Savad istedad demək
deyil
Nahid
Hacızadə: «Amma özlərindən çox
razıdırlar, yazmadıqları əsərlərin
lovğalığını edirlər»
Nahid
Hacızadə 1936-cı il martın 14-də Gədəbəyin
Düzrəsullu kəndində anadan olub. Orta məktəbi
Tovuzda bitirib. Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya
fakültəsində təhsil alıb. Ali məktəbi
bitirdikdən sonra ilk iş yeri televiziya olub. Sonralar bir müddət
nəşriyyatda çalışsa da, hazırda Respublika
Xatirə Kitabı Redaksiyasının baş redaktorudur.
N.Hacızadə həm də dramaturqdur. Onun "Ömrün
sorağında", "Ömür gözləyir bizi",
"Məhəbbət yaşadır",
"Köçündən ayrılan durna" pyesləri
Şəki, İrəvan və Bakı teatrlarında
tamaşaya qoyulub. "Qisas qiyamətə
qalmaz" pyesi isə Azərbaycan Dövlət Akademik Milli
Dram Teatrının hazırladığı ən uğurlu tamaşalardan
biri olub.
Nahid Hacızadənin ssenariləri əsasında həm
də 30-a yaxın sənədli və bədii televiziya filmi
çəkilib. Müəllifin "Son qəmin olsun, Vətən!",
"Qayalarda qalan səs" və "Yaşa, ey haqq"
filmləri Qızıl Fonda daxil edilib. Nahid Hacızadə
lap gənclik çağlarından poeziyaya maraq göstərib.
Onun şeirlərinə çoxlu sayda
mahnılar bəstələnib. Nahid müəllim
uzun illər Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio
Verilişləri Komitəsində çalışıb.
Redaktorluqdan şirkətin sədr müavini vəzifəsinə
qədəri bir yol keçib. Əlbəttə,
yazıçımızın fəaliyyəti təkcə
radio və televiziya ilə məhdudlaşmır. Hər şeydən öncə, Nahid müəllim
nasirdir. O, ədəbiyyata 1969-cu ildə "Ulduz"
jurnalında çap edilən "Lirik miniatürlər"lə
gəlib. İlk kitabı da 1972-ci ildə "Gənclik"
nəşriyyatında çap edilib. "Bir
ana tanıyırdım" adlanan bu əsəri ədəbi
ictimaiyyət tərəfindən maraqla qarşılanıb.
Bir vaxtlar N.Hacızadənin işıq
üzü görən kitablarının tirajı 20, 30, 40, 45
min arasında dəyişirdi. Ağsaqqal
yazıçımızla olanlardan-ötənlərdən, ədəbiyyatdan,
sənətdən söhbət etmək maraqlı idi.
- Dağlar sizdə nəyim qaldı,
povestiniz qəribə əsərdir, sırf hisslə
yazılıb. Başqdan-sana qədər də obrazdan-obraza
hiss artır, dərinləşir. Sizi o dərəcədə
hissə qapdıran nə idi əsəri yazarkən?
-İstəsən həmin povestin yazılma tarixindən
sənə danışa bilərəm. Deməli, günlərin bir
günü, bir qarlı qış günündə “Kirpi”
jurnalının baş redaktoru Eyvaz Borçalı, “Gənclik”
jurnalının baş redaktoru İlyas Tapdıq və mən
dedik ki, gəl gedib Gədəbəyin qarlı
dağlarını görək, qarı görək , bir-iki
gün gəzib qayıdaq Getdik. Gəlişimizi
eşidən rayonun hörmətli adamları, vəzifəli
şəxsləri bizə qonaqlıq verdilər, çox
yaxşı gün keçirdik. Axşam İlyasa dedim
ki, ay İlyas gedək sizin kəndə. Onların
kəndində olmamışdım. Rayonun
birinci katibi bizə maşın ayırtdırdı. Çox təkid elədim ki, gedək, amma onlar qara
görə getmək istəmirdilər. Nəysə
maşın işləyən yerə qədər getdik.
Qar, buz elədir ki, bayıra çıxmaq
olmur. Gəlib İlyas oxuyan məktəbin
yanında düşdük. Xeyli gedəndən
sonra gördük ki, Əli İsmayıllı kəndində
bircə işıq yanır, getdik işığa sarı.
Kənddə hərdən it hürüşməsi
gəlir, qalan heç bir həyat işarəsi yoxdu. Gəlib bir daxmaya çatdıq, mən qabaqda gedirəm.
Doğurdan da, işıq gələn ev
İlyasgilin evi idi. Buz bağlamış pəncərədən
ev görünmürdü. Pəncərəni
tıqqıldatdım, bir də eşitdim ki, İlyasın
anası Mucuq xanımın səsi eşidildi: “Sən gələn
yollara qurban olum ay İlyas”. Girdim içəri, dedi bəs
bizim İlyas hanı? Dedim gəlir, onlar bir az
arxada qalmışdılar. Bizə
çay-çörək hazırladı, yedik, içdik.
Söhbət əsnasında dedim ki, Ay Muncuq xala, niyə gedib
Bakıda qızının, oğlunun yanında qalmırsan?
Heç olmasa qışda get qal Bakıda, yay da gəl qal
burda. Allah göstərməsin, burda bir hadisə
baş versə, insanlar xəbər tutanacan iş-işdən
keçmiş olacaq. Qayıtdı bircə cümlə
dedi: “Ay Nahid, mən heç yana gedə bilmərəm, bax siz
bu işığı görüb gəlmisiz. Mən
burdan çıxıb getsəm ərimin ruhu digərgin
düşər, inciyər məndən. O da müharibədən
qayıtsa və görsə ki, bu ev
qaranlıqdı inciyər bizdən. Ölübsə
də ruhu inciyər. Mən bu evi yiyəsiz
qoya bilmərəm”. Bu fikri məni sirkələdi,
Bakıya gələn kimi sürətlə həmin povestini
yazdım. O hadisə məni yazıçı kimi
çox sarsıtdı. Bir Azərbaycan
qadını müharibəyə getmiş ərini gözləyir,
ona görə evinin işığını qoruyur.
- “Köçündən
ayrı düşmüş” əsərinizdə Ceyhun
obrazı var, anlaşılmazdır, qərarsızdır. O dövrdə bir neçə belə qəhrəmanları
olan əsərlər var. Bu qəribə xarakterləri yaradan
nə idi, o dövrün ab-havası, yoxsa?
-Mənim
yazdığım əsərlərin hamısında səndəlilik
var. Daha çox olmuş hadisələri yazmışam. Çingiz Fərəcov qəribə taleyi olub,
Çingiz Şuşada uşaq evində böyüyüb,
Nazim Hikmət onu oğulluğa götürüb. Altı ay Moskvada onun yanında qalıb. Bir dəfə o televizorda çıxış edəndə
anası onu televizorda görüb tanıyır və gəlib
onu televizyadan soruşub tapır. Çingiz
öz həyatını danışdı, povestin əsas qəhrəmanı
da odur. Çingiz obrazı da həyatdan gəlmə
obrazdır. Ağdamda televizya günləri
keçiriləndə ordaydıq. Qasım kişi vardı, gözəl istirahət
zonası yaratmışdı. Orda bir oğlan
xüsusi diqqətimi çəkdi. Birdən
Qasım kişiyə dedm ki, bu oğlan kimdir. Dedi ki, bu
daş karxanasında işləyir, həbsxanada qalandır. Gəlib burda işləyir, həm də vaxtından
gedir. Əhvalatını
danışdı, deməli, oğlan sürücü
imiş. Bir gün müdiri məclisdən
gələndə ona deyib ki, düş maşını mən
sürəcəm. Yolda adam vurub. Həmin oğlanı inandırb ki, cinayəti boynuna
al, mənim çıxışlarım çoxdur, səni
azad elətdirəcəm. Sonra da heç
bir köməklik etməmişdi. Ceyhun
inamsız və həyatın hər üzünü
görmüş insan idi, elə mənim qəhrəmanım
da.
Bəzilərinə elə gəlir ki, o illər
çox aydın illər idi, amma əslində çox
çətin illər idi. O illərin yaratdığı
obrazlar da belə olmalı idi. O qaranlıq illərdə
insanlar neyləcəyini bilmirdi, insanın bada getməsi
çox asan idi. Mən
çalışmışam ki, o insanların daxili təbəddülatlarını
verim, hisslərini əks etdirim. Mənimçün
əsas qayə obrazın hisslərini əks etdirməkdir.
- Ənvər Məmmədxanlı ilə bağlı
xatirələrinizi yazmısız, amma onun qəribə taleyi
olub, evlənməyib. Amma nədənsə bu məsələlər
ağızdan-ağıza danışılsa da düz-əmməlli
yazılmayıb?
- Ə.Məmmədxanlının bacısı Həbibə
xanımla bir yerdə işləyirdim. Həm də
qonşuluğumuzda qalırdı. Ə.Məmmədxanlı
tək yaşayırdı, hər şənbə günü
bacısıgilə qonaq gəlirdi. Tez-tez
bacısı gilə gələndə görüşür,
harasa gedib çay içirdik. Saatlarla söhbət
edirdik, çox maraqlı adam idi. Çox künə geyinirdi, əyninə fikir verən
deyildi. Hər insanın həyatında
mübhəm məqamlar var. Onun “Şirvan Gözəli”
tamaşası Akademik Milli Dram Teatrında göstərilirdi.
Tamaşa bitəndən sonra yaradıcı heyətin
hamısı səhnəyə çıxdı, bircə Ənvərdən
başqa. O da oturmuşdu lap salonun axırında, nəyisə
birtəhər qolundan tutub səhnəyə aparanda, məndən
qarşıdakı oturacaqda oturan iki xanımdan biri dedi: “Vay,
vay nə yaman qocalıb bu, özünü də
yandırıb kül elədi, məni də”. Sonra mən Həbibə
xanımdan bu barədə soruşdum, o dedi ki, vallah Ənvəri
də seviblər, Ənvər də sevib, ancaq alınmayıb
nəsə”. Görünür, onun da məhəbbəti
olub, ancaq qismət olmayıb deyə evlənməyib.
Heç kəsə alçalan adam deyildi.
Özüylə bağlı məqamlı
danışmağa izn verməzdi.
- Adınız Nahid yox, Nohid olması qəribə
göründü mənə.
- Hə,
görünür o dövrdə kənd sovetinin
savadsızlığına görə belə olub. Çünki kənddə İbrahimə
İbrahım, Nahidə Nohid deyirlər, bəzi adamlarsa dedikləri
kimi yazır. Mən birinci kursda oxuyanda, ilk dərs
günü müəllimim Mircəlal Paşayev dərsin
yarsını keçəndən sonra tələbələrlə
tanış oldu, mənim yanıma
çatıb əlini çiynimə qoyub adımı
soruşanda “Nohid” dedim. Bir xeyli güldü, sonra dedi ki, Nohid
adı yoxdur, Nahid var. Beləcə, bunu biləndən sonra
adımı dəyişdim. Mircəlal müəllim
çox gözəl insan idi, bu mənada indiki tələbələri
şanssız hesab eləyirəm. İndi
qulağıma çatır ki, müəllimlər tələbənin
əlinə baxırlar.
- Sizin
yaradıcılığınıza təsir edən
yazıçılar kimlər olub?
- Mənə
ən çox iki yazıçı təsir edib. Ə.Məmmədxanlı və İlyas Əfəndiyev.
Onların əsərlərindən Azərbaycan
dilinin incəliklərini öyrənmişəm. Mənimçün əsərin axarlı dili
yoxdursa, o əsəri mahiyyəti maraqlı deyil. əsərin dili pinti olanda, mahiyyət də dəyərdən
düşür.
- “Yada düşdü” adlı kitabınızda müxtəlif
adamlar haqqında xatirələriniz yer alıb, amma daha
çox xoş fikirlərə yer vermisiniz. Bu hal da sizi və
haqqında yazdığınız adamı birmənalı
göstərir.
- Əslində, xatirə elə yazılmalıdı ki,
gələcəkdə yazdığın insan haqqında fikir
formalaşsın. Yəni pisi pis, yaxşını yaxşı
yazmalısan. Məsələn, Puşkin
haqqında yazılan xatirələri oxusanız, mənim
dediklərimə inanarsınız. Amma mən
xaraktercə çox romantik adamam, həliməm. Ona görə də o insanları öz romantikamdan
çıxış edərək yazıram, mənə
xoş görünən cəhətlərini
vurğulamağa çalışıram.
- Televiziyada işləyənlər
daha çox vaxt azlığından şikayətlənirlər.
Televiziya yazıçı kimi sizə mane olmurdu ki?
- Bəzən
gecələr də studiyada yatırdım. Məzuniyyətə
çox nadir hallarda gedirdim. Müntəzəm stol
arxasında oturub yazmaq qismət olmayıb mənə. Televiziya ilə ədəbiyyat bir yerə
sığmır. Televiziyanı həmişə
sevmişəm, məsuliyyəti də həmişə qəlbimdə
olub. Yəqin televiziyada işləməsəydim
daha çox əsərlər yaza bilərdim.
- Dünən telefonla müsahibənin
vaxtını təyin edəndə söhbətləşdik.
Hiss elədim ki, gənclərdən narazısınız. Səbəb nədir buna?
- Yox bu
ciddi narazılıq deyil. İndiki gənclər
bizdən savadlı, məlumatlıdırlar, amma özlərindən
çox razıdırlar, yazmadıqları əsərlərin
lovğalığını edirlər. Bir ara Nərmin Kamal haqqında elə təbliğat
getdi ki, elə bil indiyə qədər Azərbaycan ədəbiyyatı
olmayıb, ədəbiyyat deyilən şey nədirsə elə
onu N.Kamal yaradıb. Hələ bilmirlər ki,
savad istedad demək deyil. İndiki gənclərin
çoxu savadlıdır, amma istedadlı deyil. Ola bilər ki, kiminsə orta savadı olsun, amma böyük
istedadı olsun. O adam böyük əsərlər
yaza bilər. Bu gün istedadlar azdır, mən
buna təəssüf edirəm. Amma gənclərin
yolunun bu dərəcədə açılması, onlara
şərait yaradılması məni olduqca sevindirir. Gərək gənclər də bu
qayğıların nəticəsi kimi ciddi bədii nümunələr
ortaya qoysunlar. İndi tapmaca tapmaca şeirlər
yazırlar. Şeir asan əzbərlənməlidi,
yaxşı oxunmalıdı, yaddaşlara köçməlidi.
“Yada düşdü” jurnalında seçib qiymətli
şeirləri çap edirəm ki, qoy klassiklərin nə
yazdığını və necə yazdıqlarını
görsünlər. Yalandan
özünü ağlıllı göstərənləri
sevmirəm.
Fərid
Hüseyn
Kaspi.-2013.-9-11
fevral.-S.15.