə rəğmən bu planetdə yaşayırıq: qeyri-adi dünyada ağlasığmaz olan bir yığın şey var. Yadplanetlilər yerdə məskunlaşsaydı, onlardan soruşardım ki, həyat sizin üçün nə deməkdir? O sizə mənim üçün kəsb edən mənanı verirmi?

- “Rəsmlərdəki adam” əsərində marslıları xristianlaşdırmaq istəyən katolik keşişləri haqda yazırsız.

- Bu əsərdə insanlar marslılardan öyrənir və əksinə.

- Bir katolik isə əsərin küfr olduğuna etiraz etmişdi.

- Yaradıcılıq möcüzəsi kimi yüksələ bilən nəsə heç zaman küfr ola bilməz.

“LƏNƏT ŞEYTANA, CANLI OLUN, İNSANI SEVİN”

- Qadınların elmi fantastik və ümumiyyətlə, fanatastik əsərlərə az meylli olmasını nə ilə izah edərdiz?

- Bu həmişə belə olub. Biz kişilər qədimdən daha çox mexaniki yaradıcılarıq: qadınlar cismi, biz kişilər dünyanı yaradırıq. Bəzən başqa cür də olur. Biz şəri də- məsələn, maşını və bəzən kosmik gəmini yaradırıq. Biz kişilər öz oyuncaqlarımızı tamamilə çılğınca sevirik, ixtiraçıyıq və bir naqil yananda, bir raket səmaya uçanda başqa heç nə haqda düşnümürük.

- Sizin 90 yaşınız var. Həyatınızın şüarı nədir?

- Yeganə cavab odur ki, həyatda yalnız sevdiyiniz şeyi edin və etdiyinizi sevin. Heç vaxt sevmədiyinizi etmək lazım deyil. Bu gün əksər film və kitablar həyatı seməyən insanlar yaradır və onlardan yazır. Onları cəhənnəmə göndərib deyərdim: lənət şeytana, canlı olun, insanı sevin. Sən sevə bilirsənsə, bu, möcüzədir, fantastikadir. Əgər sən öz növbəti kitabını yazırsansa və ya siyasi patiya yaradırsansa bu, insanlığa sevgidən doğmalıdır. Və necə sevməyi insanlığa öyrətməlidir. Əgər sən sevmədiyin nəyisə edirsənsə, onda dərhal dəyiş.

- Ədəbiyyat bu mənada necə kömək edə bilər?

- Mən nə müəllimə, nə universitetə inanıram. Mən kitabxanaya inanıram. Mənim nəzərimdə ideal təhsil ondan ibarətdir ki, on il kitabxanada otursunlar, bir kitabın ardınca digərini oxusunlar, bu yolla tədricən intellektə, ağıla və məqsədlərinə gələcəklər.

- Bu gün nə arzulayırsız?

- Ümid edirəm ki, mənim ölümüm yetişməmiş biz Marsda məskunlaşa biləcəyik. Məmnuniyyətlə, Marsda ölən ilk adam olmaq istərdim.

Almancadan Sevda Sultanova çevirdi

Kaspi.- 2011.- 1-3 oktyabr.-S.20.