Kişinin papağını kişi tikər

Gənc papaqçı qocaman sənətkarın fikirlərini təkzib edir

Çoxdandır “Sadə peşə adamları” silsiləsinə həsr etdiyimiz yazılara ara vermişik. Səbəb kimi yay ərəfəsini və hər kəsin istirahət etdiyini göstərmək olar. Amma, dünən eşitdik ki, Azərbaycanda 2011-ci il – Turizm ili çərçivəsində Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən “Dənizkənarı milli parkda əl sənətkarlığı nümunələri sərgisi” təşkil olunub. Biz də silsiləmizə başlamağın vaxtıdır deyib, şələ-küləmizi yığaraq yollanırıq milli parka…

Əl işləri ilə tanış olarkən cavan bir papaqçı diqqətimizi çəkir. Onun elə yerindəcə papaq tikməsinə baxaraq, fikrim gedir keçən ilin dekabr ayına. Həmin vaxt bu silsiləmizdə papaqçıdan da bir yazı yazmışdıq. O vaxt 78 yaşlı papaqçı, Kamil dayı sənət barədə danışarkən belə demişdi: “İndiki cavanlar bu sənətə getmirlər”… Elə bu fikirlərlə də yaxınlaşırıq cavan papaqçıya. Ki, görək, Kamil dayının dediklərini cavan nəsil təsdiqləyirmi? Söhbətin nədən ibarət olduğunu anlayan kimi gənc sənətkar, heç də deyildiyi kimi olmadığını bildirir...

Əvvəlcə, gənc papaqçını tanıyaq. Uruxov Zaur Abdulla oğlu 1983-cü ildə Balakən rayonunda anadan olub. Sənəti dayısından öyrənib. 28 yaşı var, özü isə Xalqlar metro stansiyasının yaxınlığında işləyir. Sənətə dayısının yanında papaq satmaqla başlayıb. Bu müddətdə dayısının vasitəsilə peşəyə yiyələnib və 10-11 ildir ki, papaqçılıqla məşğuldur.

Sənətkar öncə tikdiyi milli papaqların növləri və ölçüləri barədə danışır: “Adi papaqlarla yanaşı, qulaqlı və aşıq papaqları da tikilir. Aşıq var ki, düz papağı xoşlayır, yəni hər tərəfi düz olan, məsələn Şirvan zonasının aşıqları düz papaq geyinirlər. Gədəbəy, Qazax, Gürcüstan aşıqları papağın üstünü bir balaca enli xoşlayırlar. Həmin papaqların yuxarısı aşağısından 3-4 sm fərqli olur. Qarabağ aşıqları isə düz də geyinirlər, enli də... Molla papağı kimi tanınan papaqların əsl adı moskviçdir. Onların kantlı forması da olur. Qulaqlı papaqlara isə rus papaqları deyilir. Milli papaqlar da ki, standart olaraq 9.5, 10 sm hündürlükdə olur. Hərdən elə adamlar olur ki, böyük ölçülü papaq geyinir. Bu zaman 11, 1.5 sm papaqlar tikilir”.

Cavan ustanın sərgiyə çıxardığı papaqlar 20 manatdan 100 manata qədərdir. 15-20 manata isə parçadan olan milli papaqlar əldə etmək mümkündür. Dəri papaqlar 50-60, hətta 80 manatdan başlayır. Əntiq, gümüşü dəridən olan papaqlar isə 100-600 manat arası dəyişir.

«Zaur bəy, qocaman Kamil kişinin fikirlərinə nə deyə bilərsiz?»

«Kim deyir ki, gənc nəsil bu sənətə getmir! Elə, mənim ətrafımda yetəri qədər gənc papaqçılar var. İçərisində mənim tələbələrim də var, onlar da bu dəqiqə papaq tikirlər, hətta məndən də gəncdirlər – 22-23 yaşları var».

Dərini necə əldə olunmağına gəldikdə isə cavan sənətkar deyir ki, Ümumiyyətlə, bu cür dərilər Azərbaycana adətən Özbəkistandan müqavilə ilə gətirilir. “Sovet vaxtı gizlin yollarla gətirilirdi, məsələn bədənlərinə dolayırdılar. Ancaq, bu gün dayım özü gedib Özbəkistandan hazır halda – aşılanmış dərini gətirir. İndinin özündə də Özbəkistanda sənədin olmadan heç dəriyə əlini də vura bilməzsən. Orada dərini əlinə alıb baxan kimi deyirlər nə edirsən, olmaz”.

Papağın necə satılmasını və alıcı kateqoriyasını maraqlanırıq. Onun sözlərinə görə papaq alıcıları sırasında əvvəllər ağsaqqallar üstünlük təşkil edirdi. Lakin, getdikcə, dəridən olan yox, süni parçadan olan milli papaqlara cavanlar da meyl edir. “Məsələn toylarda geyinənləri də olur, özləri üçün suvenir saxlayanları da. Hətta, tanış cavanlar da var ki, bu papağı gündəlik geyim kimi istifadə edir. Əvvəlki illərə baxanda(papaqçı indikindən 5-10 il əvvəli nəzərdə tutur) cavanların milli papağa olan meyli xeyli artıb”.

Bir günün içində bir papağı tikməyin mümkünlüyünü deyən papaqçı papağın hazırlanma texnologiyasından da danışır: “Dərilər hazır gəlir. Biz əvvəl hazır yığırıq, sonra içliyini hazırlayaraq ölçüb-biçib dərini çəkirik onun üzərinə. Daha sonra, onu qoyuruq qəlibə. Bir müddət qəlibdə qalır. Astarı papağın içərisinə tikdikdən sonra yenə qəlibə qoyuruq ki, papaq formasını saxlasın. Papaq 12-16 saat da qəlibdə qaldıqdan sonra hazır olur. Deyək ki, bir gün tikmək, bir gün də qəlibdə qalmaqla, bir papaq iki günə tam hazır olur.

O satışın, yoxsa sifarişin daha çox olmağını belə izah edir: “Sifariş daha çox olur. Hərə gəlib öz rənginə düşən, xoşuna gələn dərini bəyənir. Bəzi adamlar dərinin rəngindən əlavə, onun güllərinə fikir verir. Elə adam var gülü iri olan, eləsi də var xırda güllü dəri xoşlayır. Bunlara əsasən də sifarişlər olur. Gündəlik bir papaq mən tikirəm, bu da aya 30 papaq eləyir. Bundan əlavə bizim üç nəfər də gənc işçimiz var, onlar da hərəsi günə bir papaq tikir. Bunlar mövsüm vaxtı – oktyabrdan, hardasa yanvarın sonlarına kimi baş verir. Bundan sonra sifarişlər nisbətən azalır”.

Gənc sənətkar üçün bu sənətin özəlliyi odur ki, papaq müqəddəsdir: “Bilirsiniz, papaq təkcə Azərbaycanda deyil, bütün Türk dünyasında müqəddəsdir, namus – qeyrətdir. Yəni, kişinin tüfəngi olar, atı olar, bir də papağı –bunlar kişi üçün həmişə müqəddəs olub. Misal üçün, bizim sexin qabağından keçənlər hərdən deyir ki, qardaş, şalvar balağı qatlayırsan? Mən fəxrlə deyirəm ki, yox, bura papaqçıdır. Bu papağı qoyan adam da, tikən adam da, özünü başqa cür hiss eləyir – fəxarət hissi kimi. Belə bir söz də var – Kişinin papağını kişi tikər”.

Papaqçılıqda əsas çətin iş müştərini razı salmaqdır. Hər halda, sənətkarın fikri belədir. “Bu işə yeni başlayanda çətin görünürdü mənə. Hətta, papağı səhv tikəndə dayım papağın səhv yerini sökdürmürdü, bütövlükdə söküb yenidən tikdirirdi mənə. Ona görə də, məcbur olaraq bütün fikrimi cəmləyirdim papağa və onun bütün sirlərini öyrənirdim. Bu sahədə çətin olan bir şey var, o da müştərini razı salmaqdır.

«Hər sahənin öz sirləri var, bəs papaqçılıqda xüsusi sirr nədir belə?», deyə sual veririk.

«Mənə görə bunun bir xüsusi sirri var ki, ona mütləq əməl olunmalıdır. Bu sirr dərinin güllərindədir. Bir çox dəridə güllər bir istiqamətə – quyruqdan başa doğru gedir. Bilməyən adam papağa əl vuran kimi, onun güllərini əliylə əzib qarışdırır. Belə olduqda papağın güllərinin gözəlliyi dağılır. Papaq isə bir tərəfə tumar sevir. O, elə tikilməlidir ki, dərinin tükləri soldan sağa doğru getsin. Güllərin istiqaməti əgər sağdan sola tikilsə, papaq gözəl görünməz. Papaq bu cür, yəni dəri quyruqdan başa doğru tikilməzsə onun parlaqlığı da itər. Papaqçılıqda xırda nüanslar çox olsa da, bu əsas sirlərindən biridir».

Ustadan sənətə hansı məqsədlə baxdığını da soruşuruq. Hər halda qoca fikirlərindən maraqlı olar: “Bu gün vəziyyət elədir ki, sənətə qazanc məqsədi ilə baxmasan yaşamaq mümkün deyil. Amma, qazancına da gərək hörmətlə yanaşasan, sevə-sevə işləyəsən. Papağı ürəklə tikməsən sifarişçi o papağı geyinməz. Çox adam papağın qiymətinin baha olduğunu qeyri-adi qarşılayır. Məsələn, papağı 100 manata satırıq. Dərini 70 manata alırıq Özbəkistandan, onun gömrük və əziyyət haqqını da üzərinə gəlsək burada elə də güclü gəlir qalmır”.

Sənətlə bağlı maraqlı olay danışarkən sifarişçi ilə bir dəfə dalaşdığını da deyir, gənc sənətkar: “Söhbət belə olub ki, mənə dedi, bu neçəyədir ə... dedim, ə deyil, ü–dür, papaq da 100 manatdır. Bundan sonra aləm qarışdı bir-birinə (gülür). Yəni, o məni acılayıb, mən də dözməmişəm.

Bir dəfə də müştəri dəri papaq sifariş elədi, dərini də imzaladı. Dedi ki, pulunu az-az verərəm. Bir neçə vaxtdan sonra pulun axırıncı payını ödəyərkən dedi ki, bu mənim sifariş elədiyim dəri deyil. Biz bilirik ki, belə şey mümkün deyil. Uzun mübahisədən sonra papağı sökdüm və imzanı qoydum qarşısına. Dayım dedi bu sənin imzandı? Baxıb dedi: papağımı tik qaytar, gedirəm. Çox sağ ol deyib, səsini çıxarmadan da getdi”.

Özü gənc, sənəti qoca olan Zaur bəy sonda bizə əntiq dəri və onların keyfiyyəti barədə maraqlı informasiya da verir: “Qara və palıdı dərilər Özbəkistanın bütün şəhərlərində olur. Gümüşü-əntiq dərilər isə Özbəkistanın yalnız Karakalpaq şəhərində olur. Dərinin keyfiyyətini bilmək üçün əlini dəriyə vurursan, əgər yumşaqdırsa, qat kəsmirsə, deməli keyfiyyətli aşılanıb”.

Beləliklə, bu yazıdan sonra belə bir nəticəyə gəlirik ki, cavanlar da bu sənətə yiyələnir. Və əminliklə deyirik ki, qədimlərdən bəri süzülüb gələn papaqçılıq sənəti hələ uzun müddət də yaşayacaq...

Elgün Mənsimov

Kaspi.- 2011.- 28 sentyabr.- S.9.