Edqar Alan Po

Ağzıyırtıq ürək

(hekayə)

Hə, doğrudu! Əsəbiyəm, özü də ağlasığmaz dərəcədə əsəbiyəm; ama niyə elə fikirləşirsiniz ki, dəliyəm? Bu xəstəlik duyğularımı nəinki korşaldıb məhv etdi, əksinə daha da kəskinləşdirdi. Hər şeydən əvvəl, ən çox da eşitmə qabiliyyətimi. Mən yerdə, göyün yeddi qatında baş verən hər şeyi eşidirdim. Cəhənnəmdən də çox şeylər eşitməyə başlamışdım. Bundan sonra da mənə dəli deməyə diliniz necə gəlir? Elə isə, dinləyin! Görün bütün hekayəni sizə əvvəldən axıra olduğu kimi, özü də necə sakit danışıram.

Heç özüm də bilmirəm ki, bu ideya ağlıma necə gəlib; ama bir dəfə başıma girməyini gördüm, ondan sonra, gecə-gündüz məndən əl çəkmədi. Deyim ki, əlimdə heç bir səbəb yox idi. Qudurub-eləməmişdim də. Mən bu qocanı sevirdim.

O, haçansa məni nə incitmişdi, nə də təhqir etmişdi. Var-dövlətində qətiyyən gözüm yox idi. Düşünürəm ki, problem onun gözüydü! Bəli, gözü! Gözlərindən biri, sanki üzərinə lent çəkilmiş, açıq-mavi leşyeyən qartal gözünə bənzəyirdi. Nə vaxt mənə baxsa, qanım donurdu. Mən də tədricən, yavaş-yavaş qocanı aradan götürmək qərarına gəldim. Beləliklə, özümü həmişəlik o gözdən xilas edəcəkdim.

İşin canı da elə budur. Sizcə, məgər mən dəliyəm? Dəli hırnan-zırı nə qanır? Amma siz keşkə məni görəydiniz. Necə ağılla hərəkət elədiyimi – necə diqqətlə, gizlin-gizlin, ehtiyatla işi bitirdiyimi görməliydiniz. Qocaya, heç vaxt onu öldürməmişdən əvvəlki həftəyə kimi bu qədər xeyirxah olmamışdım. Və hər gecə, təxminən gecə yarısı qapısının qıfılını çevirib açardım. Ah, necə də nəzakətlə! Sonra, başımın ancaq girə biləcəyi aralıqdan içəri, üstü örtülü fənər tutardım. Elə örtülü ki, çölə azca da olsa işıq saçmazdı, sonra başımı içəri soxardım. Hansı vəziyyətdə uzandığmı görsəydiniz gülərdiniz! Qocanı oyatmamaq üçün çox yavaş-yavaş hərəkət edərdim. Başımı qapı arasından, onu yatağında görə biləcək qədər soxmaq, düz bir saatımı alırdı. Dəlinin başı bu qədər yaxşı işləyə bilərmi? Başım otağa girəndən sonra, fənəri ehtiyatla yandırardım – çox diqqətlə (millər cırıldadığına görə) – sadəcə, nazik bir şüanın leşyeyən qartal gözünə düşə biləcəyi qədər. Bütün bunları, yeddi uzun gecə boyu, hər gecə, düz gecə yarısında etdim. Amma o göz həmişə bağlıydı; buna görə işə davam eləmək qeyri-mümkün idi, çünki məni təngə gətirən qoca deyildi, ancaq onun Yaman Gözüydü. Yenə də hər səhər, gün aydınlananda otağa gedər, onunla cəsarətlə danışardım. Səmimi səs tonuyla adını deyər, gecəni necə keçirdiyini soruşardım. Bax, görürsünüz, mənim hər gecə, düz on ikidə, onu yatarkən müşahidə etdiyimdən şübhələnməsi üçün hissiyyatı çox güclü olmalı idi.

Səkkizinci gecə qapını açarkən həmişəkindən daha tədbirliydim. O qədər ki, saatın əqrəbi məndən daha tez hərəkət edirdi. O gecədən əvvəl heç vaxt gücümün və fərasətimin dərəcəsini bu qədər hiss etməmişdim. Qələbə sərməstliyindən özümü güc-bəlayla saxlaya bilirdim. Artıq ordaydım, qapını yavaş-yavaş açırdım. O isə mənim gizli hərəkətlərimi və fikirlərimi hətta yuxusunda belə görə bilməzdi. Bütün bu fikirlərə istehza ilə güldüm və o, bəlkə də məni eşitdi, diksinmiş kimi qəfildən yatağında tərpəndi. İndi fikirləşə bilərsiz ki, geri çəkildim, ama yox. Otaq zülmət qaranlıqdı (qoca oğrulardan qorxduğuna görə pəncərələri bərk-bərk bağlayardı), buna görə də qapının arasını görmədiyini bilirdim, eyni aramla qapını itələməyə davam etdim.

Nəhayət, başımı içəri soxub düz fənərin üstünü açmağa çalışırdım ki, baş barmağım tənəkə çəngəlin üstündən sürüşdü və qoca çarpayısında dikəlib qışqırdı: “Orda kim var?”

Dilimi udub sakit dayandım. Düz bir saat bircə əzələmi də tərpətmədim, onun da uzandığını eşitmədim. O, hələ də çarpayıda oturub, eynən mənim də gecələr boyu etdiyim kimi, dörd divarın məzar sükutunu dinləyirdi...

Bir az sonra yüngülvari inilti eşitdim, bilirdim ki, bu, ölümcül dəhşətin iniltisidi. Ağrının, ya da dərdin deyil, - ah, yox! - bu, dəhşətin əsir aldığı ruhun dibindən gələn boğuq səs idi. O səsi yaxşı tanıyıram. Gecələr boyu, düz gecə yarısı, bütün dünya yatarkən bağrımdan qopub gəlirdi, dəhşətli əks-sədasıyla dayanmadan dərinləşərkən, qorxu bütün mənliyimi sarırdı. Dedim axı, bu səsi yaxşı tanıyıram. Qəlbimin dərinliyində ona istehza ilə gülsəm də, qocanın nə hiss etdiyini başa düşür və ona yazığım gəlirdi. Birinci tıqqıltını eşidib yataqda çevriləndən bəri gözü açıq yatdığını bilirdim. Ta o vaxtdan bəri qorxuları onun qanına işləməyə başlamışdı. Səbəbsiz olduğunu fikirləşməyə çalışır, ama bacarmırdı. Öz-özünə danışırdı: “Bacadakı küləkdən başqa heç nə deyil – yəqin siçandı, döşəmədə qaçır”, ya da “Bu sadəcə, balaca böcək civiltisidi”. Bəli, bu fərziyyələrlə özünü sakitləşdirməyə çalışırdı, amma hamısı boş-boş şeylərdi. HAMISI BOŞDU, çünki qara kölgəsiylə yavaş-yavaş ona yaxınlaşan ölüm qurbanını toruna salmışdı. Tam olaraq dərk edə bilmədiyi kölgənin onu kədərləndirən təsiri - görülməsə, eşidilməsə də - otaqdakı varlığımı hiss etməsiydi.

Onun uzandığını eşitmədən, böyük səbirlə gözlədikdən sonra, fənərdə balaca, bapbalaca bir yarıq açmaq qərarına gəldim. Açdım, - təsəvvür etməzsiniz, necə sakit, oğrun-oğrun, - o yarıqdan bayıra çıxan hörümçək sapı kimi nazik, tutqun şüa leşyeyən qartal gözünün üstünə düşənə qədər...

Açıqdı, geniş-geniş açılmışdı, baxdıqca qəzəblənirdim. Onu incəliyinəcən görə bilirdim – donuq mavi və üzərində məni sümüklərimə qədər ürpərdən çox iyrənc bir örtük; ama qocanın üzünü, ya da bədəninin başqa heç bir yerini görə bilmirdim. Sanki instinktiv olaraq işığı dübbədüz o lənətə gəlmiş nöqtəyə yönəltmişdim.

Dəlilik mövzusunda yanılmalarınızın hisslərin həddindən artıq kəskinliyi olduğunu deməmişdimmi sizə? İndi, deyirəm ki, eynən pambığa bürünmüş saatın səsi kimi zəif, boğuq və cəld səslər gəldi qulağıma. Bu səs də mənə yaxşı tanışıydı. Qocanın ürək döyüntüləriydi. Eynən çalınan təbilin əsgərləri cəsarətləndirdiyi kimi, bu səs məni daha da qəzəbləndirirdi.

Yenə də özümü saxlayıb, tərpənmədim. Güclə nəfəs alırdım. Fənəri tərpənməz tutdum. İşığı gözün üstündə saxlamağa çalışırdım. Bir yandan da, bərbad ürək döyüntüləri artırdı. Daha tezləşir və yüksəlirdi. Qocanın qorxusu dəhşətli olmalıydı. Yüksəlirdi, dediyim kimi, daha da yüksəlirdi! Əsəbi olduğumu demişdim: bəli, eləyəm. Və indi, gecənin ölü saatında, bu köhnə evin dəhşətli sakitliyində elə bir səsin məndə nəzarət olunmaz dəhşət istəyi oyandırması çox qəribəydi. Yenə də bir neçə dəqiqə ərzində özümü ələ alıb hərəkət eləmədim. Ama döyüntülər yüksəlir, durmadan yüksəlirdi! Ürəyimin bu dəqiqə partlayacağını düşündüm. İndi də içimi başqa bir narahatlıq bürüdü - səsi qonşulardan biri eşidə bilərdi! Qocanın vaxtı gəlmişdi! Qulaqbatıran səslə fənərin üstünü açdım və otağa tullandım. O, bir dəfə bağırdı - sadəcə, bir dəfə. Onu dartıb dərhal döşəməyə endirdim və ağır çarpayının üstünə itələdim. Sonra, sevinclə gülümsədim, işin indiyə qədər yaxşı getmiş olmasına... Amma daha bir neçə dəqiqə, ürək boğuq səslə vurmağa davam etdi. Yenə də, bu, məni narahat etmədi: divarın o biri tərəfində eşidilməzdi. Onsuz, bir az sonra o da kəsildi. Qoca ölmüşdü. Çarpayını qaldırıb cəsədə baxdım. Bəli, daş kimi cansızdı. Əlimi ürəyinin üstünə qoyub dəqiqələrlə çəkmədim. Vurmurdu. Gözü daha məni narahat etməyəcəkdi.

Əgər, hələ də dəli olduğumu fikirləşirsinizsə, cinayəti gizlədərkən gördüyüm ehtiyat tədbirlərini eşidəndən sonra elə fikirləşməyəcəksiniz. Hava yavaş-yavaş aydınlanır, mən tələsirdim, amma səssiz. Əvvəl cəsədi parçaladım. Başını, qollarını, ayaqlarını kəsdim.

Sonra, otağın döşəməsindən üç taxta sökdüm, kəsdiyim parçaları da doğradıqlarımın arasına yığdım. Taxtaları yerinə yerləşdirdim, çox diqqət və ağılla, elə ki, heç bir göz - onunku belə - nə isə aşkar edə bilməzdi. Ortada təmizlənəcək bir şey qalmamışdı - heç bir ləkə - qan, ya da başqa bir şey. Bunun üçün həddindən artıq ehtiyatlı davranmışdım.

Bütün işləri bitirəndə saat dörd olmuşdu - düzü, hava hələ də gecə yarısı kimi qaranlıqdı. Zəngli saat çalanda, küçə qapısının da döyüldüyünü eşitdim. Heç bir narahatlıq keçirmədən qapını açmağa düşdüm - nədən qorxacaqdım ki? Özlərini çox nəzakətlə polis məmuru kimi təqdim edən üç adam içəri daxil oldu. Gecə yarı qonşulardan biri bağırtı eşidib; kiminsə öldürüldüyündən şübhələnib polisə məlumat verib, onlar da mənzili axtarmaq üçün göndərilmişdilər.

Gülümsədim - niyə qorxmalıyam ki? Polisləri içəri dəvət etdim. Bağırtını, qorxulu yuxu gördüyümə görə mənim çıxardığımı, qocanın isə kənddə olmadığını dedim. Ziyartəçilərimə bütün evi gəzdirdim. Evi axtarmalarını - yaxşıca axtarmalarını təklif etdim. Axırda da onları qocanın otağına apardım. Əşyalarının yerli yerində olduğunu göstərdim. Özümə elə güvənirdim ki, otağa stul gətirib çox yorulduqlarını və onlara dincəlmələrini istədiyimi söylədim, mən də öz stulumu, qələbəmin verdiyi cəsarətlə cəsədin olduğu yerin düz üzərinə qoydum.

Polislər kifayətlənmişdi. Mənim davranışım onları inandırmışdı. Mənsə olduqca rahat idim. Onlar oturdular, mən suallarına sevinclə cavab verərkən onlar da ordan-burdan danışırdılar. Amma çox keçmədi ki, özümü yorğun hiss etməyə başladım, getsələr yaxşı olacaqdı. Başım ağrımağa, qulaqlarıma səslər gəlməyə başladı: onlar hələ də oturub söhbətə davam edirdilər. Səslər qulaqlarıma daha da qüvvətlə gəlməyə başladı: - davam edir və dayanmadan artırdı: bu hissdən qurtulmaq üçün daha çox danışmağa başladım. Amma o artır, daha çox hiss edilirdi - ta ki, səsin əslində qulaqlarımdan gəldiyini anlayana qədər.

Şübhəsiz, o vaxt mənim rəngim ağardı; - yenə də güclü səsimlə dayanmadan danışmağa davam etdim. Səs yüksəlirdi - nə edə bilərdim? Qısıq, anlaşılmayan, qarma-qarışıq səsdi - eynən pambığa bürünmüş saatınkı kimi. Nəfəsim kəsildi - yenə də polislər bir şey eşitmirdi. Daha sürətlə danışmağa başladım - daha hərarətli; ama o səs inadla yüksəlirdi. Ayağa qalxdım, mənasız şeylər haqqında şişirdə-şişirdə danışdım; səs hələ də yüksəlirdi. Niyə getmirlər? Adamların dedikləri məni qəzəbləndirirmiş kimi ağır addımlarla döşəmədə o tərəf bu tərəfə var-gəl etdim - səs yüksəlməyindəydi. Aman Tanrım, daha neyləyə bilərdim? Hirsimdən partlayırdım – qışqırıb-bağırdım, söyüş söydüm. Oturduğum stulu döşəməyə sürtdüm, ama o səs hamısının səsini batırır və dayanmadan yüksəlirdi. Yüksəlir, yüksəlir, yüksəlirdi! Adamlar hələ də şirin-şirin söhbətləşir, gülümsəyirdilər. Eşitməmələri mümkün idi mi? Böyük Tanrım! Yox, yox, eşitdilər, şübhələndilər! Bilirlər! Qorxumu lağa qoyurlar! – belə fikirləşirdim, hələ də elə fikirləşirəm. Heç nə o əzabdan daha dəhşətli ola bilməzdi! Heç nə belə lağa qoymalardan daha dözülməz ola bilməzdi! Bu ikiüzlü təbəssümlərə artıq dözə bilməzdim! Hiss etdim ki, ya çığırmalıyam, ya da ölməli! Və indi - indi yenidən! Qulaq asın! Yüksəlir! Yüksəlir! Yüksəlir! YÜKSƏLİR!

“Yaramazlar!” deyə dəhşətlə bağırdım, “Bəsdir, məni lağa qoydunuz. Günahımı etiraf edirəm! - Döşəmələri qaldırın! Burada! Burada! - Bu onun lənətə gəlmiş ürəyinin döyüntüsüdür!

Redaksiyadan: “Ağzıyırtıq ürək” (The Tell-Tale Heart) ilk dəfə 1843-cü ilin Aprelində Ceyms Rasl Louelin (James Russel Lowell) “Pioner” dərgisində çap olunub.

İngilis dilindən tərcümə etdi: Nilufər Nil Muğantürk

Qaynar.info

Kaspi.-2013.-31 avqust.-2 sentyabr.-S..23.