“Xarici donorlar Azərbaycan QHT-lərinə hörmətsizlik edirlər”

Razi Nurullayev: «Xarici donorların Azərbaycanda demokratiyanın, insan haqlarının, vətəndaş cəmiyyətinin inkişafına çalışmaları barədə dedikləri qeyri-ciddi səslənir»

Son vaxtlar beynəlxalq donor təşkilatlarının Azərbaycan QHT-lərinə diqqəti azalıb. Xeyli müddətdir xarici donorlarla çalışan QHT-lərin rəhbərləri buna açıq şəkildə etiraz etməkdədirlər. Belələrindən biri də REGİON Beynəlxalq Analitik Mərkəzi İH-nin sədr Razi Nurullayevdir. Onunla söhbətimizdə yaranmış durumun səbəblərini aydınlaşdırmağa çalışdıq.

- Razi bəy, sizcə, xarici donorların Azərbaycan QHT-lərinə bu cür münasibətinin səbəbləri nədir?

- Əslində onlar bizə qrant verməkdən birbaşa imtina etmirlər. Xarici donorlar elan etdikləri qrant müsabiqələrinə həm xarici, həm də yerli QHT-ləri dəvət edirlər. Yerli QHT-lər isə xarici QHT-lərlə rəqabətdə uduzurlar. Məsələ burasındadır ki, yerli QHT-lər layihələri Azərbaycan dilində hazırlayıb sonradan ingilis dilinə tərcümə etdirirlər. Bu zaman haradasa 20 faiz təhrif mümkündür. Xarici QHT-lərin Azərbaycan təmsilçiləri isə bu baxımdan üstünlüyə malikdirlər. Bunun nəticəsidir ki, xarici donorların keçirdikləri qrant müsabiqələrinin qalibləri elə xarici QHT-lər olurlar. Həmin QHT-lər sonradan Azərbaycan QHT-lərini formal olaraq tərəfdaş kimi seçirlər. Onu da deyim ki, xarici QHT-lər adətən aldıqları qrantların böyük bir qismini adminstrativ xərclərə yönəldirlər. Birbaşa nəzərdə tutulan məqsədə yönəldilən vəsaitlərin həcmi isə çox az olur. Başqa sözlə, xarici donorların ayırdığı qrantlar Azərbaycanda demokratiyanın, insan hüquqlarının, vətəndaş cəmiyyətinin inkişafına deyil, onların öz ölkələrini təmsil edən QHT-lərin imkanlarının artırılmasına yönəlir. Bu, çox pis tendensiyadır. Çünki beynəlxalq donorlar həmişə elan edirlər ki, onlar Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı ilə bağlı layihələr həyata keçirirlər. Bu barədə ağızdolusu danışırlar, amma əməli işə gələndə kənaraçıxmalara yol verirlər.

Hətta mən deyərdim ki, xarici donorlar Azərbaycan QHT-lərinə qarşı ayrı-seçkilik edirlər. Bu mənada xarici donorların Azərbaycanda demokratiyanın, insan haqlarının, vətəndaş cəmiyyətinin inkişafına çalışmaları barədə dedikləri qeyri-ciddi səslənir. Vəziyyət həqiqətən ağırdır. Xarici donorların bu diskriminasiya siyasəti ucbatından Azərbaycanda demokratiya, insan hüquqları sahəsində fəaliyyət göstərən bir sıra QHT-lər öz fəaliyyətlərini dayandırmalı olublar. Bəzi QHT-lər isə məcburiyyətdən öz fəaliyyətlərini məhdudlaşdırmaq yolu tutublar.

Bəzən isə xarici donorlar QHT-lərə qarşı hörmətsizlik edirlər. Məsələn, 4-5 min dollarlıq layihələr üçün məbləği elan etmədən elanlar verirlər. Yerli QHT-ləri açıq tenderdə iştiraka çağırırlar. QHT-lər də minimum 100-300 manat xərcləyərək layihə təklifləri hazırlayıb tenderə qatılırlar. Tenderin nəticələri isə açıqlananda məlum olur ki, 300-400 QHT-nin iştirak etdiyi tenderdə dəyəri 10 min dollara yaxın olan cəmi bir layihə maliyyələşdiriləcək. Beləliklə, yerli QHT-ləri aldadaraq vaxt və maliyyə itkisinə məruz qoyurlar. Sizcə, bu, nə dərəcədə doğrudur? Məncə, bu, çox ədalətsiz yanaşmadır.

- Xarici donorlar bu addımlarının səbəblərini nə ilə izah edirlər?

- Onlar hesab edirlər ki, Azərbaycan yaxşı maliyyə imkanlarına malik neft ölkəsidir. Dövlət Neft Fondunda 30 milyard dollarlıq ehtiyat var. Buna görə də, Azərbaycan QHT-lərini dövlət maliyyələşdirməlidir. Bu yanaşmada müəyyən həqiqət də olsa, mən bunu bəhanə kimi qəbul edirəm. Çünki əgər beynəlxalq donor Azərbaycanda demokratik proseslərin inkişafını, vətəndaş cəmiyyətinin daha da güclənməsini istəyirlərsə, onlar da buna öz töhfələrini verməlidirlər. Hələlik Azərbaycan dövlətinin QHT sektoruna ayırdığı vəsaitlərin həcmi o qədər də böyük deyil. Keçən ilin statistikasına əsasən, Azərbaycan QHT-lərinə verilən qrantların 92 faizi xarici donorlar, cəmi 8 faizi isə yerli donorlar tərəfindən maliyyələşdirilib. Yəni, Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasında xarici donorların xüsusi rolu var. Yaxşı olardı ki, gələcəkdə Prezident yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurası heç olmasa, vətəndaş cəmiyyətinə lazım olan vəsaitin 30-50 faizini ödəyə biləydi.

- Sizcə, problemi məhz son vaxtlar aktuallaşması nə ilə əlaqədardır? Nə oldu ki, xarici donorlar belə dəyişdilər?

- Bu suala cavab vermək çətindir. Mənə belə gəlir ki, burada əsas səbəb son vaxtlar Azərbaycan dövlətinin imkanlarının kifayət qədər artmasıdır. Bilirsiniz ki, Azərbaycan artıq kredit alan ölkədən kredit verən ölkəyə çevrilib. Gəlirlərin səviyyəsinə görə Azərbaycan orta səviyyədə inkişaf etmiş ölkələrin sırasındadır. Ola bilsin ki, xarici donorlar bunu nəzərə alırlar. Digər tərəfdən isə xaricilərin yanaşmasına görə Azərbaycanda bu sektora qoyulan vəsait özünü doğrultmur. Yəni onlar pulu xərcləyib istədikləri nəticəni ala bilmirlər. Mən bir neçə dəfə xarici donor təşkilatlarının təmsilçiləri ilə söhbətimdə bu yanaşmanı müşahidə etmişəm. Onların bəziləri hesab edirlər ki, həyata keçirilən layihələr nəticəsində Azərbaycanda demokratiya, insan hüquqları sahəsində çox böyük dəyişikliklər müşahidə olunmalıdır. Amma məncə bu, çox gülməli yanaşmadır. Mənim fikrimcə, nəticənin əldə olunmamasının səbəbi yerli QHT-lərin yaratmaz işi deyil, xarici donorların sistemsiz fəaliyyətidir. Bircə faktı deyim ki, xarici donorların Azərbaycan QHT-lərinə ayırdıqları qrantların məbləği həmişə Gürcüstana və Ermənistana nisbətən az olub. Onların Azərbaycan QHT-lərinə verdiyi 3-5, maksimum 20 min dollarla ciddi dəyişikliklərə nail olmaq mümkün deyil. Əsas problem ondadır ki, xarici donorların verdiyi qrantlar davamlı olmur.

Bəzən bunun nəticəsində yerli QHT-lərin çox mütərəqqi təşəbbüsləri yarımçıq qalır. Məsələn, biz QHT-lərin dövlət qeydiyyatına alınması, məhkəmələrdə onların hüquqlarının qorunması, bu sektorda çalışanların bilik və bacarıqlarının artırılması, bu məqsədlə təlimlərin keçirilməsi ilə bağlı çox yaxşı təkliflərlə xarici donorlara müraciət etmişdik. Bununla bağlı həmin təşkilatların rəhbərləri ilə müzakirələrimiz də olmuşdu. Amma onlar bizə yardım göstərmək istəmədilər. Ümumiyyətlə, xarici donorlar heç bir vəchlə Azərbaycan QHT-lərinə texniki yardımlar göstərmək istəmirlər. Onların Azərbaycan QHT-ləri ilə işləmək həvəsi tamamilə itib. Onlar qrantları şəxsi maraqları çərçivəsində ayırırlar. İş metodları da bu fəlsəfəyə uyğundur. Bu baxımdan, mən deyərdim ki, beynəlxalq donorların Azərbaycandakı işləri tamamilə iflasa uğrayıb. Onların bu siyasəti nəticəsində QHT-lər də çox ciddi problemlərlə üz-üzə qalıblar. Yaranmış vəziyyətdə QHT-lərimizin üz tutduğu əsas ünvan QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurası olub. Amma bu fondun büdcəsi də o qədər də böyük deyil. Nəticədə nəzərdə tutulan işləri həyata keçirmək üçün maliyyə çatışmazlığı ilə üzləşirik.

- Razi bəy, bəlkə xarici donorların Azərbaycan QHT-lərinə marağının azalmasında üçüncü sektor təmsilçilərinin özlərinin də günahları var. Bəlkə doğrudan da bizim QHT-lər onların nəzərdə tutduqları işləri yerinə yetirə bilmirlər?

- Əlbəttə ki, belə deyil. Mən bir neçə dəfə xarici donorların Azərbaycan QHT-lərinin beynəlxalq standartlara uyğun işləməməsi, qeyri-şəffaf fəaliyyət göstərməsi ilə bağlı fikirlərini eşitmişəm. Amma heç vaxt bununla razı olmamışam. Onlar bəzən elə bir iddia da ortaya atırlar ki, Azərbaycan QHT-ləri böyük məbləğli layihələri idarə edə bilmirlər, hesabatları düzgün vermirlər. Amma bunların hamısı yanlışdır. Mən tam təminat verərəm ki, Azərbaycan QHT-lərinin fəaliyyəti bu gün xarici donorların seçdiyi xarici tərəfdaşlardan dəfələrlə üstündür. Azərbaycan QHT-lərinin böyük layihələri idarə etmək üçün kifayət qədər təcrübələri və imkanları var. Bizim bilik və bacarıqlarımız da yetərlidir. Azərbaycanda dəyəri milyon dollar olan layihələri idarə edən QHT-lər var. Baş verənlər sadəcə beynəlxalq donorların müəyyənləşdirdiyi yeni siyasətin nəticəsidir. Onlar sadəcə ayırdıqları pula öz təşkilatlarını maliyyələşdirmək istəyirlər. Qalanları isə hamısı bəhanədir.

İlham QULİYEV

Kaspi.-2011.- 13 sentyabr.-S.10.